De zorgen van 20'ers en 30'ers. 'Millennials denken te weinig voor zichzelf, maar dat is niet hun eigen schuld. Ze zijn zo opgevoed'

Millennials – de 20’ers en 30’ers van nu – hebben niet de beste reputatie. We noemen ze verwend, veeleisend en, in het slechtste geval, een bende aanstellers. Daar is psycholoog en loopbaanadviseur Nienke Wijnants het niet mee eens. In haar boek ‘Twintigerstwijfels en dertigersdilemma’s’ neemt ze het als een zorgzame moederkloek voor hen op. Met wat voor zorgen zitten die jongeren? Valt er iets aan te doen? En is het eigenlijk wel hun schuld?

undefined

'Keuzevrijheid is positief. Maar laat iemand kiezen tussen 24 potjes jam en hij wordt er alleen maar ongelukkig van'

HUMO Uw boek begint met de keuzestress waaronder 20’ers en 30’ers lijden. Hebben andere generaties daar minder last van?

Nienke Wijnants «Natuurlijk is het geen exclusief millennialprobleem, maar toch: als je als bejaarde stress ervaart in de supermarkt omdat je vertrouwde wasmiddel er niet meer is, dan is dat een andere soort stress dan wanneer je op een belangrijk scharniermoment in je leven overweldigend veel opties ervaart. In een niet zo ver verleden trouwden mensen vroeger en kregen ze vroeger kinderen, terwijl ze pas veel later, rond hun 50ste, financieel succesvol en onafhankelijk werden. Nu ligt het zwaartepunt qua ingrijpende keuzes rond je 30ste. Dat brengt stress met zich mee. Bovendien hebben millennials de neiging er zelf nog een schepje bovenop te doen: er zijn 37 jobs die ze weleens zouden willen proberen. Maar ondervraag je ze daar serieus over, dan blijven er al snel maar drie meer over die ze écht willen. Ze verbreden de opties, in plaats van ze te versmallen.»

'Een burn-out op je 30ste? Dat is niet zo raar als je elke dag wakker wordt met een lijst van vijftien doelen die je wilt afvinken'

HUMO Keuze hebben is toch ook goed?

Wijnants «Dat hebben we lang gedacht. Onderzoek toonde keer op keer de positieve effecten van keuzevrijheid aan. Pas eind jaren 90 kreeg men in de gaten dat het aantal keuzes in zulke onderzoeken altijd beperkt was: proefpersonen kregen de keuze tussen twee tot zes alternatieven. Maar laat iemand kiezen tussen 24 potjes jam en hij wordt er alleen maar ongelukkig van. Keuze is fijn, maar er is een bovengrens. Dat gevoel ervaren millennials nu.

»Vaak lopen millennials met lijstjes in hun hoofd, van alles wat ze willen afvinken in hun leven. Dan vraag ik aan zo’n jonkie om die lijst op papier te zetten: ‘Ik wil graag trouwen. Ik wil kinderen. Ik wil een boek schrijven. Ik wil nog een jaar naar het buitenland. Ik wil een eigen bedrijf beginnen.’ Bij de gemiddelde millennial staan er vijftien kanjers van doelen op hun lijst. Vraag ik wanneer ze al die doelen willen bereiken, dan is dat meestal binnen de vijf jaar. Tegen dat we aan punt 9 zitten, zie je ze naar me kijken: ‘Dat lukt niet, zeker?’ Pas dan gaan ze begrijpen waarom ze elke dag met zo’n loodzware last opstaan. Dat inzicht alleen al – ‘Een boek schrijven kan ik over 15 jaar ook nog wel’ – maakt het al een beetje draaglijker.»

HUMO Stappen er dan zoveel millennials uit bed met een last op hun schouders?

Wijnants «Recent kwam er een nieuw onderzoek uit in Nederland: de burn-outcijfers zijn hoger dan ooit en de leeftijdscategorie 25 tot 35 scoort het slechtst. Als je elke ochtend wakker wordt met zo’n lijst met af te vinken doelen, dan is het niet zo raar dat je op je 30ste al tegen een burn-out aanschurkt.

