Deze Belgen trokken naar het Oekraïense front: ‘Sommigen realiseerden zich pas hier hoe levensgevaarlijk het is’

Afgelopen week overleed een Nederlander die zich in Oekraïne had aangemeld om mee te vechten in het vreemdelingenlegioen. Ook enkele van onze landgenoten voegden zich bij de strijd. Uit gesprekken met drie huurlingen blijkt dat het legioen uiteenlopende profielen aantrekt, maar ook dat de oorlog zijn sporen nalaat.

“Het menselijk leed is onvoorstelbaar, mijn maag keert om als ik eraan denk. Ik kan er moeilijk over praten.”

Pieter*, een jonge Belg, zit op dit moment ergens aan het front in het Oosten van Oekraïne. Zoals de meesten vertrok hij eind februari, kort na het uitbreken van de oorlog. “Ik dacht bijvoorbeeld te helpen bij humanitaire evacuaties van steden, maar 90 procent van de tijd zitten we in bunkers, te wachten tot de Russische artillerie stopt.”

Na twee maanden hier heeft hij het gevoel dat de Russen hun aanvallen opdrijven, in het zicht van 9 mei, de dag waarop Rusland herdenkt dat het nazi-Duitsland versloeg.

“Op dit moment zijn de artillerieaanvallen dag en nacht. Sirenes waarschuwen ons voor luchtaanvallen, maar de twee keren dat mijn eenheid is aangevallen uit de lucht, was er geen sirene. Toen hadden de Russen de radars omzeild.”

Pieter kent nog vijf andere Belgen in het Internationaal Legioen van de Territoriale Verdediging van Oekraïne. Afgelopen week verspreidde Rusland een lijst met 700 namen van buitenlanders in Oekraïense dienst, onder wie ook zeven Belgen, zo ontdekte Het Nieuwsblad. Dat Pieter niet op de lijst staat, toont dat er meer Belgen zijn afgereisd.

Ongeveer 130 Belgen hebben de intentie geuit om af te reizen, bijvoorbeeld door aan te kloppen bij de Oekraïense ambassade in ons land. Van hen zijn er 28 naar ginder gereisd, maar verschillenden stopten in Polen, om daar humanitair werk te doen voor de Oekraïense vluchtelingen. Ons land gaat ervan uit dat een twintigtal Belgen de grens over stak. De uitreizigers die De Morgen sprak, kregen ter plekke dan weer te horen dat er een zestigtal Belgen waren.

Pieter getuigt enkel op voorwaarde dat zijn echte naam, locatie en functie in het leger geheim blijven. “Ik wil niet op zo’n Russische lijst belanden.” Communiceren in pers of op sociale media gaat in tegen de orders van het Oekraïense leger, maar de buitenlandse strijders zijn ook een interessant doelwit voor Rusland.

Dat bleek al op 13 maart, toen Rusland de militaire basis van Yavoriv aanviel, tussen Lviv en de Poolse grens. Het was de eerste aankomstplek in Oekraïne voor buitenlandse strijdkrachten, van waaruit ze werden verdeeld over legereenheden. Nadat het luchtalarm hen waarschuwde, hielden de soldaten zich twee uren schuil in de bossen, maar wanneer ze terugkeerden naar hun vertrekken, nam Rusland hen onder vuur.

“Tweeëntwintig Russische raketten zijn onderschept door de afweer, maar acht andere troffen raak, onder meer op de commandopost en een munitiedepot”, zegt Pieter. “Daarna hebben we meerdere dagen in de bossen moeten doorbrengen.”

Afgesloten hoofdstuk

Volgens Rusland kwamen bij die aanval “180 buitenlandse huurlingen” om, maar Oekraïne stelt dat geen enkele buitenlander erbij het leven liet, wel ongeveer 35 Oekraïners. Ondertussen kwam aan het licht dat vorige week een Nederlander overleed in de buurt van Charkiv.

