economenIve Marx, Stijn Baert en Peter De Keyzer
'Deze crisis treft de zwaksten veel harder dan de sterksten. En toch krijgen de sterksten nog cadeautjes'
Nu de gezondheidscrisis onder controle lijkt, maken de virologen plaats voor de economen. Van Ive Marx, Stijn Baert en Peter De Keyzer wordt verwacht dat ze België door de ergste economische storm van de voorbije 90 jaar helpen loodsen. En dat blijkt niet zo moeilijk. 'Welk relancebeleid we hier voeren, maakt weinig uit. Als we niet te dwaas doen, surfen we mee op de miljarden die onze buurlanden investeren.'
Arbeidseconoom Stijn Baert (UGent) en socio-econoom Ive Marx (Universiteit Antwerpen) maken deel uit van het relancecomité van de Vlaamse overheid. Peter De Keyzer, voormalig hoofdeconoom bij BNP Paribas Fortis en al vier jaar baas van zijn eigen communicatiebureau Growth Inc., mocht zijn zeg doen in het Vlaams Parlement. De heren nemen graag stevige, soms verrassende standpunten in en hebben de gave om moeilijke dingen uit te leggen met oneliners en metaforen.
HUMO Hoe gaan politici met jullie om in de coulissen? Zeggen ze daar soms iets anders dan op tv?
IVE MARX «Natuurlijk! Tegen jou toch ook? Je voert een debat en achteraf zeggen ze: 'Je had gelijk, hoor, maar als ík dat zeg, word ik neergesabeld.' Bij vakbondsleiders of vertegenwoordigers van de werkgevers is dat het ergst.»
PETER DE KEYZER «Bij politici heb je dat ook. Als je uitlegt dat we een langetermijnplan nodig hebben en hun toont wat in het buitenland werkt, zeggen ze: 'Ik ben mee, maar ik zie niet in hoe ik dat in de huidige Belgische context verkocht krijg.’»
HUMO Worden economen door de politiek even serieus genomen als virologen?
MARX «De voorbije jaren staken politici onze rapporten te vaak in de onderste schuif. Dat de Vlaamse regering ons nu bij het beleid wil betrekken, is een verfrissende omslag. We zullen zien wat ze straks met onze adviezen doen.»
STIJN BAERT «Ik hoop dat deze crisis ervoor zal zorgen dat politici hun beleid meer baseren op wetenschap, en minder op buikgevoel en electorale motieven. De komende jaren zullen we niet in het geld zwemmen. Dan maak je je beleid maar beter zo zuinig en doelgericht mogelijk. Dankzij ons onderzoek weten wij wat werkt en wat niet.
»Federaal staan we duidelijk nog niet op hetzelfde niveau als de virologen. Mijn collega Gert Peersman had omstandig uitgelegd waarom de lagere btw in de horeca een slechte en dure maatregel is: vooral de consumenten, leveranciers en horecazaken met een grote omzet profiteren ervan. Je vermijdt er dus weinig faillissementen mee. Toch dreef de regering die verlaging door.»
HUMO De vraag is naar welke econoom je als minister moet luisteren. Jullie spreken elkaar vaak tegen.
DE KEYZER «Bepaalde zaken kun je hard maken, maar soms blijf je steken bij inschattingen en appreciaties. Paul De Grauwe (professor aan de London School of Economics, red.) zegt dat de Europese Centrale Bank nu volop geld moet bijdrukken om Europa uit de crisis te sleuren. Hij verwijst dan naar Japan, dat al jaren dat beleid volgt, zonder inflatie. Anderen verwijzen naar Duitsland, dat in de jaren 20 de geldpersen liet draaien om zijn schulden van de Eerste Wereldoorlog af te betalen. Gevolg: een catastrofale hyperinflatie en de implosie van die hele maatschappij.»
HUMO De geruchten over nieuwe verkiezingen worden steeds luider. Staan we voor een combinatie van economische achteruitgang, sociale onrust, een sluime-rend virus en een totale politieke blokkering?
