De zin en onzin van de videoref: de eerste onderzoeksresultaten

Over precies een jaar beslist de wereldvoetbalbond FIFA of ze de videoref introduceert: die kan betwiste fases herbekijken en scheidsrechters bijsturen. Of het zover komt, hangt onder meer van de KU Leuven af, waar het team van professor Werner Helsen een wereldwijd proefproject evalueert.

'Een blunder van de scheidsrechter bepaalt in één op de zes matchen het resultaat. Daar kan de videoref hulp bieden'

Het concept van de videoref is eenvoudig. Iemand zit buiten het stadion in een geblindeerd busje en volgt de wedstrijd op een zestal beeldschermen. Een belangrijke spelfase kan hij vanuit de juiste invalshoek herbekijken, en bij een verkeerde beslissing van de scheidsrechter brengt hij hem daarvan op de hoogte via oortjes. De scheidsrechter kan dan op een monitor naast het veld zelf nog eens de fase bekijken en eventueel zijn beslissing herroepen. Trainers en spelers smeken al jaren om zo’n systeem en daar heeft de FIFA eindelijk oren naar. Sinds eind vorig jaar loopt er een proefproject om de video assistant referee te evalueren. Zestien landen, waaronder België, hebben de toelating gekregen om de videoref te testen in een aantal wedstrijden.

In een eerste fase beoordeelt de videoref de spelsituaties, maar hij communiceert niet met de scheidsrechter op het veld. Landen die die fase al achter de rug hebben, zoals Nederland, gaan nu een stap verder: in een aantal wedstrijden mag de videoref met de scheidsrechter communiceren en hem eventueel corrigeren.

In maart 2018 beslist de FIFA of de videoref er komt. Ze zullen zich daarvoor baseren op het onderzoek van professor Werner Helsen van de KU Leuven: zijn team evalueert het rendement en de praktische haalbaarheid van de videoref. Helsen is als sportwetenschapper en trainingsexpert al jaren betrokken bij de UEFA, de Europese voetbalbond. Zijn onderzoeksgroep is gevestigd in het Universitair Sportcentrum van de KU Leuven, beter bekend als het Sportkot. Eén van zijn wetenschappelijk medewerkers is Thibaud Nijssen, assistent-scheidsrechter in de Jupiler Pro League, de hoogste Belgische voetbalklasse.

Thibaud Nijssen «Momenteel verzamelen we alle spelfases die de videorefs wereldwijd herbekeken hebben. Daaruit kunnen we opmaken hoeveel keer ze een beslissing van een scheidsrechter hebben gecorrigeerd en hoelang de interventie heeft geduurd.»

HUMO Klopt het dat de videoref niet elke spelfase mag herbekijken?

NIJSSEN «Inderdaad. Hij mag maar vier categorieën reviewen: penaltyfases, doelpunten waar een overtreding of een buitenspelsituatie aan is voorafgegaan, overtredingen waarvoor de scheids een rode kaart heeft getrokken, en het uitsluiten van de verkeerde speler.»

WERNER HELSEN «Nog een belangrijke voorwaarde: er moet een duidelijke scheidsrechterlijke vergissing zijn. Het is de bedoeling dat we met de videoref de flagrant verkeerde beoordelingen eruit halen. Een twijfelachtige penalty, zo eentje waar ze in ‘Extra Time’ een kwartier over kunnen discussiëren, wordt bijvoorbeeld niet gereviewd.»

NIJSSEN «Er zijn twee mogelijke scenario’s. In het eerste meldt de videoref een duidelijke fout die de scheids niet heeft gezien: ‘Bram Nuytinck heeft een overtreding in het strafschopgebied gemaakt, ik zou die fase reviewen.’ Hij geeft dus een advies. De scheidsrechter bepaalt zelf of hij daar iets mee doet. Hij kan het spel stilleggen en de fase herbekijken op de monitor naast het veld, of hij laat gewoon doorspelen. In het tweede scenario vraagt de scheidsrechter zelf een review aan: ‘Kun je me die fase opnieuw tonen? Misschien heeft Nuytinck wel een duwfout gemaakt.’»

HUMO Is die monitor op het veld wel een goed idee? Ik zie het al voor me: 22 spelers die in de nek van de scheidsrechter staan te hijgen terwijl hij over een penalty in de Europa Leaguefinale moet beslissen.