Verschillende Belgen zijn na de aanval op Yavoriv teruggekeerd naar ons land, zoals Jacques Martin. Hij staat wel op de lijst die de Russen hebben verspreid.

De 51-jarige man uit het Luikse zou gewond zijn geraakt, kwam terug naar België, en is intussen alweer naar Oekraïne. Anderen, zoals de Bruggeling Jean-Louis, zijn voorgoed terug.

“Ik wil daar niet meer over praten”, zegt Jean-Louis nu. “Dat hoofdstukje is afgesloten.” Maar aan Het Laatste Nieuws verklaarde de man, die kan buigen op ervaring in Afghanistan, dat hij het oneens was met de legerleiding en geen zin had om “als buitenlands kanonnenvlees” te dienen.

“Sommigen realiseerden zich pas met de aanval in Yavoriv dat het hier levensgevaarlijk is”, zegt Pieter. “Maar er zijn er ook die vertrokken omdat ze te weinig eten kregen. We zijn niet ondervoed, maar het is wel karig. En tot slot is er een groep vertrekkers die gefrustreerd waren omdat we in Yavoriv al drie weken aan het wachten waren, zonder al te veel training, om dan onder vuur te liggen.”

Op 27 februari kondigde Zelensky de oprichting van een internationaal legioen aan. Tien dagen later meldde Oekraïne dat het al 20.000 aanvragen binnen had van 52 landen.

“Het legioen was een geslaagde mediastunt van Zelensky, maar daarna moet je het ook in praktijk brengen”, zegt Pieter. “Een nieuwe organisatie opstarten is niet eenvoudig, laat staan in oorlogstijd.”

Een eerste selectie gebeurt op de Oekraïense ambassades. Eric Hellemans, die eerder in De Morgen getuigde over zijn motivatie om te vertrekken, laat weten dat hij niet voldeed aan de voorwaarden. Hij werkt nu als vrijwilliger in een opvangcentrum voor Oekraïense vluchtelingen in ons land.

Intussen kwam ook aan het licht dat één Belgische militair is afgereisd. Het Belgisch leger beschouwt hem als een deserteur en de procedure om hem uit het leger te zetten loopt nog. Een andere militair nam ontslag vlak voor afreizen.

Eenmaal ter plekke, scheidt Oekraïne de jongens met militaire ervaring van de burgers die humanitair werk willen doen, zoals Virgil Declercq, oorspronkelijk uit Hoei. Hij reisde in februari naar Oekraïne.

Terugkeerder

De 21-jarige student hielp eerst in de buurt van Yavoriv met de constructie van grachten, sniperposten en het laden van vrachtwagens met voedsel. Hij werd overgeplaatst naar Kiev, en ontsnapte zo aan de aanval op de basis in Yavoriv. In de hoofdstad kon hij zijn ervaring in eerste hulp inzetten, met het stoppen van bloedingen, inzwachtelen... Net als Pieter liep ook hij trauma’s op.

“Ik heb in Irpin zaken gezien waar ik niet over kan praten”, zegt Declercq.

Het was het moment van de verschrikkelijke belegering en huis-aan-huisgevechten in Irpin, Bucha en Hostomel, voorsteden van Kiev. Daarna is hij verhuisd naar het front in het oosten.

“Daar kwamen we in de loopgraven terecht, maar niet als kanonnenvlees, maar in tweede lijn, om gewonde militairen te verzorgen. Na twee weken in de loopgraven hadden de Russen voldoende terrein verloren. Het leger gaf me de keuze om ofwel mee op te rukken, ofwel terug te keren. Gezien mijn gebrek aan militaire ervaring koos ik het laatste.”

Sinds enkele weken aanvaardt het Oekraïense leger enkel nog buitenlandse krachten met voldoende militaire ervaring, zo zegt een woordvoerder. Ze kunnen aanspraak maken op een soldij van 300 euro per maand, het gemiddelde loon in Oekraïne, wat Declercq, een echte vrijwilliger, weigerde. Hij hervat nu zijn studies in België, al sluit hij niet uit dat hij nog eens terugkeert, indien nodig.