MARX «Dat denk ik niet. Wij zijn een vastgeroest land dat allergisch is voor verandering. Dat heeft veel nadelen, maar het voordeel is dat we enorm stabiel zijn. Alles is erop gericht om de delicate evenwichten - tussen links en rechts, noord en zuid, werkgevers en werknemers - te bewaren. De macht is erg verdeeld over de politieke niveaus, sociale partners en middenveldorganisaties. Zelfs als Vlaams Belang in Vlaanderen aan de macht komt met een absolute meerderheid, zal die partij minder schade kunnen aanrichten dan Trump in Amerika.»
DE KEYZER «Maar bij grote veranderingen zijn we dus wel te sloom en te democratisch. Dan hebben we te veel beslissers en te weinig verantwoordelijken. Die inertie vind ik gevaarlijker dan onze extreme partijen. Wij zakken al jaren weg in de internationale rankings. Ik ben bang voor een scenario zoals in de jaren 80: een zware economische crisis, met daarna malgoverno, aanslepende communautaire spanningen, negen Belgische regeringen in tien jaar tijd, en een oplopende staatsschuld die we 20 jaar later nog altijd aan het afbouwen waren.
»Dat scenario hangt opnieuw in de lucht, met één groot verschil: deze economische storm is de zwaarste van de voorbije 90 jaar. En voorlopig zie ik een stuurloos schip, met te veel kapiteins op het dek, die voortdurend naar elkaar wijzen en niet weten welke richting het uit moet. De Duitsers, Denen en Nederlanders hebben allang een doordacht plan klaarliggen. Wij doen maar wat. We communiceren veel, maar er is geen bigger picture. Niemand vraagt zich af wat het plan voor de komende twintig jaar is.»
MARX «Die inertie en de bestuurlijke complexiteit remmen ons al vijftig jaar af. Toch zijn we altijd op het niveau van onze buurlanden gebleven.»
BAERT «Dat is dan toch eerder ondánks die gebreken.»
DE KEYZER «Deze crisis is hét moment om op de resetknop te duwen en onszelf heruit te vinden, zoals Zweden begin jaren 90 deed. Dat land zat in zak en as, had veel te hoge belastingen en een overheidsbeslag van 60 procent. Vandaag is het een voorbeeldland, met lagere belastingen en een modernere infrastructuur dan wij.»
BAERT «Helaas is België slecht in radicale hervormingen. Als wij iets willen veranderen, zetten we een paar koterijen bij.»
DE KEYZER «En we blijven reanimeren als de patiënt al klinisch dood is. Door hardnekkig geld te pompen in sectoren van het verleden - steenkool, staal, autofabrieken - missen we vaak de trein naar de toekomst.»
HUMO Waarom doen we dat?
DE KEYZER «De krachten van het status quo zijn heel machtig. Vakbonden, werkgevers en andere belangengroepen zijn goed georganiseerd en kunnen veel lawaai maken. Als drukkingsgroepen komen lobbyen, zeggen politici altijd...»
MARX (smalend) «We gaan iets voor u doen.»
DE KEYZER «Exact! Een premie, een subsidie, een enveloppe. Vaak zijn dat kosten op het sterfhuis. Helaas heeft de belastingbetaler geen drukkingsgroep die het algemeen belang verdedigt.»
MARX «Wij zijn een klein land met politici die dicht bij de mensen staan. Als je in Limburg een fabriek sluit, staan daar duizenden boze mensen die hun vakbondsleiders en politici opjutten om iets voor hen te regelen. En aangezien de toplui elkaar allemaal kennen, lukt dat meestal. Ook al omdat politici denken daar politiek gewin uit te halen.»
BOOM OP PORSCHE
HUMO De vooruitzichten van de Nationale Bank zijn deprimerend. De economie krimpt dit jaar met minstens 10 procent, we verliezen drie jaar economische groei, en onze staatsschuld klimt naar 130 procent van ons bbp.
MARX (schamper) «Twee maanden geleden dacht de Nationale Bank nog dat we een snel V-vormig herstel zouden krijgen: min 8 procent dit jaar, plus 8 volgend jaar.»
DE KEYZER «Ik heb daar nooit in geloofd. Hoe snel je met een Porsche weer kunt optrekken, hangt af van hoe je tot stilstand bent gekomen. Als je van 100 km/u naar 0 bent gegaan door te remmen, kun je zó weer naar 100. Maar als je tegen een boom bent geknald, zal het veel trager gaan. In deze crisis is de boom vol op onze auto gevallen, en we zijn onderdelen aan het verliezen. Die 1.500 afgedankte bagageafhandelaars van Swissport kunnen het herstel al niet meer helpen dragen.»
