De politie is niet verantwoordelijk voor de dood van Jozef Chovanec, zo heeft het parket van Charleroi geoordeeld. Het parket vindt een proces over de dood van de Slovaak, die in 2018 stierf na een incidentrijk verblijf in een cel in de luchthaven van Charleroi, niet nodig. De weduwe van Chovanec, Henrieta Chovancová, en haar advocaat reageren verbolgen en vragen bijkomend onderzoek. Humo sprak eerder met Chovancová, die van meet af aan al alludeert over een cover-up van justitie, over het dramatische incident: ‘Ik vrees dat de waarheid nooit naar buiten zal komen.’
(Oorspronkelijk verschenen in Humo op 28 december 2020.)
Het afgelopen jaar beroerde de dood van George Floyd de halve wereld: de arme man stikte nadat een Amerikaanse agent acht minuten lang met zijn knie bovenop hem was gaan zitten. België had in februari 2018 al een precedent: een agent had zestien minuten lang op de arme Jozef Chovanec (38) gezeten. De Amerikaanse agent is opgepakt op beschuldiging van doodslag, de Belgische agent wordt niet verontrust.
De dood van George Floyd had een internationale impact omdat het politiegeweld in de straten van Minneapolis live op Facebook te zien was: omstaanders filmden het incident met hun mobiele telefoons. Maar ook van het einde van Jozef Chovanec bestaan beelden: ze zijn gedraaid in de cel van de luchthaven van Charleroi. Oorspronkelijk zaten ze in het gerechtelijk dossier, maar toen dat zonder gevolg dreigde te worden afgesloten, lekte Henrieta Chovancová, de weduwe van Chovanec, ze aan Het Laatste Nieuws.
De beelden zijn niet met droge ogen te bekijken: je ziet een radeloze man in een psychose, die met zijn hoofd tegen de muren van de cel beukt tot het bloed over zijn gezicht loopt. Chovanec was opgesloten omdat hij zonder ticket naar zijn thuisland Slovakije wilde vliegen – hij was zijn jasje met documenten in de vertrekhal vergeten. Omdat hij niet te bedaren is, betreden agenten en hulpverleners zijn cel. Ze doen hem handboeien om, maken zijn benen aan elkaar vast, en leggen hem op zijn buik. Ze gooien een deken over zijn hoofd, en één agent gaat met zijn knie bovenop hem zitten. Intussen lijken de politiemensen zich te amuseren: ze lachen en maken laatdunkende opmerkingen. Eén agente gooit er zelfs een dansje uit en brengt de Hitlergroet. Chovanec houdt op met bewegen. Hij krijgt nog een inspuiting, hartmassage, en daarna wordt hij over de grond naar een ambulance gesleept. In het ziekenhuis luidt de diagnose: hersendood. Drie dagen later is hij officieel dood.
Bijna drie jaar later valt het Henrieta Chovancová nog altijd zwaar om erover te praten. Ze stelt voor het interview via mail te doen. Pas na enig aandringen is ze bereid over de telefoon te praten. Skypen is geen optie.
HENRIETA CHOVANCOVÁ «Ik heb lang getwijfeld of ik de beelden wel zou vrijgeven. Het is geen prettig vooruitzicht te weten dat je 5-jarige dochter vroeg of laat zal zien op welke gruwelijke wijze haar vader aan zijn einde is gekomen. Zoiets kun je een kind niet aandoen, dat besef ik maar al te goed. Maar ik had geen keuze: de zaak was geblokkeerd.
»De onderzoeksrechter wilde het onderzoek seponeren: ze had niets strafbaars gevonden. Meer dan twee jaar had ik hemel en aarde bewogen, maar het leek haar allemaal niets uit te maken: ze wees alle onderzoeksdaden af die ik met mijn advocate, Ann Van de Steen, vroeg. Dit was mijn laatste redmiddel.»
HUMO Wat was de impact van de beelden?
CHOVANCOVÁ «De houding van de onderzoeksrechter veranderde op slag. Plots gaf ze wel toestemming voor een reconstructie van de feiten, daarvóór was dat onbespreekbaar. Ik wilde die meteen laten organiseren in september 2020, omdat ik wist dat er een tweede lockdown zat aan te komen. Maar dat was kennelijk niet haalbaar. Nu wordt het februari 2021, drie jaar na de feiten. Dat is erg laat.