»Die keuzestress beperkt zich ook niet tot hun carrière. Vaak komen ze bij mij aankloppen met loopbaanvragen, maar werk en privé zijn tegenwoordig niet meer los van elkaar te zien. Al snel komt het relatie- of het kindervraagstuk op de proppen.»

undefined

HUMO De millennial is gulzig: hij wil én de job én de relatie én het sociale leven. Waarom wil hij niet kiezen?

Wijnants «Ik voer al tien jaar lang de discussie of millennials nu verwend zijn of niet. Ik vind van niet. Ze zijn zo gemaakt door de maatschappij, hun ouders, hun grootouders, de media. Ik hoor 20’ers en 30’ers vaak aangeven dat ze uit de ratrace willen stappen en leerkracht willen worden of zo. Vraag ik ze waarom ze die stap niet zetten, dan komen de ouders altijd met stip op één: ‘Ja, maar mijn ouders hebben mijn studies betaald.’ Op plek twee en drie komen de vrienden en de maatschappij. Pas in laatste instantie kijken ze naar wat ze zelf willen.»

HUMO Het is niet hun schuld?

Wijnants «Nee, ze zijn zo opgevoed.»

HUMO Zijn de twijfels en onzekerheden van de millennial een luxeprobleem?

Wijnants «Die vraag krijg ik ook al tien jaar. Ja, het is een luxeprobleem, in die zin dat we in de westerse wereld wonen, waar we niet hoeven in te zitten met onze veiligheid. Al vrij vroeg in ons leven hebben we al onze doelen afgevinkt. Daarna steken de existentiële vragen de kop op: ‘Is dit het nu? Waarom ben ik hier? Wat is het nut van mijn leven?’ Die vragen waren lange tijd het domein van de filosofie en van de religie, maar tegenwoordig hangen we het pragmatisme aan – dat is onze nieuwe religie. Het komt neer op: we weten het niet, dus doen we gewoon wat werkt. Bovendien hangen we ook het consumentisme, het materialisme en het individualisme aan. Voor een heleboel jonge mensen in de westerse wereld zijn dat niet de ideale godsdiensten. Ze voelen dat het niet past, dat er iets wringt. Ze voelen onvrede, twijfel, onzekerheid en lopen zich vast in vragen: ‘Moet ik nu díé job of díé job kiezen? Is het nu díé partner of díé partner?’ Eigenlijk gaat hun onvrede helemaal niet over die kleine vragen. Waar het om gaat, is een veel grotere, diepere zingevingsvraag: ‘Wat wil ik eigenlijk?’

»Weet je wat millennials missen? Ze denken te weinig voor zichzelf. Zonder het zelf te beseffen, leggen ze zich neer bij de normen die onze maatschappij, met zijn focus op oneindige economische groei, hen oplegt. Daar worden velen ongelukkig van.»

HUMO Eigenlijk willen ze liever op de rem gaan staan?

Wijnants «Ja. Niemand wil terug naar hoe het 100 jaar geleden was. Maar zo verdergaan? Nee, dat willen ze ook niet. Bij mijn generatie begon het al wat te wringen: ‘Maakt een leven als workaholic me wel gelukkig?’ De millennials zijn de eerste generatie die zich daar duidelijk niet goed bij voelt: ‘Dit systeem past ons niet.’ Het feit dat er zo’n grote groep uitvalt met een burn-out, zegt genoeg: veel 20’ers en 30’ers passen niet in de hun opgelegde mal.»

Stress door yoga

HUMO Velen blijven desondanks meehollen in de ratrace. Heeft dat ook met sociale media te maken? Millennials vergelijken zich constant met hun generatiegenoten.

Wijnants «Sociale vergelijking is menselijk en gebeurt al sinds mensenheugenis. Het is een soort meetlat om te peilen wie je zelf bent. Dat is best prettig, op voorwaarde dat je een reële maatstaf neemt. Op sociale media presenteert iedereen de mooiste versie van zichzelf. Op die manier wordt vergelijken haast een daad van masochisme. Millennials volgen de levens van foodies, fitbabes, sporthelden en fotomodellen. Vervolgens willen ze de mooie kanten van al die inspiratiebronnen in hun leven hebben, zonder de nadelen ervan – die worden niet getoond op sociale media. Onvermijdelijk leidt dat tot een permanente staat van ontevredenheid over het eigen leven.