HUMO Moet de Porsche wel opnieuw naar 100 km/u? Aan de linkerzijde dromen mensen van een economie die vol inzet op het redden van de planeet en minder verslaafd is aan groei.
DE KEYZER «Dat zijn fantasieën. Onze economie zal de komende jaren onderpresteren, maar onze uitgaven voor gezondheidszorg, pensioenen, uitkeringen, politie en justitie blijven oplopen. Leg mij eens uit hoe we dat allemaal gaan betalen zonder groei, en zonder dat onze staatsschuld helemaal ontspoort?»
BAERT «Men doet soms alsof economen verslaafd zijn aan economische groei. Maar dat is onze beste garantie om groene investeringen te kunnen doen en onze gezondheidszorg op peil te houden.»
HUMO Begin jaren 80 had België ook begrotingstekorten van boven de 10 procent en een schuld ver boven de 100 procent van het bbp. Zijn we opnieuw vertrokken voor een helletocht van twintig jaar?
BAERT «Er is één belangrijk verschil: toen lag de rente boven de 10 procent, waardoor de overheid die schuld moeilijk kon terugbetalen. Vandaag bedraagt de rente ongeveer 0 procent: schulden maken kost bijna niets. Dat we nu tijdelijk in het rood gaan, hoeft geen ramp te zijn. Als we straks weer groei kennen, wordt die schuld elk jaar een stukje kleiner. Tenminste, als we het structureel tekort van voor de crisis wegwerken en niet boven onze stand blijven leven.»
DE KEYZER «We gaan járen tekorten boeken, en het wordt bang hopen dat de rente laag blijft en dat we uit het vaarwater van Italië en Portugal blijven. Herinner je de paniek toen de financiële markten ons tijdens de eurocrisis in het vizier kregen: na meer dan vijfhonderd dagen politieke stilstand was er binnen de 48 uur op magische wijze een begroting en een regering. Wij moeten altijd met de tenen boven de afgrond staan voor we iets doen. Ook nu lopen we gevaar. Als onze schuld ontspoort en de communautaire spanningen blijven sluimeren, volstaat het dat The Economist daar een stuk over schrijft, en het spel zit op de wagen.»
BAERT «Daarom is het belangrijk dat alles wat we nu uitgeven aan relancemaatregelen zich dubbel en dik terugverdient. Een goed voorbeeld zijn grote investeringen in groene infrastructuur, digitalisering, 5G, isolatie van gebouwen... Die brengen op termijn meer op dan ze kosten.»
DUITSERS VOOROP
HUMO Moeten we honderden miljoenen investeren om Brussels Airlines te redden?
DE KEYZER «Zouden we er even gehecht aan zijn als dat bedrijf niet Brussels Airlines maar Lufthansa zou heten? Enkele jaren geleden had België de kans om Brussels Airlines uit de handen van Lufthansa te houden. We gingen met de hoed rond in de Belgische zakenwereld, maar niemand durfde te investeren. En nu zou de overheid dat bedrijf moeten redden? Gebruik dat geld liever voor toekomstgerichte investeringen. Brussel zal zijn status heus niet verliezen als Brussels Airlines failliet gaat. Dan worden de lucratiefste verbindingen gewoon overgenomen door andere bedrijven.»
MARX «Oostenrijk heeft Austrian Airlines gered met 450 miljoen euro, op voorwaarde dat het zijn CO2-uitstoot halveert en korteafstandsvluchten schrapt ten voordele van de trein. Het zal ook schonere vliegtuigen moeten kopen. Frankrijk stelde dezelfde voorwaarden aan Air France. Duitsland probeert z'n autofabrieken te redden door de bevolking premies te geven: die voor de aankoop van elektrische wagens zijn verdubbeld van 3.000 tot 6.000 euro. Dat is slim transitiebeleid.»