»De reconstructie komt er onder druk van de media. De onderzoeksrechter doet het niet van harte: ze blijft tijd winnen. Ze laat de zaak aanslepen, zodat iedereen zich in alle rust kan indekken. ‘Ik had de beelden niet gezien,’ zeggen de meeste betrokkenen nu. Misschien klopt dat, maar die mensen waren wel op de hoogte. Alleen wilden ze hun vingers er niet aan branden.»
HUMO U wilde dat de onderzoeksrechter werd vervangen. Dat is niet gebeurd.
CHOVANCOVÁ «Het hof in Bergen is niet op mijn verzoek ingegaan. Voor mij is dat een zoveelste teken aan de wand: het hof moet ongetwijfeld hebben gezien dat de onderzoeksrechter niets heeft uitgericht. Begin 2020 was ze van plan haar onderzoek af te sluiten.»
HUMO Van meet af aan hebt u gealludeerd op een cover-up. Waarom zo vroeg?
CHOVANCOVÁ «Omdat het onderzoek zo vreemd verliep: vanaf de eerste dag beschikte het parket over de beelden in de cel, maar het deed er niets mee. Als wij om actie vroegen, ging het daar niet op in. Ja, dan weet je: hier klopt iets niet.»
HUMO Blijft u ervan overtuigd dat uw man door politiegeweld is omgekomen?
CHOVANCOVÁ «I’m pretty sure. De officiële versie is dat mijn man, ten gevolge van een inspuiting, aan een hartaanval is bezweken. Maar een officiële doodsoorzaak is nooit bekendgemaakt. Dat sterkte me in het vermoeden dat ze het niet wilden weten.
»De agenten, dokters en verplegers die tijdens die noodlottige nacht mijn man hebben bijgestaan, beseffen maar al te goed dat ze in de fout zijn gegaan: zij hebben zijn dood veroorzaakt. Het is niet te vatten. Zoveel mensen zagen hoe het escaleerde, maar niemand – niet één persoon – had de moed om in te grijpen. Niemand heeft het lijden van mijn man gestopt.»
HUMO Vreselijke vraag, maar hebt u, afgaand op de beelden, een idee wanneer uw man juist is gestorven?
CHOVANCOVÁ «Hij is in de cel gestorven. Het verhaal van zijn dood in het ziekenhuis overtuigt me niet. Toen hij daar werd binnengebracht, was hij al hersendood. Hij ademde niet meer op eigen kracht, de machines hielden hem in leven. Daarom zeg ik: hij is gestorven in de cel. Verstikt door de politie.»
HUMO Is hij gestikt onder het gewicht van een agent, die zestien minuten lang op hem zat, of door het deken over zijn hoofd?
CHOVANCOVÁ «Vermoedelijk door een combinatie van beide. Ik weet het ook niet zeker, omdat er niets van in het proces-verbaal is terug te vinden. Het pv is ook niet volgens de regels van de kunst opgemaakt. Niets is volgens de regels verlopen. Er is niet één persoon verantwoordelijk voor de dood van mijn man: meerdere mensen hebben gefaald.»
HUMO Waarom zat een agent op uw man, terwijl hij op zijn buik lag, geboeid aan armen en benen?
CHOVANCOVÁ «Het is het gedrag van een brute sadist – een andere verklaring heb ik er niet voor. Hoe kun je nu zo handelen? Mijn man was in nood. Hij had behoefte aan bescherming.
»In hun gesprekken noemden agenten en hulpverleners mijn man een psycho. Als je zoiets verklaart, in zulke omstandigheden, wat ben je dan zelf?»
HUMO Zult u in staat zijn te bewijzen dat de dood van uw man door de politie is veroorzaakt?
CHOVANCOVÁ «De eerste uren en dagen na een misdrijf zijn cruciaal voor een onderzoek. Ze hebben tijd gehad om sporen te wissen en bewijsmateriaal te laten verdwijnen. Hoe langer het onderzoek duurt, hoe kleiner onze kansen worden. Maar ik hoop dat op een dag de waarheid zal zegevieren.»
HITLERGROET ALS GRAP
HUMO Wat de beelden onweerlegbaar laten zien, is de lichtzinnige wijze waarop agenten en hulpverleners met uw man omgaan. Hebt u een verklaring voor die morbide frivoliteit?
