‘Dit virus mikt rechtstreeks op mensen met westerse beschavingsziekten’

Eén van de opmerkelijkste stemmen over de pandemie is die van Hans-Willem Snoeck (56), professor microbiologie en immunologie aan de Columbia University in New York. Al sinds kort na de uitbraak laat hij in messcherpe en helder geargumenteerde opiniestukken zijn kritische licht schijnen op de aanpak in ons land. Het heeft hem niet veel vrienden opgeleverd, maar voor Snoeck telt maar één ding: hoe raken we zo snel en veilig mogelijk door de grootste gezondheidscrisis in honderd jaar?

Voor wie aan zijn expertise mocht twijfelen: de Columbia University, een prestigieuze Ivy League-universiteit met twee campussen op Manhattan, geldt als één van de beste ter wereld. Wie daar zijn eigen laboratorium leidt, mag zich een absolute topwetenschapper noemen. Omdat de minzame professor er zelf niet graag mee uitpakt, doen we het maar even in zijn plaats.

HUMO De cijfers zitten bij ons op een plateau. Moeten we daar nu blij mee zijn of niet?

HANS-WILLEM SNOECK «We moeten leren uit de voorbije maanden: vanaf mei zijn we te snel beginnen versoepelen, in september zijn de scholen opnieuw opengegaan en is het aantal gevallen bij kinderen toegenomen. En in november zaten we met een gigantische golf. Sindsdien leven we in een halve lockdown. Als we nu versoepelen, vrees ik voor een nieuwe golf. Het vaccinatieprogramma verloopt te traag, en het vaccin van AstraZeneca is niet zo perfect als we hadden gehoopt: ik zou daarom toch zeer voorzichtig zijn.

»Er zijn ook maatregelen die ik niet logisch vind. Zo lijkt de Belg bijzonder geobsedeerd door zijn kapsel (lacht). Die sector moet óók gesteund worden, maar het openen van de kappers is een riskante ingreep, en andere, minder riskante versoepelingen doet men níét. Waarom kan de horeca buiten niet open? Hier in New York heeft iedereen overdekte en verwarmde terrassen met tafels die minstens twee meter van elkaar staan: daarvoor werden parkeerplaatsen vrijgemaakt. De restaurants zitten niet vol, maar ze kunnen overleven. Dat werkt en het heeft geen grote impact op de cijfers.

»Iets anders is de avondklok. Die moet verhinderen dat mensen uitgaan en elkaar bezoeken. Maar met een avondklok om zes uur, zoals in Frankrijk, gaat iedereen tegelijk naar de winkel. Laat die langer open, ook op zaterdag en zondag, zodat de drukte wordt gespreid.»

HUMO U wijst er al lang op dat de scholen een grotere rol spelen bij de verspreiding van het virus dan lang werd aangenomen. In december pleitte u ervoor om ze in januari dicht te houden.

SNOECK «Er was toen al wetenschappelijk bewijs dat de scholen wél een risico zijn, en het lijkt erop dat ze nu verhinderen dat de besmettingscijfers zakken. Ik heb ook kinderen, ik ben me bewust van de leerschade, maar ik vrees dat die nog veel groter wordt als we voortdoen zoals nu. Scholen gaan open en moeten weer dicht, ouders kunnen niks meer plannen. Als we in december verstandig hadden nagedacht over het schooljaar, hadden we het kunnen herschikken. En als we sneller met de vaccinatie waren gestart, waren we er tegen maart grotendeels uit geweest. Die kans hebben we gemist. Dat is mijn belangrijkste kritiek: we denken niet vooruit, of maximaal een week, naargelang van de lobby die zich roert. Iets toekomstgerichter denken kan geen kwaad.»

HUMO Dat men een onderscheid maakt tussen het middelbaar en de universiteiten, noemde u onbegrijpelijk.

SNOECK «Dat is absurd. Het is wel duidelijk dat de studenten het meest afzien. Epidemiologisch is er geen enkele reden om de universiteiten en hogescholen anders te behandelen dan het middelbaar. De sterkste stijging zien we in het basisonderwijs, waar géén maatregelen zijn. Het argument om strenger te zijn voor de universiteiten is dat er anders veel kotfeestjes zouden plaatsvinden, maar die zijn er nu ook.»

HUMO Kotbubbels toelaten lag even op tafel, maar dat voorstel heeft het niet gehaald.

