Deze priesters negeren het verbod van het Vaticaan en zegenen homokoppels wél

Priesters mogen van het Vaticaan geen homorelaties zegenen. Maar het gebeurt wel, soms stiekem, soms in alle openheid. De Nederlandse krant Trouw sprak met priesters die het verbod negeren en met homoparen die gezegend werden.

De Agathakerk in Zandvoort was goed gevuld op die Hemelvaartsochtend in mei 2012. Zo zat er een groep wandelaars in de kerkbanken die vanwege de feestdag al vroeg op pad was gegaan en nu tijdens deze viering mooi kon uitrusten.

Maar er waren ook veel vaste parochianen, onder wie Bep Zwerus en Ulrike Goerisch. Deze Hemelvaartsviering was voor hen extra speciaal, want hun relatie zou die ochtend worden gezegend door de pastoor. Het paar had ringen gekocht en ze zagen er allebei feestelijk uit. Trouwen voor de wet wilden Bep (71) en Ulrike (62) niet, maar ze wilden wel de rest van hun leven bij elkaar blijven.

Het katholieke geloof inspireerde mij

Ulrike, die in 1990 van Duitsland naar Nederland verhuisde, was al heel lang actief in de parochie en zong in het koor. Het jaar ervoor had ook Bep zich laten dopen. ‘Het katholieke geloof inspireerde mij, als ik met Ulrike meeging, ontmoette ik zoveel openheid in de Agathakerk. Ik wilde mijn geloof laten bezegelen door toe te treden tot de kerk. Het was eigenlijk logisch om dan ook onze relatie te laten inzegenen.’

Dick Duijves, op dat moment al 24 jaar pastoor van de Agathaparochie en bezig aan zijn laatste maanden in Zandvoort, zou de zegen uitspreken. Meteen na de collecte nodigde hij Bep en Ulrike uit om bij hem achter de altaartafel te komen staan. Hun doopkaarsen werden aangestoken. Vervolgens zei Duijves hoe blij iedereen van de Agatha was met Bep en met Ulrike. Dat hij van harte namens alle parochianen wilde uitspreken dat het partnerschap van de twee vrouwen hun zegen had.

‘Bep en Ulrike’, zei Duijves, ‘namens ons allen dank ik de goede God om de liefde en vriendschap in jullie leven. Ik wens jullie dat die Ene die verbondenheid van jullie steeds inniger maakt. Hij zegene jullie op jullie levenspad.’ De hele kerk applaudisseerde en na de viering waren er zoenen en bloemen van medeparochianen. Het was net een echte bruiloft.

Als een zonde beschouwd

Maar hoe feestelijk het allemaal ook was op die Hemelvaartsochtend in Zandvoort, de zegen aan God vragen voor de relatie van twee vrouwen, mag helemaal niet in de rooms-katholieke kerk. Alleen een geldig huwelijk tussen een man en een vrouw kan daar worden ingezegend. In maart van dit jaar bevestigde de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome door middel van een document dat priesters niet gerechtigd zijn om de zegen te geven aan verbintenissen tussen personen van hetzelfde geslacht. De kerk kon zijn goedkeuring niet geven aan iets wat door haar als een zonde wordt beschouwd, aldus hetzelfde document.

In Nederland is er een aantal priesters dat zich al jaren niet houdt aan de geboden en verboden uit Rome en van harte de relatie tussen twee mannen of twee vrouwen zegent. Vaak buiten het volle licht van de eigen geloofsgemeenschap, bij het gelukkige paar in de tuin of in een kerkgebouw van vrijzinnige protestanten die wel hun deuren openen voor de liefde van twee homo’s.

Bij Bep en Ulrike kon de plechtigheid gewoon in hun eigen rooms-katholieke kerk plaatsvinden. ‘Ik wilde hun relatie in alle openheid zegenen’, vertelt Duijves, die zegt niet getwijfeld te hebben of hij het wel moest doen. ‘Ik heb vooraf geen toestemming aan de bisschop gevraagd omdat ik wist dat ik nul op het rekest zou krijgen. Mensen de zegen geven hoort bij het werk van een priester. Je bent geroepen om mensen te bevestigen. Ik word doodziek van die verhalen die ook in de katholieke kerk rondgaan waarin homo’s worden neergezet als een of andere gekke diersoort, terwijl het in de rest van de samenleving door het overgrote deel van de mensen volkomen aanvaard wordt.’