»Bij sommige influencers zie ik sinds kort een kentering. Voor het eerst posten ze boodschappen waarin ze zeggen: ‘Ik ben wel een fitgirl op Instagram, maar eigenlijk ben ik al een tijdje depressief.’ Of: ‘Ik ben nu al een aantal jaar een mode-influencer, maar eigenlijk wil ik die fast fashion niet meer. Dat kon ik lange tijd niet zeggen, omdat ik werd betaald door H&M en Zara.’ Ik kan alleen maar hopen dat die trend zich doorzet, zodat de oppervlakkigheid verdwijnt. In Nederland zie je nu dat influencers die voor duurzaamheid staan aan terrein winnen. Alleen is het oppassen: dat kan ook een valkuil worden.

»Zo is het ook met yoga gegaan. Die beweging is ontstaan vanuit een behoefte: mijn generatie – ik ben een jonge 40’er – voelde zich stuurloos, dus zocht ze haar heil in de spiritualiteit van yoga. Kan heel nuttig zijn, maar als ik jonge moeders met een drukke job door Amsterdam zie crossen met hun matje onder de arm en het zweet op de bovenlip, gewoon omdat yoga van hen een hippe moeder maakt, dan schiet het z’n doel compleet voorbij.»

HUMO In een interview uit 2016 stelde managementgoeroe Simon Sinek het cru: werkgevers vinden het onmogelijk om millennials te managen, omdat ze zulke irreële verwachtingen hebben. Millennials willen zich nuttig voelen, een doel en impact hebben, maar tegelijkertijd in hippe koffietentjes soja lattes drinken. En ze zijn ongelooflijk verbaasd als ze niet verdraaid snel een job op managementniveau hebben. U zegt: ‘Onzin!’

Wijnants «Absoluut. Pas op: Sinek legt het probleem ook deels bij de opvoeding, maar hij maakt er een karikatuur van. Als je millennials zo afschildert, dan ontken je waar het probleem in de kern vandaan komt, hoe het zo ver is gekomen dat millennials zich gedragen zoals ze zich gedragen.»

undefined

HUMO Zo veeleisend zijn ze volgens u niet?

Wijnants «Nee. Als ze al veeleisend zijn, dan zijn ze dat vooral voor zichzelf.

Jonge mensen zijn natuurlijk tot op zekere hoogte naïef – ik voelde me op mijn 25ste ook heel wat, terwijl ik nu denk: ‘Wat wist ik eigenlijk?’ Ik erger me nu ook weleens aan jonge mensen, zeker aan hun taalgebruik: alles is nice of chill (lacht). Maar wat zij ervaren als een probleem, is een vertaling van de existentiële vragen die ze voelen. Het is nuttiger om die vragen te herkennen en aan te pakken. Dan zullen we veel meer uit die generatie kunnen halen. Dat klinkt misschien opportunistisch, maar dat mag ook: ieder mens wil zijn talenten ontplooien. Niemand wil de rest van z’n leven met z’n luie reet op een tropisch eiland gaan liggen.»

HUMO Tenzij ze de lotto winnen, kunnen millennials dat ook niet: ze zijn de eerste generatie die het financieel minder zal hebben dan haar ouders.

Wijnants «In Nederland zijn vaste contracten een uitzondering geworden. Er wordt veel meer flexibiliteit van 20’ers en 30’ers geëist. Aanvankelijk had ik medelijden en dacht ik: het is heftig dat ze de zekerheden van vroeger niet meer hebben. Maar voorlopig tonen de cijfers dat niet aan: uit onderzoek bleek dat flexwerkers zich gelukkiger voelen dan mensen met een vast contract. De grotere onzekerheid lijkt hen geen parten te spelen. Zo was er bijvoorbeeld minder uitval bij flexwerkers. Al zou dat natuurlijk ook kunnen liggen aan het feit dat mensen met een vast contract zich ziek kunnen melden, terwijl dat voor een flexwerker niet zo eenvoudig is.