CHOVANCOVÁ «Je krijgt de indruk dat dit niet de eerste keer is. Misschien heeft zich in het verleden hetzelfde voorgedaan zonder dodelijk slachtoffer. Agenten en hulpverleners weten dat alles wat zich in de cel afspeelt, wordt gefilmd, en toch gedragen ze zich lomp en brutaal. Ze schamen zich niet voor hun gedrag. Ze weten dat het nooit het daglicht zal zien.»
HUMO ‘Het is geen verlies als hij dit niet overleeft,’ zegt een medische hulpverlener. En een agent: ‘Hij verdient geen reanimatie.’
CHOVANCOVÁ «Hoe kunnen mensen van de medische staf zulke woorden over hun lippen krijgen? Voor mij is dat een brevet van onkunde: deze mensen zouden hun beroep niet mogen uitoefenen. Toch blijven ze aan de slag, alsof er niets aan de hand is. Niemand van de mensen in de cel is ontslagen.»
HUMO Eén agente voerde een dansje uit en bracht de Hitlergroet. ‘Een ongelukkige reactie op het Duits van meneer Chovanec,’ zei ze achteraf in een interview.
CHOVANCOVÁ «Ik geloof niets van wat ze zegt. Rubbish. Ze wist dat hij een Slovaak was: de politie had zijn papieren. Hoe kun je mensen vertrouwen die zulke daden stellen tijdens de uitoefening van hun ambt? Ze liegt om zich in te dekken, en ze weet dat anderen haar zullen indekken. Anders breng je geen Hitlergroet terwijl naast jou een man ligt te sterven.»
HUMO ‘Twee seconden nadat ik die groet had uitgebracht, had ik spijt,’ zei ze ook.
CHOVANCOVÁ «Geloof ik evenmin.»
HUMO Was het een bewuste daad?
CHOVANCOVÁ «In het interview zei ze dat het een grap was. Laat me niet lachen! Zou ze dezelfde grap hebben uitgehaald als haar vader of man of zoon daar had gelegen? Ze had beter gezwegen in plaats van zulke domme verklaringen af te leggen.»
HUMO Denkt u dat die vrouw werkelijk nazisympathieën koestert?
CHOVANCOVÁ «Ik ken haar niet: ik kan daar onmogelijk over oordelen. Mij verbaast het wel dat een vrouw van 22 zulke opdrachten uitvoert. Volgens mij was ze te jong. Maar goed, ik verneem dat ze ijvert voor een terugkeer naar de luchthaven. Na alle commotie was ze overgeplaatst naar een administratieve dienst, maar zij vindt dat ze op de luchthaven hoort.»
HUMO Uw man was op de bewuste avond helemaal ontregeld. Hij vertoonde symptomen van ‘excited delirium syndrome’. De politie wist kennelijk niet hoe ze daarmee moest omgaan. Is uw man het slachtoffer van stuitende onhandigheid geworden in plaats van botte agressie?
CHOVANCOVÁ «Toen ik in september 2018 de beelden voor het eerst zag, twijfelde ik niet: ze hebben hem opzettelijk gedood. De agenten beleefden er te veel plezier aan. Ze martelden mijn man. Dat was het voor mij: een marteling.
»Laatst heeft de politie een nieuwe maatregel ingevoerd: mensen in hoge staat van agitatie mogen niet meer in een cel worden opgesloten. Ze moeten naar een ziekenhuis worden overgebracht. Maar mijn man was niet het eerste slachtoffer van een verkeerde aanpak door de politie. In 2010 stierf Jonathan Jacob in soortgelijke omstandigheden. Het lijkt erop dat de politie daar niets van heeft geleerd. En wie zegt mij dat zo’n nieuwe maatregel iets zal veranderen?
»Ik heb vooral de indruk dat het niemand wat kan schelen. De procureur-generaal in Bergen vindt dat we de politie niet met de vinger mogen wijzen: ‘We moeten het incident in zijn context bekijken.’ De Hoge Raad voor de Justitie besluit na een onderzoek dat we niet over een cover-up mogen spreken. En de sancties tegen de verantwoordelijken bij de politie zijn een lachertje: André Desenfants, het nummer twee van de federale politie, zit alweer op zijn stoel. En ook Danny Elst, het hoofd van de luchtvaartpolitie, zal niet lang gestraft blijven.