Voor je het weet ben je je baan kwijt

Duijves zat vlak voor zijn pensioen toen hij de liefde van Bep en Ulrike zegende. Dat speelde wellicht mee bij de beslissing het te doen, geeft hij toe. Actieve parochiepriesters branden hun vingers vaak liever niet aan die omstreden zegen. Voor je het weet ben je je job kwijt. Homoparen die ‘iets willen’ van hun kerk, zijn vaak aangewezen op priesters die al met emeritaat zijn. Bisschoppen kunnen hen niet meer zoveel maken.

Dat geldt ook voor Jan Veldt (87), in 1960 priester gewijd voor het toenmalige bisdom Haarlem en al lang met pensioen. ‘Ik ga ervanuit dat ik niet geëxcommuniceerd word na dit interview.’ Veldt was onder meer kapelaan in Zandvoort en later ziekenhuispastor in Hoorn, Nijmegen en Groesbeek. In 2010 zegende hij de relatie van pastoraal werker Kees Scheffers en Pieter-Theo Zuurbier, kapper en fotograaf. ‘Ik ben een rooms-katholieke priester en bij mijn wijding ben ik opgenomen in de kring van bedienaren van het geloof. Daardoor heb ik de bevoegdheid gekregen een relatie in te zegenen. Ook die van Kees en Pieter-Theo. Dit is de enige relatie tussen twee homo’s die ik heb mogen inzegenen. Ik heb het met overgave en heel veel vreugde gedaan.’

In hun appartement in Nijmegen kijken Kees (70) en Pieter-Theo (53) nog een keer naar foto’s van de plechtigheid waarin zij hun geregistreerd partnerschap bezegelden. ‘Kijk: dit is het moment dat Jan de zegen uitspreekt met die prachtige woorden van Huub Oosterhuis: ‘Behoed de liefde van de geliefden. Gij, die weet hoe broos en bijna niets twee mensen zijn, en dat hun hart onrustig is en onbestendig als het weer. Gij die hen toegekeerd hebt naar elkaar……’ Ik gebruik die tekst zelf ook als ik voorga in een huwelijksviering van een homo- of heteropaar.’

Die oekazes uit Rome raken je wel steeds weer

Kees en Pieter-Theo zijn allebei overtuigd rooms-katholiek en actief in een Nijmeegse parochie. ‘Zo’n verbintenis aangaan is niet zomaar iets. Ik kwam Kees pas vrij laat in mijn leven tegen’, vertelt Pieter-Theo. ‘Hij was een geschenk uit de hemel. Stel dat het moeilijk wordt in de relatie dan kun je teruggaan naar God. Daarom vind ik het fijn dat we God om een zegen hebben gevraagd over onze relatie.’ Kees: ‘Door ons de zegen te geven drukte Jan uit: ‘Dit is goed, dit is van God, wees gelukkig samen’.’ Over de verklaring van de Congregatie voor de Geloofsleer en het verbod op het zegenen van homorelaties haalt Kees zijn schouders op. ‘Die oekazes uit Rome raken je wel steeds weer, maar de boosheid is ook zo weer weg.’

Bep uit Zandvoort heeft daar wat meer moeite mee. Haar eigen zus vraagt haar geregeld waarom ze deel wil uitmaken van een kerk waarvan de leiding met enige regelmaat zulke onvriendelijke dingen over homo’s zegt. ‘Ik antwoord haar dan altijd dat als het er in je eigen parochie heel anders aan toegaat, die woorden uit Rome voor mij iets abstracts hebben. Wij maken deel uit van een hartelijke geloofsgemeenschap en doen gewoon mee in alles. Ik moet wel toegeven dat het laatste jaar er steeds meer signalen uit het Vaticaan komen waarvan ik denk: ‘Hoe durven jullie?’ Het woord dat mij het meest heeft gekwetst in het document van het Vaticaan is ‘zonde’. Alsof mijn liefde voor Ulrike zondig zou zijn. En dat uit de mond van een kerk die een enorm strafblad heeft op het gebied van seksueel misbruik. Over zonde gesproken. Mijn liefdesleven is tussen God en mij. Ik heb de erkenning van het Vaticaan helemaal niet nodig. Bovendien is homoseksualiteit geen keuze voor een levenswijze, maar een geaardheid en dus iets natuurlijks. Het is van God gegeven.’