DE KEYZER «In Frankrijk krijgt Renault ook miljarden, op voorwaarde dat het alle jobs in Frankrijk behoudt. Renault zal dus fabrieken in het buitenland moeten sluiten. De landen met de diepste zakken zijn vandaag alles aan het redden dat niet te heet of te zwaar is. De Duitsers voorop. Hun werd altijd verweten dat ze zo zuinig waren, maar nu putten ze uit een reusachtige spaarpot.»
HUMO Moeten wij wel een relancebeleid hebben als Duitsland 130 miljard euro uitgeeft, Frankrijk 56 miljard, Nederland 30 miljard, en de EU daar nog eens 750 miljard bovenop gooit?
DE KEYZER «Als de Duitse motor aantrekt, profiteren wij mee. Onze groei viel de laatste maanden bijna perfect samen met het gemiddelde van onze buurlanden. Welk relancebeleid we hier voeren, maakt dus weinig uit. Als we niet te dwaas doen, surfen we mee met onze buurlanden, op voorwaarde dat we klaar zijn als de Duitsers willen consumeren.»
HUMO Toch keurde de federale regering twee pakketten met steunmaatregelen goed om de bevolking weer vertrouwen te geven. Er kwam veel kritiek op de gratis treinkaarten en de horecacheques van 300 euro die bedrijven aan hun personeel kunnen geven.
MARX «Cheques die terechtkomen bij journalisten en professoren, dat is toch om te lachen? Deze crisis treft de zwaksten veel harder dan de sterksten. En toch doet men aan sinterklaaspolitiek voor mensen die het niet nodig hebben. Als die schertsmaatregelen niet worden teruggedraaid, zal ik mijn Railpass en horecacheque uitdelen aan mensen die ze beter kunnen gebruiken. Leefloners krijgen er het komende halfjaar ocharme 50 euro per maand bij. Zo blijven ze ver onder de armoedegrens. Ik vind die cheques ook een slag in het gezicht van zij die maandenlang keihard hebben gewerkt in de zorg en de voedingsindustrie, vaak aan bescheiden lonen.»
BAERT «Het toont nog maar eens aan dat België grotendeels wordt bestuurd vanuit een buikgevoel. De groenen pendelen naar Brussel en denken: we hebben nog geen serieus voorstel om op tafel te leggen, maar er zit precies weinig volk op de trein, laat ons iedereen maar eens tien ritjes cadeau doen. (Marx krijgt de slappe lach) En de rest stemt in, omdat de groenen nog een trofee nodig hadden.
»Door de afstandsmaatregelen zullen veel mensen in de horeca, cultuur- en evenementensector hun job verliezen. Het zal faillissementen regenen. Toch schrijft de federale regering een driegangenmenu uit op kosten van de staat: een btw-verlaging, horecacheques, 100 procent fiscaal aftrekbare etentjes... Dat zijn cadeaus met een hoog 'après nous, le déluge'-gehalte. Men zou beter inzetten op transitie.»
HUMO Premier Wilmès wordt kregelig van uw kritiek: 'Je moet mensen toch minstens een káns geven om te over-leven? Het is te makkelijk om tegen een horeca-uitbater te zeggen: 'Pas je maar aan, en anders heb je pech.''
MARX «Toen het virus onze economie platlegde, was er inderdaad geen andere optie dan de boel te stutten met tijdelijke werkloosheid en compensatiepremies, om te vermijden dat bedrijven en gezinnen zonder geld vielen. Nu zitten we in de volgende fase, waarin de horeca open is. Nu moeten die mensen op eigen kracht zwemmen. Sommige restaurants blijven take-away aanbieden om hun omzet op peil te houden, andere werken met twee shifts: één om zes uur, en één na acht uur. De tijd dat we zes uur lang aan tafel zaten, is voorbij. Wie na zijn driegangenmenu nog iets wil drinken, zal dat op café moeten doen.»
DE KEYZER «In plaats van die btw-verlaging had de regering horeca-uitbaters beter een cheque van 5.000 euro gegeven om een nieuwe stock eten en drinken mee te kopen. Velen hadden dat geld niet. En de banken geven niet graag leningen, omdat de horeca de sector is met de meeste faillissementen en de kleinste winstmarges.»
HUMO Wie moet zich nog meer zorgen maken?