SNOECK «Dat vond ik geen slecht idee. Er is nog een andere manier om scholen open te houden: ter plekke testen. In New York testen ze elke week 10 procent van de schoolgaande kinderen. Op mijn universiteit wordt elke week de hélft van de studenten getest: vorige week waren er acht positieve gevallen op vijfduizend tests. Zo weet je perfect wat er in die groep gaande is, en kan het onderwijs onder voorwaarden doorgaan.»

HUMO Volgende week start een proefproject met speekseltests bij leerkrachten en schoolpersoneel.

SNOECK «Niets wijst erop dat leerkrachten de belangrijkste oorzaak zijn. Beter is gepoold testen, een mondmasker verplichten voor leerlingen als ze dicht bij elkaar zijn en activiteiten in groep vermijden.»

HUMO Er is veel te doen geweest over de rol van terugkerende reizigers. Volgens u is hun invloed beperkt.

SNOECK «Ze zijn zeker niet onschuldig, omdat ze mutanten van het virus kunnen binnenbrengen. Maar tegen Kerstmis wáren die gemuteerde virussen al in het land. Ik blijf er voorstander van dat reizen wordt beperkt en dat reizigers zich moeten laten testen en in quarantaine gaan. Maar het klopt niet dat zij een nieuwe golf veroorzaakt hebben. Hun invloed op de cijfers is gering. Wat ook telt, is wat ze doen als ze op reis zijn. Iemand die in een chalet in de bossen gaat zitten, heeft minder kans om met het virus terug te komen dan iemand die in Brussel gaat shoppen. Men heeft aan het einde van de kerstvakantie zo sterk de nadruk gelegd op die reizigers om de aandacht af te leiden van waar het probleem écht zit. Wat uiteraard niet wil zeggen dat reizigers de regels niet moeten opvolgen.»

HUMO De controle daarop kan ook beter.

SNOECK «Die controle is een grap. Ik ben een paar keer heen en weer gevlogen naar België, en niemand heeft mij gecontroleerd. Ik heb me telkens laten testen en ben binnengebleven, maar ik had kunnen doen wat ik wilde. Als ik in New York terugkom, kan ik niet op mijn werk verschijnen zonder getest te zijn, en ik krijg er tien dagen lang elke dag een sms of telefoon van de contacttracing om te checken of ik thuis ben. Ik kan je verzekeren: dat heeft een psychologisch effect.»

HUMO Ook een pijnpunt is het telewerk. De expertengroep is erg bezorgd over het onvoldoende naleven van de verplichting op telewerk en dringt aan op meer controles.

SNOECK «Het heeft inderdaad geen zin om in de scholen maatregelen te nemen als we niet toezien op het telewerk. Ik hoor van vrienden en collega’s in België dat er wel controles zijn, maar dat die aangekondigd worden. Dat is absurd. En telewerk hangt samen met de scholen: als die gesloten zijn, zijn de mensen meer gedwongen om thuis te blijven. Dat was nog een goede reden om ze in januari te sluiten.

»Ik viel wel van mijn stoel toen ik vorige week hoorde dat maskers op het werk sinds kort ook verplicht zijn als mensen een ruimte delen. Hier is dat de regel. Wie kan, werkt van thuis, maar iedereen die in een open bureauruimte zit, moet hier al sinds maart vorig jaar een masker dragen.»

HUMO In januari vreesde u al dat de derde golf over drie à zes weken zou toeslaan. Voorlopig lijkt hij uit te blijven.

SNOECK «Hij zit onder de waterlijn, maar of hij er komt, zal afhangen van de maatregelen en van het gedrag van de mensen. Sinds de kerstvakantie zijn de cijfers stabiel, maar nog altijd hoog. Als we de maatregelen nu loslaten, krijgen we zéker een derde golf. Of die zo erg zal zijn als de vorige, weten we niet. De woonzorgcentra zijn grotendeels gevaccineerd, en laten we hopen dat de vaccins goed genoeg werken. En veel Belgen hebben al immuniteit: dat zou een derde golf kunnen temperen.»

HUMO Wat een grote rol kan spelen, is de Britse variant.

SNOECK «Die lijkt dankzij de maatregelen onder controle. Dat de Britse variant lijkt te stabiliseren, zou kunnen suggereren dat hij niet zovéél besmettelijker is. Het positieve is dat alle vaccins er ook tegen lijken te werken. De Zuid-Afrikaanse variant is een ander verhaal: die circuleert nog nauwelijks in België en als we de maatregelen volhouden, blijft de verspreiding hopelijk beperkt. De vaccins van Pfizer en Moderna werken tegen die variant in zekere mate, maar dat van AstraZeneca blijkbaar niet. Dat is een probleem.»