Nadat het document van het Vaticaan was verschenen, was met name in Duitsland de ophef groot. Daar verenigden kritische zielzorgers zich in de Liebe gewinnt-beweging (‘Liefde overwint’). Duizenden priesters en betrokken katholieken tekenden een petitie die het Vaticaan opriep van mening te veranderen. Daarnaast boden zo’n honderd rooms-katholieke parochies in Duitsland de mogelijkheid aan homoparen om in alle openheid hun relatie te laten zegenen. In Nederland kwam het Werkverband van Katholieke Homo-Pastores (WKHP) met een persbericht waarin het document ‘on-evangelie’ werd genoemd en homoparen de mogelijkheid werd geboden om via het Werkverband hun relatie te laten zegenen. Voor de rest bleef het stil.

Zou dit dan in zonde leven zijn?

Dat viel ook Paul Brenninkmeijer, emeritus-priester van het aartsbisdom Utrecht op. ‘Ik doe mijn mond open, ook al denkt mijn bisschop, kardinaal Eijk, heel anders over homoseksualiteit.’ Toen Brenninkmeijer over het document las, dacht hij meteen aan een lesbisch stel in zijn omgeving. ‘Zij voeden hun kinderen samen met heel veel liefde en geduld op. Ik vind dat bewonderenswaardig en dat zou dan in zonde leven zijn? Dan komt alles in mij in opstand.’

Deze maand gaat hij de relatie van twee mannen zegenen. Niet in een kerk, maar gewoon op het gemeentehuis na het jawoord van het paar tegenover de ambtenaar van burgerlijke stand. ‘Ik doe iets wat van het Vaticaan niet mag, maar ik kan die mensen toch niet in de kou laten staan?’ Maar er speelt nog iets anders.

Brenninkmeijer is zelf homoseksueel. Uitspraken van Vaticaanse functionarissen over homoseksualiteit brengen hem terug naar zijn jeugd waarin hij worstelde met het feit dat hij niet op meisjes viel, maar op jongens. ‘Niet zozeer de kerk was het probleem, maar psychologen die meenden dat ik een ontwikkelingsstoornis had.’

Veel moeite met het celibaat

‘Pas op mijn 35ste – kan je nagaan – leerde ik in Zutphen een docente maatschappelijk werk kennen die mij vroeg: ‘Waarom mag jij geen homoseksueel zijn?’’ Brenninkmeijer leeft celibatair, vertelt hij in zijn appartement in Nieuwegein, omringd door iconen die hij zelf schilderde. ‘Ik heb geen relatie. Nooit een echte relatie gehad ook. Ik heb gemerkt dat dit leven bij mij past, zodat ik er echt kan zijn voor anderen. Er zijn ook tijden geweest dat ik veel moeite had met het celibaat. Als je eenmaal ouder bent – ik ben nu 80 jaar – wordt het gemakkelijker om met het celibaat om te gaan.’

Jan Veldt, de priester die de relatie van Kees en Pieter-Theo zegende, is ook homoseksueel. ‘Dat wist ik al toen ik net gewijd was en als jonge kapelaan aan de slag ging.’ Ook hij leefde lange tijd celibatair. ‘Ik had lang een huishoudster, die steeds met mij is meeverhuisd. Ik had een vrij leven, er werd goed voor mij gezorgd, maar ik was wel eenzaam. Voor de buitenwereld was mijn geaardheid onzichtbaar. Maar toen mijn huishoudster dement werd, naar een verzorgingshuis ging en ik na mijn pensionering alleen achterbleef, heb ik het geluk gehad Roman te zijn tegengekomen.’ Veldt wijst op een foto op het dressoir. ‘We woonden niet samen. Hij woonde in Beverwijk, ik bleef hier in Limmen wonen, maar we zagen elkaar alle dagen. Roman is bijna 2 jaar geleden aan prostaatkanker overleden. Hij is maar 57 geworden. Ik heb hem alles kunnen geven wat ik ten diepste in me had. Dat heeft me diep gelukkig gemaakt.’

Of het nu gaat over een priester die een vriend heeft of over een homokoppel dat de zegen over hun relatie krijgt, het overgrote deel van de Nederlandse katholieken lijkt geen enkel probleem te hebben met homoseksualiteit. Jan Veldt: ‘De gelovigen zijn veel verder dan de kerkleiding.’ Ulrike uit Zandvoort ziet dat ook. ‘Ik ben op een plek terechtgekomen, de kerk hier in Zandvoort met pastoor Duijves, die mij heeft opgenomen zoals ik ben. Ik vind het erg wat ik lees over het Vaticaan en wat ze daar zeggen over mij, maar ik leg het terzijde. Ze kunnen me wat. Ooit kwam er een vrouw naar mij toe die mij vertelde dat ze uit de kerk was gestapt ‘om wat ze jullie aandoen’. Ik heb haar geantwoord dat ze dat voor mij niet had hoeven doen.’