DE KEYZER «Een goede graadmeter is: hoeveel Zoom-gesprekken heb je gedaan? Als het er veel zijn: no worries. Maar als je tijdelijk werkloos was, heb je een probleem.»
MARX «Deze crisis vergroot de ongelijkheid. Hoogopgeleiden zoals wij, met een goedbetaalde job en een huis met tuin, hebben genoten van de rust en het goede weer, terwijl ons loon bleef komen. We konden zelfs sparen, omdat we ons geld toch niet konden uitgeven aan etentjes en reizen. Maar alleenstaande ouders die tijdelijk werkloos werden, of gezinnen waarin beide partners terugvielen op 70 procent van hun loon terwijl ze al amper rondkwamen, hebben het zwaar. Van de 1 miljoen tijdelijk werklozen zal één op de vijf zijn job verliezen.»
DE KEYZER «Vooral voor de retail en de kleinhandel ziet het er niet goed uit. Door de afstandsregels wordt winkelen minder gezellig, iedereen heeft de e-commerce ontdekt en veel mensen eisen dat ze voortaan minstens twee dagen per week van thuis mogen werken. Maar thuis passeer je geen winkels en horecazaken waar je snel nog even binnenstapt, hè. Ketens als Zara zullen beslissen dat ze nog maar één winkel nodig hebben in Antwerpen. De andere wordt allicht vervangen door e-commerce.»
MARX «Op de Meir zul je altijd winkels hebben, net als op Fifth Avenue in New York. Daar vind je prachtige conceptstores, met veel beleving. Maar veel kleine dorpswinkels zullen verdwijnen. Die hadden het voor de crisis al moeilijk.»
DE KEYZER «Vooral laaggeschoolden zullen hun job verliezen. En door onze hoge loonkosten zullen die jobs niet zomaar terugkomen. We moeten al die mensen omscholen en digitale skills aanleren, anders zijn we ze kwijt.»
MARX «Niet te pessimistisch. Ik geloof niet in doemvoorspellingen over een grote massa die overbodig wordt door de globalisering, digitalisering en robotisering. Ondanks die trends hadden we vorig jaar de hoogste tewerkstellingsgraad in de geschiedenis. Mensen met talent zullen weer aan de slag raken, maar voor een bepaalde groep kan de werkloosheid een vergeetput worden.»
HUMO Komt er geen leger van orderpickers en koeriers bij?
DE KEYZER «Die e-commerce hebben wij totaal gemist! Die jobs zitten in Nederland. Rij van Antwerpen naar Breda en je ziet een Berlijnse Muur van magazijnen waar alle grote merken onderdak hebben. Met dank aan onze politici en sociale partners die de e-commerce te lang tegenhielden. Ook toen was de reflex: houden wat we hebben, we moeten onze winkeliers beschermen tegen die internethandel. In een debat met Kris Peeters - toen minister van Werk - legde ik uit dat de online-economie 24/7 open is, maar de fysieke economie niet. Als je tegen bol.com wilt concurreren, moet je je regels voor weekend- en nachtarbeid versoepelen, zei ik. Hij antwoordde: 'Als mensen een boek bestellen, moeten ze maar een week geduld hebben.' Met die mentaliteit mis je telkens de boot.»
HUMO Kun je als overheid de Belg oproepen om te stoppen met pakjes bestellen bij Amazon en bol.com en zijn lokale handelaar te steunen?
BAERT «Dat werkt niet. Beter is om te kijken hoe je jezelf zo aantrekkelijk mogelijk in de markt kunt zetten, zodat mensen bij jouw bedrijf bestellen. We kunnen België niet ommuren.»
MARX «'Koop lokaal en Belgisch' is flauwekul. Consumenten willen het beste product aan de beste prijs. Dat doet een economie innoveren.»
DE KEYZER «Wij zijn een kleine, open economie. Zowat één op de drie jobs zijn rechtstreeks gelinkt aan de export. Als ze in onze buurlanden ook beginnen te 'winkelhieren' zijn wij de grote verliezers.»
PS-RECEPTEN
HUMO Áls de PS in een federale regering stapt met de N-VA, zal ze een hoop trofeeën nodig hebben om haar achterban te plezieren. Voorzitter Paul Magnette wil alle laagste lonen verhogen, vooral in de essentiële sectoren.
