De wereld begrijpen door bingewatchen: wat u van 'Game of Thrones' en 'House of Cards' kunt leren over de wereld

De wereld leren begrijpen door te bingewatchen? Het kan, zegt politicoloog Dominique Moïsi, want tv-series vertolken altijd de heersende gevoelens in onze maatschappij. In zijn boek ‘Triomf van de angst’ legt hij de huidige geopolitieke situatie uit aan de hand van vijf populaire series, waarbij ‘Game of Thrones’ symbool staat voor de chaos in het Midden-Oosten en ‘House of Cards’ voor de opkomst van Donald Trump.

'Geen enkele scenarioschrijver zou een karakter als Donald Trump verzinnen: hij is te ongeloofwaardig'

Volgens de Franse econoom Daniel Cohen heeft de televisieserie ‘Dallas’ in de jaren 80 bijgedragen aan de daling van het geboortecijfer in ontwikkelingslanden. Kijkers in de derde wereld vergaapten zich aan de levensstijl, de auto’s en de huizen van de familie Ewing en wilden zich maar wat graag spiegelen aan een gezin naar Westers model. De West-Duitse krimi ‘Derrick’ had een soortgelijk effect op kijkers aan de andere kant van de Muur. Oost-Duitsers keken niet naar het moordverhaaltje, maar naar de luxueuze levensstijl van de bourgeoisie in München.

Er is veel veranderd sinds ‘Dallas’ en ‘Derrick’, meent de Franse politicoloog Dominique Moïsi. Tv-series zijn populairder en beter gemaakt dan ooit, maar ze brengen een heel andere boodschap over het leven in het Westen; een boodschap van angst, geweld, verraad, onveiligheid en onzekerheid. Maar wanhopen doet Moïsi niet, zijn werk staat in het teken van de hoop. Hij is de zoon van Jules Moïsi, nummer 159721 in Auschwitz, over wie hij ooit gezegd heeft: ‘Hij overleefde angst en vernedering om mij hoop te leren koesteren.’

– Vanwaar het idee om een boek over geopolitiek te schrijven aan de hand van tv-series?

Dominique Moïsi «Ik was al begonnen aan een boek over angst, maar liep een beetje vast. Tot mijn kinderen zeiden: ‘Pa, hoe kun je nu een boek over angst schrijven zonder dat je ‘Game of Thrones’ hebt gezien?’ Ik ben dan maar beginnen te kijken. In het begin vond ik er niks aan, maar ik raakte tóch verslaafd. Ik zag meteen een parallel met het Midden-Oosten. Neem nu de executie en het in stukken zagen van de Saoedische journalist Jamal Khashoggi: dat bevestigt mijn visie dat ‘Game of Thrones’ niet over de Middeleeuwen gaat, maar over het Midden-Oosten van nu.»

– U suggereert dat Islamitische Staat is beïnvloed door ‘Game of Thrones’.

Moïsi «Dat kan ik niet bewijzen, maar ik kreeg wel dat gevoel toen ik naar de aankondiging van hun executies keek. Het proces was hetzelfde. Aan het einde van de executie presenteerden ze al het volgende slachtoffer. Dat leek erg op een cliffhanger waarmee een aflevering van ‘Game of Thrones’ eindigt.»

– In uw boek wekt u de indruk dat u liever naar ‘Downton Abbey’ keek.

Moïsi «‘Game of Thrones’ is heel goed gemaakt, maar die fantasywereld past niet zo goed bij mijn generatie, ik ben 72. ‘Downton Abbey’ was mijn favoriet. Die serie bekeek ik voor mijn plezier, niet omdat ik móést.»

– ‘Downton Abbey’ is helemaal anders dan de andere series die u beschrijft. Nostalgisch, niet gewelddadig en donker.

Moïsi «De serie gaat over een overgangsproces. De Franse denker De Tocqueville beschreef de overgang van het ancien régime naar het Frankrijk van na de Franse Revolutie. Zo laat ‘Downton Abbey’ zien hoe de aristocratische orde geleidelijk overgaat in de democratische orde.»

– Gelooft u dat een cynische serie als ‘House of Cards’ het populisme in de Verenigde Staten heeft aangewakkerd?

Moïsi «Als je naar ‘House of Cards’ kijkt, zeg je: ‘Dit is onmogelijk!’ Hoe kan iemand die mensen vermoordt president van de VS worden? En dan komt Donald Trump, die tegen zijn kiezers zegt: ‘Als ik met een machinegeweer op Fifth Avenue sta te schieten, zouden jullie nog steeds op mij stemmen.’ Ik ben gestopt met kijken toen Trump tot president werd verkozen. De werkelijkheid werd vreemder dan de fictie. Geen enkele scenarioschrijver zou het hebben aangedurfd een karakter als Trump te verzinnen. Wegens totaal onrealistisch.

»Frank Underwood, de president in ‘House of Cards’ is een kruising van Machiavelli en Henry Kissinger. Met zijn vrouw Claire vormt hij een donkere versie van de Clintons. Ik geloof dat de scenaristen erop gokten dat Hillary Clinton de eerste vrouwelijke president van de VS zou worden, zoals Claire Underwood in de serie.»