Dogmatische traktaten

Volgens Dick Duijves trekken veel katholieke homo’s in dit land zich terug binnen de grenzen van hun eigen geloofsgemeenschap. ‘Daar ben je veilig, redeneren ze. Daar weten ze wie je bent en hoe je over dingen denkt. Daar is meer vrijheid en kunnen dingen die in andere, meer traditionele parochies niet kunnen.’ Zelf heeft hij het helemaal gehad met de leer van de katholieke kerk op het gebied van liefde en seksualiteit. ‘Wat weet Jezus nou van homoseksualiteit? Ik denk niet veel en we hangen er alles aan op. De context is zo anders dan in de tijd waarin die Bijbelteksten werden geschreven. Als je die ontdoet van hun poëzie en ze letterlijk gaat maken, maak je Bijbelse verhalen tot dogmatische traktaten en parabels tot wetten. De theologie van het ambt en de seksuele moraal zijn de open zenuw van een klerikale kerk. Verreweg de meeste gelovigen moeten van zo’n kerk niks hebben en geef ze eens ongelijk.’

In die zin gaapt er een kloof van Rode Zee-achtige proporties tussen de kerkleiding en de aan haar toevertrouwde gelovigen. De Nederlandse bisschoppen schaarden zich unaniem achter het document van het Vaticaan, in tegenstelling tot hun Belgische collega’s. De parochies in Nederland staan steeds vaker onder leiding van een nieuwe lichting conservatieve priesters. Die komen steeds vaker uit het buitenland en staan pal achter de leer van de katholieke kerk over homoseksualiteit: je moet homo’s met respect benaderen, maar die mogen geen seks hebben met elkaar hebben. Volgens de Catechismus van de Katholieke Kerk, waarin een overzicht wordt gegeven van de beginselen en voornaamste waarheden van de kerkleer, zijn homoseksuele daden intrinsiek ongeordend. Ze zijn in strijd met de natuurwet. Zeg maar het plan dat God met de schepping heeft.

Priesters moeten niet vanuit de regels denken

Jan Veldt: ‘De priesters die in opleiding zijn worden met deze opvatting geïndoctrineerd op het seminarie. Maar ik denk dat onder hen ook homo’s zullen zijn. Dat kan niet anders.’

Volgens Kees Scheffers, zelf theoloog, moet dat ‘intrinsiek ongeordend’ zo snel mogelijk van tafel. ‘Laat een aantal gerenommeerde theologen bij elkaar komen en geef hen de opdracht te kijken wat de menswetenschappen over homoseksualiteit zeggen en vervolgens een nieuwe moraal over menselijke relaties opstellen.’ Pieter-Theo valt hem bij: ‘Tot het zover is, moeten priesters niet vanuit de regels denken, maar vanuit hun hart. ‘Voel je een echte plaatsvervanger van Jezus’, zou ik tegen hen willen zeggen. Jezus wijst homoseksualiteit niet af en God ook niet.’

Veel katholieken die willen dat het standpunt van de kerk aangaande homoseksualiteit verandert, hebben hun hoop gesteld op paus Franciscus. Hij was nog niet zo lang paus toen hij in het vliegtuig terug van de Wereldjongerendagen in Rio de Janeiro, zijn beroemde uitspraak deed: ‘Wie ben ik om te oordelen?’. En hij nam toen als eerste paus het woord ‘gay’ in de mond. Vervolgens ontving en omhelsde hij homoseksuelen en een Spaanse transgender.

In Afrika denken ze heel anders over seksualiteit

Maar dit is ook de paus die zijn goedkeuring gaf aan de omstreden verklaring van de Congregatie voor de Geloofsleer over het zegenen van homorelaties. En onlangs maakte zijn minister van buitenlandse zaken officieel bezwaar tegen een Italiaans wetsvoorstel om homofobie tegen te gaan. Franciscus lijkt van goede wil, maar uiteindelijk niet van plan echt door te pakken. ‘Als je iets van de leiding van de kerk verwacht, dan kan dat erg tegenvallen’, zegt Paul Brenninkmeijer, de emeritus priester die zelf homoseksueel is. ‘Ik ben natuurlijk heel blij met deze paus, maar ik denk dat hij klem zit tussen wat hij zelf wil en al die conservatieve kardinalen om hem heen. En je moet niet vergeten dat de rooms-katholieke kerk een wereldkerk is. In Azië en Afrika denken ze heel anders over seksualiteit en relaties dan in het Westen en al helemaal over homoseksualiteit. Daar moet Franciscus rekening mee houden.’