DE KEYZER «Levert dat extra groei op? Wellicht niet. Dan doen we het nu beter niet.»
HUMO Volgens Magnette verdien je dat terug, omdat mensen dan meer uitgeven bij de bakker en op restaurant.
BAERT «Vergeet het. Een flink stuk zal gaan naar Nederlandse e-commerce, citytrips, skireizen en buitenlandse racefietsen.
»Ik hou mijn hart vast als ik de voorstellen van de PS lees. Ze heeft de sterkste studiedienst van het land, maar soms denk ik dat ze die studies achterstevoren lezen. Dat verbod om mensen te ontslaan: hoe verzin je het? Bedrijven zullen niemand meer aanwerven, want ze raken er niet meer vanaf als het slecht gaat.
»De PS heeft ook de mond vol over arbeidsherverdeling: als een bedrijf met vijf werknemers nog maar werk heeft voor vier man, hou ze dan alle vijf in dienst en laat ze vier vijfde werken. Uit alle studies blijkt dat arbeidsduurvermindering met loonsbehoud meer kost én tewerkstelling vernietigt.»
DE KEYZER «Wij hebben nu al relatief weinig jobs voor laaggeschoolden. Arbeid is al duur. Als je de brutolonen verhoogt, maak je het de zwaksten nog moeilijker. Het is slimmer om de brutolonen te verlagen en ervoor te zorgen dat mensen netto meer overhouden.
»In België zijn er in verhouding 1 miljoen mensen minder aan de slag dan in Nederland: allemaal mensen die we moeten onderhouden. Dáárom zijn onze belastingen zo hoog. We moeten die lasten over meer schouders verdelen. Met de oude zombierecepten - hogere minimumlonen, arbeidsduurvermindering en het brugpensioen - lukt dat nooit. Die zogezegd sociale maatregelen breken de welvaart af.»
HUMO De Vlaamse regering wilde, net als in Nederland, 80 procent van de beroeps-bevolking aan het werk krijgen. Die doelstelling kan toch de prullenmand in?
BAERT «Op korte termijn wordt dat moeilijk, maar dat moet de ambitie blijven. Een goed activeringsbeleid is zoals mondmaskers: het moet klaarliggen voor als het nodig is. We hebben nog altijd 120.000 vacatures die we niet gelinkt krijgen aan onze 200.000 werklozen. Heropleiden moet de nieuwe mantra worden.»
DE KEYZER «We moeten ook strenger durven te zijn. Tegen een ober die al maanden thuiszit, moet je kunnen zeggen dat hij in de fruitpluk moet gaan werken. Het zou al te gek zijn dat de oogsten rotten op de velden terwijl we zoveel werklozen hebben.»
BAERT «Je moet niet strenger zijn vanaf dag één. Geef mensen gerust de kans om hun droomjob in de eigen regio te vinden. Maar na een tijd moet je ze wel verplichten om hun perimeter uit te breiden.»
DE KEYZER «We moeten ook dringend aan de slag met de tijdelijke werklozen die nog thuiszitten. Velen keren nooit meer naar hun oude job terug. Ook hen moeten we nu al beginnen om te scholen.»
MARX «Helaas is ons systeem daar niet op gebouwd. De uitbetaling van de werkloosheidsuitkeringen gebeurt federaal, terwijl Vlaanderen de opleiding en activering stuurt.»
BAERT «De VDAB wist dus niet wie tijdelijk werkloos was. Zo ging veel tijd verloren.»
DE KEYZER «Opleiding wordt nog te veel onderschat. Mensen die 25 jaar hetzelfde werk doen, geen opleiding volgen en op hun 50ste hun job verliezen, hebben vaak het scholingsniveau van een 18-jarige. Maar ze verwachten wel in hun nieuwe job een even hoog loon. Die mentaliteit moet veranderen: niet je gewerkte jaren maken je rijk, maar je vorming. Als Nederlanders meer willen verdienen, volgen ze een opleiding. In België gaan ze met hun vakbondsman praten. Wij kijken altijd naar de overheid om onze problemen op te lossen. En we krijgen nooit de boodschap: 'Doe nu zelf eens iets.'»