»De top van de politie verschuilt zich in het rapport van het Comité P achter het argument dat ze de beelden niet had gezien. Maar ze wisten wel dat een man was gestorven na het hardhandige optreden van de politie. Waarom is het alarm toen niet afgegaan? De Slovaakse ambassadeur heeft de Belgische regering op de hoogte gebracht van het incident. Niemand kwam in actie: de desinteresse was totaal.
»Men verzint het ene excuus na het andere. Ik vertrouw de Belgische autoriteiten niet meer.»
HUMO Hebt u nog vertrouwen in het Belgische gerecht?
CHOVANCOVÁ (zucht diep) «Eerlijk gezegd: ik weet niet wat ik hierop moet antwoorden. Ik vrees dat de waarheid nooit naar buiten zal komen. Iedereen heeft nu de mond vol over hoe het in de toekomst anders moet, welke gewijzigde procedures een nieuw drama kunnen vermijden, maar niemand noemt man en paard. Niemand zegt wat er in de nacht van 23 op 24 februari 2018 in die cel is gebeurd.»
HUMO Laten we het ook even over de medische verantwoordelijkheid hebben. De eerste dokter daagde even voor middernacht op, meer dan drie uur na de oproep van de politie.
CHOVANCOVÁ «Om eerlijk te zijn, ik begrijp niets van die hele nacht: vanaf het moment dat ze mijn man met geweld van het vliegtuig halen, gaat alles fout dat ook maar fout kan gaan. Die dokter is slechts één voorbeeld: hij kwam veel te laat. In tegenstelling tot wat hij oorspronkelijk beweerde, heeft hij mijn man ook niet onderzocht. Op de beelden zie je dat hij de cel niet is binnengegaan. Maar hij heeft wel zijn advies gegeven: ‘Je mag deze man een nachtje vasthouden.’»
HUMO De dokter sprak het vermoeden uit dat uw man drugs had genomen en alcohol had gedronken. Dat bleek achteraf niet uit het toxicologisch onderzoek.
CHOVANCOVÁ «Dat had de dokter makkelijk zelf kunnen testen, maar dat deed hij dus niet. Zware vergissingen. Als mijn man op dat moment naar het ziekenhuis wordt overgebracht, is hij vandaag nog in leven. Maar zijn dood is niet aan die ene dokter te wijten. De agenten merkten na middernacht ook wel dat mijn man zich niet goed voelde: hij werd almaar wanhopiger. Het ging van kwaad naar erger. Zij hadden een ambulance kunnen bellen.»
HUMO De tweede dokter gaf hem om vijf uur ’s ochtends een kalmerende inspuiting. Die zou een hartaanval hebben veroorzaakt. Maar u bent het daar niet mee eens.
CHOVANCOVÁ «De inspuiting is een alibi voor politie en hulpverleners. Als ik de beelden bekijk, heb ik de grootste vragen: mijn man beweegt niet meer op het moment dat ze hem de inspuiting toedienen. Wellicht is hij al dood.
»Wat me ook opvalt: de dokter en verpleegster houden mijn man niet in de gaten als ze de inspuiting toedienen. Terwijl het toch een injectie met Droperidol is, een zwaar kalmeringsmiddel dat inderdaad een hartstilstand kan veroorzaken. Dan verwacht je van een dokter dat ze kijkt of er zich geen complicaties voordoen. Maar nee, ze geeft de spuit zonder mijn man aan te kijken. Daarna loopt ze de cel weer uit.
»Volgens mij hebben ze hem achteraf ook geen eerste hulp gegeven. Nadat ze hadden vastgesteld dat hij niet meer ademde, masseerden ze zijn hart wel, maar hij had handboeien om en lag niet in de juiste positie voor een reanimatie. Ik zeg het: alles liep verkeerd die nacht.»
INGOEDE MAN
HUMO Hoe kijkt u naar de rol van politici in deze zaak? Jan Jambon, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, kon zich het voorval eerst niet meer herinneren. Later zwaaide hij, te zijner verdediging, met een nietszeggend politierapport. Ook toenmalig minister van Justitie Koen Geens trok zijn handen er vanaf.
CHOVANCOVÁ «They couldn’t care less. Voor hen is mijn man een cijfer in een statistiek. Jambon gebruikte ook het standaardargument: ‘Ik had de beelden niet gezien.’ Oké, de beelden had hij misschien niet gezien, maar hij wist wel dat er een man was gestorven na een gewelddadig politieoptreden. Wat kan ik over zulke mensen zeggen?»