HELSEN «We moeten goed nadenken waar we die monitor plaatsen. Tussen de dug-outs van de twee teams, waar de trainers en de wisselspelers zitten, lijkt me niet zo’n goed idee. In ieder geval wordt er een zone rond de monitor afgebakend. Wie daar een scheidsrechter komt storen, krijgt volgens het protocol, het voorlopige reglement, een gele kaart. Net als een speler die met zijn vingers een schermpje in de lucht tekent om een review aan te vragen.»

undefined

14 flaters

HUMO Jullie hebben net de eerste data van de videorefs geanalyseerd. Wat zijn de bevindingen?

HELSEN «In 102 matchen heeft de videoref 624 keer een spelfase herbekeken. In 41 spelfases uit 35 matchen heeft hij de beslissing van de scheidsrechter gecorrigeerd: in 35 procent van de wedstrijden heeft de videoref dus een positieve bijdrage aan de arbitrage geleverd.

»We hebben ook onderzocht hoe belangrijk de gecorrigeerde spelfases waren, want een strafschop of een uitsluiting heeft geen impact op winst of verlies wanneer het al 5-0 staat. Veertien gecorrigeerde fases bleken bepalend te zijn voor de wedstrijd. Zes keer ging het om het winnende doelpunt en vijf keer werd er iemand vóór halftime uitgesloten. De eerste conclusie is dus dat de tussenkomst van de videoref in 15 procent van de matchen het resultaat mee kan bepalen. Kán, want je weet natuurlijk nooit of de ene ploeg zonder die snelle uitsluiting bij de tegenstander wel gewonnen zou hebben.»

HUMO Toch een indrukwekkend percentage: dat betekent dat een blunder van de scheidsrechter in één op de zes matchen het resultaat bepaalt.

HELSEN «Dat klopt, maar je moet er dan ook bij vertellen dat het spel vroeger makkelijker te volgen was. De snelheid van uitvoering ligt nu véél hoger. (Wijst naar zijn pc-scherm) Kijk, dit zijn de gps-gegevens van alle wedstrijden uit de Engelse Premier League tussen 2006 en 2013. In elke wedstrijd werd de actieradius van de spelers geanalyseerd. De totale afstand die spelers gemiddeld gedurende een wedstrijd afleggen, is in zeven jaar tijd zo goed als onveranderd gebleven: bijna 11 kilometer. Maar het aantal inspanningen met hoge intensiteit, dus sneller dan 18 km per uur, is met 50 procent toegenomen, en het aantal spurten zelfs met 80 procent. Er worden ook 50 procent meer acties gemaakt en 12 procent meer passes gegeven. De ref moet dus mobieler zijn, sneller reageren en ook over méér fases een oordeel vellen, wat mentaal een extra inspanning vraagt.»

HUMO Bestaat de kans dat de FIFA in maart volgend jaar beslist om het systeem van de videoref toch niet in te voeren?

HELSEN «Zeker. Als ze op basis van onze bevindingen besluiten dat de videoref geen meerwaarde kan leveren, dan voeren ze hem niet in. Ik denk persoonlijk dat ze de videoref wel zien zitten, maar dat ze het systeem zullen bijsturen. Moeten we het bijvoorbeeld bij die vier categorieën houden?»

HUMO Vorig jaar was u nog een koele minnaar van de videoref. U vond dat men beter in de opleiding van scheidsrechters kon investeren dan in technologische hulpmiddelen.

HELSEN «De twee gaan samen. Ik vind dat we er alles aan moeten doen opdat scheidsrechters optimaal hun job zouden kunnen uitoefenen. Maar als je er duidelijke flaters mee kunt vermijden, moeten we de invoering van de videoref zeker overwegen.»

Zijn hoofd eraf

De technisch directeur van de International Football Association Board (IFAB), het orgaan van de FIFA dat over de voetbalreglementen waakt, is de Britse ex-topref David Elleray. In de documentaire ‘Killing the Referee’ uit 2009 zei hij: ‘De videoref heeft niks in de voetbalarbitrage te zoeken. Spelers hebben ook geen technologische hulpmiddelen, en hun fouten aanvaarden we. Dan moeten we ook maar aanvaarden dat scheidsrechters fouten maken.’ Als de man sindsdien niet van mening is veranderd, lijkt de invoering van de videoref niet aan de orde.

undefined

'Als de houding van de trainers niet verandert, zal het ook met een videoref elk weekend heibel zijn'

HUMO Elleray wees er ook op dat bepaalde fases niet gecorrigeerd kúnnen worden. Als een speler onterecht voor buitenspel wordt afgevlagd, is het onmogelijk om de 22 spelers exact op dezelfde plaats terug te zetten.