BAERT «Elk jaar vraagt Eurostat aan werknemers in verschillende landen of ze de afgelopen maand opleidingen of trainingen hebben gevolgd. In Scandinavische landen antwoordt 20 tot 30 procent 'ja', in België 8 procent.
»Als je weet dat je loon automatisch stijgt met je leeftijd, waarom zou je dan een opleiding volgen? De regering-Michel wilde die koppeling tussen lonen en anciënniteit aanpakken, maar de sociale partners raakten het niet eens. Alweer een gemiste kans.»
DE KEYZER «Een 55-jarige kun je nog perfect twaalf jaar op hoog niveau laten presteren, als je hem nieuwe dingen aanleert. Maar wij laten die mensen rustig uitbollen, en op hun 55ste kosten ze heel veel, maar kunnen ze niet veel meer.
»Mijn moeder wilde graag blijven werken tot haar 67ste, maar ze werd geïntimideerd door de vakbond: die wilde niet dat zij een voorbeeld zou stellen. En dus moest ze gaan op haar 65ste. Het idee dat zestigplussers allemaal opgebrand zijn, wordt hier gecultiveerd, maar de grote meerderheid is nog heel energiek.
»Vorig jaar sprak ik in de Efteling met een Nederlandse vrouw die achter het wafelkraam stond. Ze was 66. Drie dagen per week stond zij twaalf uur lang recht. Vond ze prima, ze genoot van het contact met de mensen. De Belgische 66-jarigen die je daar als toerist ziet rondwandelen, zijn vaak al tien jaar met brugpensioen. Als we geen Italië willen worden, zijn zulke excessen onhoudbaar. Hier mogen brandweermannen op hun 55ste met vervroegd pensioen, in Nederland gaan die naar de binnendienst of worden ze ingezet als preventieadviseur of schadebeheerder bij verzekeraars. Die mentale flexibiliteit missen wij. Te veel mensen roesten vast, en als ze ontslagen worden, doen ze alsof ze nooit nog aan een job zullen raken.»
HUMO Moeten de beter begoeden ook niet wat flexibeler worden? Paul De Grauwe pleit voor een eenmalige taks van 1 procent op vermogens boven 1 miljoen euro, en boven het miljard wordt dat al 4 procent. Hij schat dat dat 10 miljard kan opbrengen. 'De meeste mensen - behalve de meest gierige - lopen daar niet voor weg.'
DE KEYZER «Dat we opnieuw met zulke illusies bezig zijn, bewijst hoe groot de wanhoop is. De waarheid is dat we deze crisis met z'n allen zullen uitzweten en dat we collectief gaan verarmen. Een kleine groep onteigenen, dat gaat niet. Dan zegt die groep 'salut en de kost'. Als je het vermogen van de twintig rijkste families van België volledig afneemt, heb je 65 miljard euro bijeen. Daarmee kun je de sociale zekerheid nog geen jaar betalen, en is er nadien ook geen enkele rijke meer over om te belasten. Je hebt dus een grote groep nodig, de middenklasse, waarvan je jaar na jaar een beetje kunt afnemen.
»Ik kan wel begrijpen dat men vroeg of laat íéts zal verzinnen om de rijken meer te laten bijdragen, maar verwacht niet dat je daar 10 miljard mee ophaalt.»
MARX «De topverdieners dragen nu te weinig bij, omdat hun inkomsten in vennootschappen verdwijnen. Daar betalen ze veel minder op dan een gewone werknemer die de helft van zijn loon afdraagt. De effectentaks heeft aangetoond dat je hun wel degelijk iets meer kunt vragen. Dat tarief van 0,15 procent op vermogens boven de 500.000 euro was laag genoeg om te beletten dat mensen allerlei constructies opzetten, en hoog genoeg om jaarlijks 250 miljoen euro op te brengen. Het Grondwettelijk Hof heeft die taks vernietigd, wegens discriminatie, omdat hij niet gold voor effecten in vennootschappen. Je zou die taks kunnen uitbreiden en opnieuw invoeren.»
BAERT «Het zou goed zijn dat je op elke euro die je verdient met kapitaal evenveel belasting betaalt als op een euro waarvoor je hebt gewerkt. Maar dat moet onderdeel zijn van een grote fiscale hervorming.»