– Uw mening over het cynisme van ‘House of Cards’ is dubbel. Enerzijds zegt u: de serie kan het populisme aanmoedigen. Anderzijds: het is nog altijd beter dan Russische en Chinese series waarin het eigen land wordt verheerlijkt.

Moïsi «In Rusland en China zie je veel series die het eigen land roemen, vaak op basis van glorieuze gebeurtenissen uit het verleden. Maar op langere termijn maken zulke series het regime net kwetsbaar, omdat mensen het enorme verschil zien tussen de werkelijkheid en de zelfverheerlijking die gebaseerd is op vergane glorie.»

– Aan het einde van uw vorige boek, ‘De geopolitiek van emoties’, schetste u twee scenario’s voor 2025. Het ene gebaseerd op hoop, het andere op angst. Waar staan we nu?

Moïsi «Het slechtste scenario voor 2025 is heel dichtbij gekomen. Populisme, extremisme... alle ingrediënten zijn aanwezig. Het is beangstigend.»

– De hoop van liberale democraten was gevestigd op president Macron. Maar wat kunnen we nog van hem verwachten?

Moïsi «Toen hij kandidaat was, stonden alle sterren goed voor hem. Vandaag zit alles tegen. Merkel staat heel zwak, Italië is de kant van Viktor Orbán opgegaan, Trump kan niet tot rationaliteit gecharmeerd worden. Macron is een intelligente en charismatische man, maar hij heeft ook zijn gebreken. Zijn grootste gebrek is waarschijnlijk zijn leeftijd. Op je 40ste heb je niet de geestelijke rijpheid die je op je 60ste of 70ste hebt.»

– Is het niet ironisch dat hij nu wordt geconfronteerd met het verzet van de gele hesjes, die buiten alle bestaande partijen en vakbonden zijn opgekomen, net als Macron zelf?

Moïsi «Macron en de gele hesjes komen voort uit hetzelfde proces, de instorting van partijen en vakbonden. Ik ben er voorzichtig over, het is onduidelijk hoe de beweging zich zal ontwikkelen. Maar ik vind dat we de wanhoop en woede van zulke bewegingen serieus moeten nemen. De mensen die nu de straat op gaan zijn de verliezers van de globalisering.

»Ik geloof niet dat alle gele hesjes zuivere burgers zijn. Sommigen worden gemanipuleerd door extreemrechts. Er hebben zich een paar lelijke incidenten voorgedaan, waarbij een homokoppel en zwarten aan blokkades werden beschimpt en aangevallen.

»Het is een absolute anti-1968-beweging. In 1968 staken mensen auto’s in brand, in 2018 protesteren ze tegen het feit dat ze hun auto niet meer kunnen gebruiken omdat de brandstof te duur is.»

– Is de liberale democratie zelf verantwoordelijk voor de problemen?

Moïsi «De elite is diep verantwoordelijk. Donald Trump is het directe product van de financiële crisis van 2008. Het is heel symbolisch dat de gele hesjes Parijs willen blokkeren op het moment dat Carlos Ghosn, de topman van Renault-Nissan, in de gevangenis zit. Hij is de man die zei: ‘Ik ben misschien vergeten om 40 miljoen euro aan inkomsten aan te geven, maar wat is het probleem?’»

– U hebt uw leven lang liberale waarden verdedigd. Nu bent u 72 en worden ze overal bedreigd. Hoe kijkt u daarnaar?

Moïsi «In mijn leven heb ik een heleboel gevechten gevoerd, en ik dacht dat ik ze aan het winnen was. Maar misschien heb ik ze verloren. De Europese eenheid na de val van het communisme, het idee dat de democratie de toekomst van de mensheid was. Soms vraag ik me af: heb ik al die gevechten voor niets gevoerd?

»Tegelijkertijd ben ik er nog altijd diep van overtuigd dat het de moeite loont om voor de liberale democratie te vechten. Dat er nog altijd hoop is, als we veerkracht laten zien. Luciditeit, helderheid en moed. Daarmee kunnen we de aanval op de liberale democratie misschien weerstaan.»

– Die hoop vinden we ook terug in uw boek. In het laatste hoofdstuk lanceert u een idee voor een eigen serie, ‘Balance of Power’, waarin een vrouwelijke Chinese kolonel en een Amerikaanse militair samen de wereld redden.

Moïsi «Ik wilde de lezer een positief alternatief suggereren. We moeten de opwarming van de aarde bestrijden om de planeet te redden, dat is ons échte doel. De belangrijkste machten ter wereld moeten samenwerken om dat te bewerkstelligen. Dat gebeurt in mijn serie. In werkelijkheid gebeurt uiteraard het tegenovergestelde. Onder Trump wordt de rivaliteit alleen maar groter.»

– Denkt u dat de serie ooit gemaakt zal worden?

Moïsi (lacht) «Ik heb nog geen aanbod van Netflix ontvangen.»

Dominique Moïsi, ‘Triomf van de angst’, Boom uitgevers

© De Volkskrant