NIJSSEN «Wij noemen dat in het protocol een ‘onmogelijke review’. Zo heb je wel meer situaties. Stel: Jelle Vossen gaat in duel met Olivier Deschacht en kopt de bal in doel, maar de ref heeft voor een duwfout van Vossen op Deschacht gefloten en keurt het doelpunt af. Op zijn monitor ziet de videoref echter dat Vossen géén overtreding heeft begaan. Toch kan hij de scheidsrechter niet vragen om het doelpunt goed te keuren, want die heeft de actie afgefloten vóór de bal de doellijn overschreed. De doelman kan bovendien argumenteren dat hij wegens het fluitsignaal niet meer op de kopbal van Vossen heeft gereageerd.

»Die ‘onmogelijke reviews’ kunnen wel vermeden worden door het wait and see-principe toe te passen. Bij twijfel laat de scheidsrechter gewoon doorspelen. Als achteraf blijkt dat er toch een overtreding of een buitenspelsituatie was, zal de videoref dat wel corrigeren.»

HUMO Zullen spelers minder vaak kwaad worden op de scheidsrechter als er een videoref komt?

HELSEN «Dat moet het onderzoek uitwijzen, maar ik heb mijn twijfels. Herinner u het doelpunt van Romelu Lukaku tegen Ierland op het EK. Vlak ervoor wordt het hoofd van een Ier bijna van het lijf geschopt in het strafschopgebied van de Belgen, maar de ref ziet niets. In de tegenaanval scoort Lukaku. De videoref had dat doelpunt dus moeten afkeuren en de Ieren een penalty moeten geven. Ik had de reactie van Lukaku en de andere Rode Duivels dan weleens willen zien Nu, over het algemeen zal er misschien een groter gevoel van rechtvaardigheid zijn.»

HUMO Elleray vreest ook dat de beleving van het spel zal veranderen. Een scorende spits zal op het verdict van de videoref moet wachten voor hij kan juichen. Zelfs Frank Raes zal zich moeten aanpassen. Zijn ‘Fellaini! Binneuhhh!’ wordt nu droogjes: ‘Fellaini heeft gescoord. U kunt even naar de koelkast, straks weten we of het doelpunt geldig is.’

HELSEN «De media zijn creatief genoeg om dat probleem op te lossen, net als de sponsors. Die vijftien seconden zullen snel ingevuld raken met reclame (lacht).»

NIJSSEN «Op lange termijn zal moeten blijken of ook de beleving op het veld verandert. Zal de scheidsrechter anders gaan fluiten en bij twijfelachtige fases het oordeel van de videoref afwachten? Wordt de videoref nu de kop van Jut? Ik vraag me ook af of de fopduik in het strafschopgebied zal verdwijnen. Aangezien penaltyfases altijd herbekeken zullen worden, hebben schwalbes geen enkele zin meer.»

HELSEN «Ik zal alleszins adviseren om géén slow motion te gebruiken om de graad van een overtreding te bepalen. Bij vertraagde beelden lijkt de impact van pakweg een tackle groter dan ze is. Slow motion geeft ook een vals gevoel van voorbedachtheid. De Amerikaanse wetenschapper Eugene Caruso heeft het gebruik van videobeelden voor moordzaken onderzocht. Zijn conclusie was dat slow motion bij een jury het oordeel van voorbedachtheid in de hand werkt. Vertraagde beelden van bijvoorbeeld een steekpartij geven de indruk dat de dader tijd had om na te denken vooraleer hij tot zijn misdrijf overging.

»Een andere bezorgdheid is de nauwkeurigheid van de camera’s. Bij tenniswedstrijden zie je op tv animaties die tot op de millimeter aantonen dat de bal de lijn raakt. Maar bij die Hawk-Eye-camera bedraagt de foutmarge 3 centimeter. Dan heb ik mijn vragen bij de betrouwbaarheid van die animaties.»

undefined

undefined

'Werner ­Helsen (links) en Frank De Bleeckere, coach van de Belgische scheidsrechters: 'De bond moet met zware boetes en schorsingen het respect voor scheidsrechters afdwingen.'