»Toen ik op de arbeidsmarkt kwam, 20 jaar geleden, waren het tijden van hoogconjunctuur en kreeg iedereen een vast contract, een auto, een laptop, een telefoon en een grote zak geld. Het leek mooi, maar eigenlijk was het een gouden kooi. Veel mensen waren ongelukkig, maar wilden hun zekerheden niet opgeven en bleven zitten. Daar hebben millennials geen last van. Ze zijn flexibeler en durven sneller te schakelen.»

HUMO Klagen ze over hun gedwongen flexwerk?

Wijnants «Nee. Het grappige is: ze kennen bijna niks anders meer. Voor hen is het de realiteit geworden.

»Ik zie wel millennials die frustraties hebben over de woningmarkt. In mijn tijd was je raar als je tegen je 30ste nog geen huis had gekocht. Maar ook daar zie je andere dingen ontstaan: millennials huren langer of vinden andere oplossingen. Een huis kopen is niet meer de heilige graal.»

Single en eenzaam

HUMO Een andere bron van ontreddering zijn relaties. Als we langdurig samenwonen gelijkstellen met een huwelijk, dan heeft één op de vijf jongeren vandaag de dag al ten minste één scheiding achter de rug vóór zijn 30ste. Zijn de millennials ongelukkig in hun liefdesleven?

Wijnants «Je hebt altijd mensen die meer geschikt zijn om in relaties meteen naar veiligheid, zekerheid en stabiliteit op zoek te gaan. Zij hebben het tegenwoordig iets zwaarder, omdat het allemaal vluchtiger is geworden. Daarnaast heb je een groep die fladdergedrag vertoont. Ik merk dat vooral vrouwen daar de dupe van zijn: zij voelen op een bepaald moment toch hun biologische klok tikken.

»Voor dit boek ben ik me gaan verdiepen in Tinder. My goodness, wat een wereld! Tinder is tegenwoordig een geaccepteerde manier om te daten en een vaste partner te vinden, maar de vrouwelijke millennials ervaren toch dat ze er veel serieuzer mee omgaan dan de mannen. Er zijn vrouwen die ook, net als de mannen, een permanente swiper worden en het tinderen niet kunnen laten, ook al hebben ze iemand gevonden. Maar een grotere groep vrouwen is echt op zoek naar iets stabiels, maar heeft last met mannen die serieel of gelijktijdig met verschillende vrouwen daten.»

HUMO Voor de mannelijke millennials is het alleen maar pret?

Wijnants «Ook mannen ervaren een leegte. Hun drift om hun zaad te verspreiden is natuurlijk groter, maar ook zij willen op een bepaald moment settelen. Eigenlijk willen ze die ongebreidelde vrijheid ook niet. Vroeger kregen ze een zetje, van de kerk of van de maatschappij – je ging trouwen, omdat het zo hoorde. Nu krijgen ze dat zetje niet meer en misschien missen ze dat.»

HUMO Werkt al dat tinderen onkuisheid in de hand? Gaan millennials vaker vreemd?

Wijnants «Dat hoor ik wel, maar het heet tegenwoordig zelfs niet meer vreemdgaan, omdat de relaties losser zijn. Promiscue gedrag is normaler aan het worden, maar het is niet explosief toegenomen.»

HUMO De millennials blijven toch vrij braaf. Ze hebben in elk geval niet méér seks dan de vorige generaties.

Wijnants «Die evolutie had ik niet zien aankomen, maar het klopt: gemiddeld hebben ze minder seks en beginnen ze er pas op latere leeftijd aan. Dat heeft volgens mij vooral met sociale media te maken. Wanneer die de vervanger worden van échte, dichte contacten, vergroten ze de eenzaamheid.»

HUMO Heel veel millennials zijn single.

Wijnants «Als het een bewuste keuze is – niet willen meestappen in de opgelegde patronen van de vorige generaties – dan is het prima. Maar dat lijkt niet het hele plaatje te zijn: er is ook een grote groep die eenzaam en single thuis zit, met de gsm in de hand. De afstand is groter geworden, het is nu moeilijker om iemand live te ontmoeten.»