HUMO In Slovakije ontstond politieke opschudding na de vrijgave van de beelden. Parlementsleden noemden het typerend voor de wijze waarop Belgen met Oost-Europeanen omgaan.
CHOVANCOVÁ «In zeker mate is het dat ook.»
HUMO Wat bedoelt u?
CHOVANCOVÁ «Slovakije is een klein landje in Oost-Europa. We zijn niet zo belangrijk in de Europese Unie. Met Slovakije hoef je niet zo omzichtig om te gaan als met Frankrijk of Duitsland.»
HUMO België is ook een klein landje.
CHOVANCOVÁ «In Brussel heb je wel het hoofdkwartier van de Europese Unie.»
HUMO Heeft ook de Slovaakse politiek niet laat gereageerd?
CHOVANCOVÁ «Ik heb de indruk dat niemand wilde weten wat er echt is gebeurd. Toen ik contact opnam met de Slovaakse minister van Buitenlandse Zaken, werd ik afgewimpeld: hij moest eerst overleggen met de Slovaakse ambassadeur in België. (Zucht) Ik wens niet dieper in te gaan op het politieke aspect van de zaak. Daar gaat het mij niet om, ik wil gerechtigheid voor mijn man.»
HUMO De laatste beelden van uw man zijn wellicht extra pijnlijk omdat hij buiten zinnen was. Wat was er met hem aan de hand?
CHOVANCOVÁ «Vermoedelijk begon een psychologisch probleem zich te openbaren. Het werd alleen maar erger toen ze hem opsloten: hij was gedesoriënteerd. Hij wist niet wat hem overkwam.»
HUMO In 2016 verkocht hij zijn aandeel in een bouwbedrijf om burgemeester van zijn Slovaakse dorpje Terchová te worden. Hij werd niet verkozen. Daarna volgde een burn-out. En hij begon opnieuw met bouwen. Stond hij onder zware druk?
CHOVANCOVÁ «Hij had veel stress, ja. En hij had probleempjes, maar die waren niet te vergelijken met wat hem op de luchthaven in Charleroi is overkomen.»
HUMO Mensen die uw man hebben gekend zijn eensluidend: ‘Een goed mens: vriendelijk, warm, enthousiast – allesbehalve gewelddadig.’
CHOVANCOVÁ «Jozef was een ingoede man. In zijn hele leven heeft hij nooit last gehad met de politie. Hij heeft vaak gevlogen, niet alleen tussen Slovakije en België, maar de halve wereld rond.»
HUMO U vecht al bijna drie jaar lang, mevrouw Chovancová. Tot voor kort leek het op een gevecht tegen de bierkaai. Waar haalt u de moed vandaan?
CHOVANCOVÁ «Ik doe het voor mijn dochtertje. Ze weet dat het in België fout is gelopen met haar papa, maar ze begrijpt niet hoe. Hoe ouder ze is, hoe preciezer haar vragen worden. Ze begint steeds meer over details. Op een dag zal ik haar heldere antwoorden moeten geven. Die dag is niet meer veraf: in september gaat ze naar de lagere school, waar alle kinderen het verhaal van mijn man kennen. Hopelijk heb ik op dat moment genoeg informatie om haar de ware toedracht te vertellen. Maar ik doe het natuurlijk ook voor mijn man.»
HUMO Los van de horror van de laatste nacht, welk beeld moeten wij van uw man bewaren?
CHOVANCOVÁ (stil) «Ik wil hier niet meer over praten.»
HUMO Uw advocate Ann Van de Steen heeft verklaard dat u niet uit bent op wraak of geld. Wanneer zal u tevreden zijn?
CHOVANCOVÁ «Misschien kunnen wij, met onze actie, soortgelijke incidenten in de toekomst vermijden. Niemand verdient het zo aan zijn einde te komen. Deze zaak zal mijn man niet terugbrengen, maar als we hiermee één mensenleven redden, is het de moeite waard geweest.»
Het interview zit erop. We praten nog een beetje na. Henrieta Chovancová zou nog graag één ding verduidelijken, zegt ze. ‘In dit gesprek heb ik België zwaar op de korrel genomen. Begrijp me niet verkeerd: ik heb niets tegen jullie land. Integendeel, Jozef had heel wat Belgische vrienden. Het is zoals overal ter wereld: je hebt goede en slechte mensen.’