Van de 28 Belgen die richting Oekraïne vertrokken, zou er een tiental terug in België zijn. Zij moeten niet meteen vervolging riskeren. In tegenstelling tot Syriëstrijders hebben deze Belgen zich aangesloten bij een regulier leger, wat bescherming van de conventie van Genève biedt. Minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open Vld) stelde in de Kamer dat ze “geen inbreuk begaan op de Belgische wet op de huurlingen”.

Extremisme

Toch kunnen ze bij terugkeer een ‘debriefing’ verwachten, een gesprekje met de veiligheidsdiensten, die de terugkeerders willen monitoren. Er is altijd het risico dat iemand bepaalde ervaring heeft opgedaan in gevechtssituaties, of niet alles goed heeft verwerkt.

Sowieso zijn er al bezorgdheden rond bepaalde profielen die zijn vertrokken. Een van de terugkeerders wordt in Franstalige pers afgedaan als iemand met een schizofrene stoornis, die zijn militaire ervaring bijeen heeft gelogen om aan het front te geraken.

Ook aan De Morgen blijft hij volhouden dat hij heeft gediend in het Canadese en het Belgische leger. Foto’s tonen dat hij alvast effectief in Oekraïne was. Hij maakte er deel uit van het Georgische Legioen en is naar eigen zeggen voldoende hersteld van zijn kwetsuren om weer te vertrekken. Intussen is hij al meerdere keren verhoord in ons land.

Jacques Martin, die intussen weer vertrokken is, is bekend bij onze veiligheidsdiensten** na eerdere deelname aan een internationaal legioen dat voor Kroatië vocht. Maar Martin, die zich identificeert als een nationaal-anarchist, staat vooral bekend als iemand met extreemrechts gedachtegoed. Ook al weerlegt zijn entourage dat.

“Hij droomt van een nieuwe vrijstaat voor anarchisten in Moresnet (een stukje België dat honderd jaar lang neutraal gebied was, BST)”, zegt een goede vriendin. Van de Belgen die naar Oekraïne reisden, of probeerden te reizen, staat naar schatting een tiental gekend voor extreemrechtse sympathieën. Dat zou volgens insiders een stuk hoger liggen als extreemrechts niet gewrongen zat tussen sympathie voor Poetin als de sterke leider van een wit Europa en de volksnationalistische belangen van Oekraïners. Voor zo ver geweten vecht geen enkele Belg aan Russische zijde.

Thuisfront

Pieter, die nu aan het front zit, wil de Oekraïners helpen en zo ook onze veiligheid en vrijheid verdedigen. Hij is van plan om nog even te blijven, tenzij de oorlog verzandt in de loopgraven, zoals in 2014 in de Donbas-regio. De laatste twee maanden zag hij de oorlog veranderen.

“In het begin richtte Rusland zich vooral op de hoofdstad, maar ze hebben Kiev, noch Zelensky te pakken gekregen”, zegt Pieter. “Geleidelijk zijn ze geblokkeerd en is hun konvooi tot stilstand gebracht. De lokale bevolking heeft zich sterk verzet en Rusland heeft zich uit het noorden teruggetrokken. Nu richt Rusland zich vooral op het bombarderen van steden.”

Telefonisch kan Pieter contact houden met vrienden en familie aan het thuisfront. Dat is erg belangrijk voor zijn gemoedstoestand, zegt hij.

“Het was heel moeilijk voor mijn ouders, maar ook na twee maanden ben ik in goede gezondheid en zo kan ik hen geruststellen”, zegt hij. “Dat is goed voor de moraal en dan kan ik me ook beter concentreren op mijn taken hier.”

*Pieter is een schuilnaam. Volledige naam bekend bij de redactie.

**Aanvankelijk stond er dat Jacques Martin op de OCAD-lijst stond, gebaseerd op eerdere berichtgeving in Franstalige pers. Dat zou nadien zijn rechtgezet en niet kloppen.

(DM)