HUMO Het aantal hoogopgeleide vrouwen dat bewust kinderloos blijft, is aan het stijgen. In uw boek spreekt u zelfs over 25 procent.

Wijnants «Ik schrok van dat cijfer. Het is een revolutionaire verandering, die deels te wijten is aan uitstelgedrag – de beslissing lijkt dan wel bewust, maar is dat eigenlijk niet helemaal. Het uitstelgedrag komt voort uit het feit dat vrouwen nu voor het eerst vraagtekens zetten bij hoe het vroeger ging. Je trouwde gewoon en kreeg kinderen, punt. Nu die dwingende norm er niet meer is en vrouwen hun carrière kunnen ontwikkelen, blijven ze vaker kinderloos. Ik zie het als één van de meest ingrijpende gevolgen van deze tijd. Het zal me benieuwen wat de toekomst brengt.»

'Vorige generaties blijven te veel apathisch, maar de klimaatspijbelaars maken zich wél boos. Dat geeft me hoop'

HUMO Het viel me op dat het woord ‘boos’ in uw boek niet voorkomt. Zijn de millennials niet boos?

Wijnants «Sommigen typeren zich wel als ontevreden, maar eigenlijk zijn ze vooral heel erg op zoek. En als ze al ontevreden zijn, dan is het vooral over zichzelf en om verkeerde redenen, omdat ze een ideaal najagen dat niet haalbaar is.

»Opmerkelijk is dat de jongere generatie die na hen komt, de klimaatspijbelaars, wél boos zijn. Ik juich dat alleen maar toe. Waren de millennials maar meer boos: over verdwijnende zekerheden, opgelegde verwachtingspatronen... Dat was mijn generatie ook te weinig: wij voelden al iets wringen, maar bleven apathisch. De millennials worden er eerder verdrietig en teleurgesteld van – je ziet ze bij bosjes uitvallen. Maar de jonkies trekken eindelijk weer de straat op. Dat geeft me hoop. De klimaatspijbelaars staan al een stapje verder: tenminste over één aspect van het leven zijn ze al wakker.»

undefined

HUMO Wat is dé tip die u de millennials zou meegeven?

Wijnants «Kies! Hak knopen door! Bij millennials heb je nu zelfs ‘geanticipeerde spijt’. Vroeger kon je spijt hebben van een foute keuze, maar door de overvloed aan keuzes gaan millennials er nu al bij voorbaat van uit dat ze toch nooit de juiste optie zullen kiezen. Uit angst voor de foute keuze vervallen ze massaal in besluiteloosheid.

»Mijn advies is: kies het liefst bewust en overwogen, maar als dat niet lukt, kies dan alsnog voor één optie. Een foute keuze maken is nog altijd beter dan in besluiteloosheid blijven hangen. Dat valt zelfs na te gaan met hele simpele onderzoekjes: laat proefpersonen kiezen tussen twee koekjes, één lekker en één vies. De groep die zich het slechtst voelt, is de groep die er niet in slaagt te kiezen. Zelfs de groep die het vieze koekje kiest, voelt zich daarna beter: ze hebben tenminste een knoop doorgehakt.»

HUMO Hebt u medelijden met de millennials?

Wijnants «Ja, eigenlijk wel. Het zijn geen aanstellers en wat ze ervaren, zijn geen luxeproblemen. Ze vinden geen voldoening in deze materiële wereld waarin ze zijn geworpen, en zijn op zoek naar hoe ze gelukkig kunnen worden. En wat doen wij? Wij geven ze alleen maar materiële doekjes voor het bloeden en zeggen dat ze niet verwend moeten doen. Het is ook zo weinig oplossingsgericht: als die groep zich massaal niet lekker voelt en de burn-outcijfers de pan uit swingen, dan kun je wel blijven roepen dat ze verwend zijn, maar wat hebben we eraan om het probleem te negeren? We doen er beter aan hun ongenoegen te erkennen en er een oplossing voor te zoeken. Dan krijgt de generatie die na hen komt, misschien géén burn-out meer op haar 30ste.»

Nienke Wijnants, ‘Twintigerstwijfels en dertigersdilemma’s’, Uitgeverij Prometheus.