HUMO De Hawk-Eye wordt ook gebruikt voor doellijntechnologie. AA Gent-coach Hein Vanhaezebrouck windt zich op dat de Belgische voetbalbond wel een videoref wil, maar de doellijntechnologie afwijst.

HELSEN «De doellijntechnologie is erg duur voor het aantal keren dat je ze maar gebruikt. De installatie van Hawk-Eye in de twintig stadions van de Premier League heeft 6,4 miljoen pond gekost (7,5 miljoen euro, red.), en jaarlijks komt daar 64.000 pond aan onderhoudskosten per stadion bij. Het laatste seizoen is Hawk-Eye acht keer gebruikt en zijn er maar drie doelpunten gecorrigeerd. Is het dat wel waard?»

HUMO Volgend jaar zullen er 48 matchen in de Jupiler Pro League live met een videoref gefloten worden. Maar waarom introduceren jullie hem niet wanneer het er écht toe doet, namelijk in play-off 1?

HELSEN «Zo’n nieuwe situatie vergt training. Je moet eerst proefdraaien voor je het gebruikt in de belangrijkste competitie. En dan nog zul je nooit 100 procent garantie hebben: ook de videoref kan zich vergissen.»

HUMO Zoals tijdens de bekerwedstrijd tussen PEC Zwolle en FC Utrecht, eind december. Toen hebben woedende supporters van PEC het busje van de videoref bestormd omdat die de scheidsrechter had geadviseerd om Utrecht een penalty toe te kennen.

HELSEN «Weet je wie er ook in dat busje zat? Thibaud!»

NIJSSEN «Ik was toen toch niet op mijn gemak. Gelukkig hadden we op tijd de deur op slot gedaan. Maar de videoref heeft toen geen fout gemaakt. De ref floot een betwistbare penalty en de videoref heeft besloten om niet tussenbeide te komen. Terecht, want als het geen duidelijk foutieve beslissing van de scheidsrechter is, moet hij volgens het protocol zwijgen. Alleen zagen de supporters van PEC dat anders.»

HUMO Volgens voetbalanalist Filip Joos steek je de videoref best ergens in een bunker, ver weg van het stadion, ‘want als hij zich vergist, slaan ze hem dood’.

HELSEN «En wat met een speler die een strafschop mist? Die laten we wél met rust. Die uitspraak legt de vinger op de wonde: er is te weinig respect voor de arbitrage.»

HUMO Krijgen onze scheidsrechters het dan harder te verduren dan in andere competities?

HELSEN «Het kan altijd erger, in Portugal worden ze met de dood bedreigd. Hein Vanhaezebrouck is een fantastische coach, maar zoals hij en manager Michel Louwagie tegen scheidsrechter Erik Lambrechts tekeergingen tijdens AA Gent - Anderlecht, vond ik er vér over. Coaches in eerste klasse hebben een voorbeeldfunctie. Als zij zich niet gedragen, waarom zou een trainer uit eerste provinciale dat dan wel doen? Eerlijk gezegd denk ik dat veel coaches de stress niet aankunnen.»

undefined

undefined

'In België - Ierland op het voorbije EK had een videoref het doelpunt van Lukaku moeten afkeuren en de Ieren een penalty moeten geven'

HUMO Je zult als coach maar een match verliezen door een onterechte rode kaart. Daar gaat een week werk.

HELSEN «Topcoaches klagen daar niet over. Je hoort ze ook nooit als een vergissing in hun voordeel is. Ik ben benieuwd hoe sommige trainers zullen reageren als de videoref een beslissing neemt waar zij het niet mee eens zijn. Want ik voorspel het je: als de attitude van de trainers niet verandert, zal het ook met de videoref elk weekend heibel zijn.

»Zie je dergelijke scènes in de Champions League? Neen. En weet je waarom? Omdat coaches daar bij het minste wangedrag een boete en een schorsing krijgen. Michel Preud’homme trapte een flesje water op het veld en zat de volgende speeldag in de tribune.»

HUMO Preud’homme en Vanhaezebrouck zullen antwoorden dat de scheidsrechters in de Champions League beter zijn en dat ze zich daar niet kwaad hoeven te maken.

HELSEN «Neen. Ze weten dat ze in onze competitie met hun wangedrag wegkomen. Het wordt hoog tijd dat onze voetbalbond de arbitrage ernstig gaat nemen. Het boksen is kapotgegaan aan slechte arbitrage. De bond moet met zware boetes en schorsingen het respect voor scheidsrechters opnieuw afdwingen.»