DE KEYZER «Juist! In een totale reset van ons systeem kan ik leven met een vermogensbelasting. Als je het makkelijker maakt om rijk te worden, kun je het kapitaal van mensen zwaarder belasten. En luxegoederen ook. Verlaag de lasten op arbeid en verhoog de btw, bijvoorbeeld voor producten van een paar duizend euro. Iemand die een Porsche koopt, heeft er geen probleem mee om meer neer te tellen. Maar als je hetzelfde bedrag van zijn rekening haalt, omdat je zijn vermogen hebt geteld, vindt hij dat diefstal.»
MARX «De btw op luxegoederen is al behoorlijk hoog.»
DE KEYZER «Maar zo worden smartphones uit China duurder en mijn kapper goedkoper, want hij moet zijn personeel minder betalen. Je stimuleert mensen om laaggeschoolde arbeid van bij ons te kopen, en minder ingevoerde producten.»
BAERT «Daarom is die btw-verlaging in de horeca zo'n slecht idee. Bijna alle politici zeggen al jaren dat we onze belastingen moeten verschuiven van arbeid naar consumptie, en nu doen ze het omgekeerde.»
BETERE LEERKRACHTEN
HUMO Ook de lage tewerkstelling van allochtonen blijft een Belgische ziekte. Na de Black Lives Matter-betogingen kondigde de Vlaamse regering 'een monitoringsysteem' aan, maar dat mag vooral niet 'praktijktests' heten.
BAERT «Ik hoop dat dat systeem er toch sterk op lijkt, want praktijktests zijn absoluut nodig. De vorige aanpak - sensibiliseren en hopen op goede bedoelingen - heeft gefaald. We zien in onze metingen geen vooruitgang. De overheid zegt dat er een probleem is van discriminatie, maar dat allochtonen ook meer hun best moeten doen. De werkgevers zeggen dat zij wel willen, maar dat culturele problemen voor moeilijkheden zorgen. En de werknemers vragen zich af of ze wel hun best moeten doen als ze toch worden gediscrimineerd. Maar als je te veel laaggeschoolde, zelfs analfabete mensen naar hier haalt, vergroot je de problemen.»
MARX «Ik ben ook voor praktijktests, maar ze zijn geen wonderoplossing. Ze zijn zoals de vermogensbelasting: ze zullen minder opleveren dan velen denken.»
BAERT «Er ligt een grote sleutel bij het onderwijs. Uit ons onderzoek blijkt dat werkgevers meer vertrouwen hebben in iemand met een vreemde naam als die met succes door het onderwijssysteem is geraakt.»
MARX «De kloof in het onderwijs is de voorbije maanden nog vergroot. Kinderen met migratiewortels groeien vaak op in armere gezinnen met veel kinderen in kleine woningen. Velen hadden geen goede laptop en geen kamer waar ze in stilte voor school konden werken. Sommigen hebben misschien maandenlang geen Nederlands gesproken of zijn niet meer teruggekeerd naar school.»
DE KEYZER «Het onderwijs moet dringend het concept 'leerwinst' introduceren. Het is niet moeilijk om van de zoon van een advocaat een advocaat te maken. Van de dochter van twee asielzoekers een verpleegster maken, is veel straffer. Maar de school die daarin slaagt, wordt doorgaans minder bejubeld dan de elitescholen.
»Mijn voorstel? Doe een gestandaardiseerde test in het eerste middelbaar en test elk jaar hoeveel vooruitgang je leerlingen hebben geboekt. De school die erin slaagt om jongeren het meest te laten vooruitgaan, krijgt meer geld. En leerkrachten die jongeren het best kunnen motiveren, krijgen een hoger loon. Als je scholen beloont voor leerwinst zullen ze een ander personeelsbeleid voeren. Nu zijn de bestbetaalde leerkrachten altijd de oudste, en soms ook de meest uitgebluste.»
HUMO Riskeer je dan niet dat scholen hun minst gemotiveerde leerlingen buitengooien?
DE KEYZER «Nee, want de incentive om die zwakke leerlingen vooruit te branden, is veel groter. Daarmee zet je heel je onderwijssysteem op zijn kop. En dat is precies wat we nu moeten doen: alles herdenken en onszelf heruitvinden.»