Verandering dus, dat willen heel veel Nederlandse katholieken. Een nieuwe manier van denken aan de top van de kerk over aloude heikele punten. Dat dit niet van vandaag op morgen geregeld is, weten diezelfde katholieken ook. Ze moeten geduld hebben. Aan de andere kant is de tijd dat de kritische Nederlandse katholieken door de straten van de stad liepen met spandoeken tegen homofobe bisschoppen of een Romeins document voorbij. ‘Dat noemen ze gelatenheid, geloof ik’, zegt Bep. Ondertussen blijven veel van die katholieken die al zo lang van verandering dromen, gewoon katholiek en houden ze nog altijd zielsveel van hun kerk, al begrijpt hun omgeving soms niet wat ze bij die anti-homo club te zoeken hebben. ‘Ik voel me thuis in die kerk’, zegt Kees Scheffers. ‘In de liturgie, in het vieren. De rest neem ik op de koop toe.’ Pieter-Theo valt hem bij. ‘Stel dat we er uitstappen, waar moet ik dan heen? Naar de Anglicaanse kerk? Alsof alles daar koek en ei is.’

Voor hun principes staan

Ook Bep en Ulrike blijven in de kerk, al zijn er voor Bep wel grenzen. Ze is lector in de Agathakerk. Laatst hield de kapelaan, vertegenwoordiger van die nieuwe lichting traditionele priesters, een preek waarin hij uithaalde naar Nederlandse talkshows als Jinek en Op1 waarin ‘over homoseksualiteit wordt gepraat alsof het normaal is’. De kapelaan vroeg de volle kerk of ze nog bereid waren voor hun principes te staan.

Er ontstond onrust in de banken. Bep was lector in deze viering en moest meteen na deze preek de voorbeden oplezen. ‘Dat was een moment dat ik dacht: ‘Loop ik nu weg, of blijf ik en spreek ik de mensen nog even toe’. Ik heb de voorbeden die al waren voorbereid weggelegd en gezegd wat ik ervan vond. Deze kapelaan wilde met mij niet het gesprek aangaan. Stel dat ik straks als lector niet meer word ingeroosterd, dan laat ik me uitschrijven.’ Ulrike: ‘Dat zou heel verdrietig zijn.’

Bep: ‘Die zegen was een heerlijke erkenning. Elke relatie heeft zijn ups en z’n downs. Ook die van ons. Ik ben best wel een loner en dan zei ik: ‘Ik stap maar eens op’. Maar dan riep Ulrike: ‘Dat kan niet, want wij zijn ingezegend. Wat God heeft samengebracht, mag je niet scheiden.’ Het heeft ons toch geholpen denk ik.’

Bezoek aan het homomonument

Jan Veldt blijft ondertussen strijdbaar. Hij blijft zich verzetten tegen het officiële standpunt van de rooms-katholieke kerk over homoseksualiteit. ‘Omdat het homofobie voedt.’ Onlangs heeft paus Franciscus in een handgeschreven brief de Amerikaanse jezuïet James Martin bedankt voor zijn pastorale inzet voor LHBT’ers. Dit inspireert Veldt des te meer en mede daarom gaat hij op 18 juli, zijn 88ste verjaardag, met een aantal anderen naar het homomonument bij de Westerkerk in Amsterdam. Daar klappen ze een tafel uit en houden zij een Agapè-manifestatie. ‘Een viering om te zingen en te zegenen, te geven en te nemen en waar iedereen welkom is: homo’s, hetero’s, transgenders. Ik geef niet op.’

Hij kijkt uit het raam van zijn appartement en wijst in de verte. ‘Roman ligt begraven op het kerkhof daar. Later kom ik bij hem te liggen. Onze initialen staan al op het graf, uitgebeeld in een monogram: J en R. Ik bezoek zijn graf elke dag en zeg dan tegen hem: ‘Jongen, hier ben je niet’. Vervolgens bid ik: ‘Kom hem tegemoet engelen van God. Ontvang zijn ziel en breng die voor het aanschijn van de Allerhoogste’. En dan praat ik verder tegen Roman: ‘Dat je gekend en bemind mag zijn, misschien op een manier zoals het tussen ons niet was’. Het zou wel fijn zijn als hij me af en toe liet weten dat hij me hoorde.’

(Trouw)