HUMO Hoe groot is de kans dat er een variant van het virus ontstaat waartegen de vaccins niet bestand zijn? Hans Kluge, directeur van WHO Europe, maakt zich daar zorgen over.

SNOECK «Die kans bestaat altijd. Vergeet niet dat het virus al van in het begin aan het muteren is. Omdat er nu veel meer geïnfecteerden zijn, zien we ook meer mutaties. En sommige van die mutaties zullen de verspreiding van het virus bevorderen en mogelijk dominant worden. Dat is nog een reden om de maatregelen strikt te blijven volgen en maximaal in te zetten op vaccinatie, ook in ontwikkelingslanden. Daar mag zeker niet op bespaard worden, want hoe meer gelegenheid het virus heeft om zich te verspreiden, hoe groter de kans op varianten. Als we nu slordig zijn, zullen we meer varianten hebben. De bezorgheid van Hans Kluge is dus zeer terecht.»

TIJD VERLOREN

HUMO Er is veel kritiek op de vaccinatiecampagne in ons land. Die had volgens velen een stuk sneller gekund.

SNOECK «Dat vind ik ook. We weten al van september dat de vaccins op komst waren en dat die van Pfizer en Moderna goed zouden zijn. In mei heb ik al gezegd dat men tijdig werk moest maken van de infrastructuur. Ook het testen had men eerder en beter moeten organiseren, omdat die infrastructuur van pas zou komen voor de vaccinatie. En we moeten eerst het zorgpersoneel vaccineren. Die mensen worden het meest blootgesteld aan het virus. En we zijn het hun ook verplicht: we hebben allemaal staan applaudisseren, en nu ontzeggen we ze de vaccins die hen moeten beschermen.

»Het zorgpersoneel werkt ook in of dicht bij ziekenhuizen: logistiek is het makkelijk om hen te vaccineren. In de kerstvakantie is het vaccin getest bij zevenhonderd ouderen in woonzorgcentra om te zien of er geen nevenwerkingen waren, terwijl er tienduizend vaccins in de diepvriezer zaten. Dat hebben ze gedaan omdat er in de klinische studies geen 90-jarigen waren opgenomen. Maar in die week hadden ze ook tienduizend mensen van het ziekenhuispersoneel kunnen vaccineren. Er is zo tijd verloren.»

HUMO U vindt ook dat er te weinig vaccinatiecentra gepland zijn. Nu komt er één per 140 vierkante kilometer, zodat iedereen zich maximaal 7 kilometer moet verplaatsen.

SNOECK «Voor de kwetsbare groepen, zoals ouderen, is dat te ver. Bovendien is het essentieel dat er zoveel mogelijk mensen gevaccineerd worden. Er wordt vaak gezegd dat we aan groepsimmuniteit komen als 70 procent van de bevolking gevaccineerd is. Dat moeten we toch herzien. Stel dat we een deel van de bevolking Pfizer geven en een deel AstraZeneca, dan is de gemiddelde efficiëntie van de vaccinatie ongeveer 80 procent. Als we dan 70 procent van de bevolking bereiken, is maar 56 procent beschermd.

»Stel dat we 70 procent van de bevolking beschermd hebben, dan zijn we nog niet uit de problemen. Als het vaccin bij jou niet heeft gewerkt en je stapt een café binnen waar 30 procent van de mensen niet gevaccineerd is, loop je een ernstig risico. Zo krijg je een voortkabbelende epidemie.

»Volgens Anthony Fauci (topviroloog en adviseur van de Amerikaanse regering, red.) moeten we streven naar een vaccinatiegraad van 85 procent. Ik denk dat we zelfs hoger moeten mikken, omdat we niet weten hoelang de vaccins werken. Als een deel van de mensen gevaccineerd is en er nog een virusreservoir is bij de rest van de bevolking, en de immuniteit bij de gevaccineerden begint te dalen, zal het virus zich opnieuw uitleven. Laten we daarom streven naar een vaccinatiegraad van 90 procent. Dus moet de vaccinatie zo laagdrempelig mogelijk zijn. De centra zijn een goed begin, maar we moeten ook aan de huisartsen denken.»

HUMO Om aan die 90 procent te raken, zullen we vaccinsceptici moeten overtuigen. Dat die ook in onverwachte hoeken zitten, bleek uit het interview met het acteurskoppel Tine Reymer en Peter Van Den Begin vorige week in Humo.

SNOECK «Er doen allerlei verhalen de ronde. Bijvoorbeeld dat het onmogelijk is om zo snel vaccins te ontwikkelen. Wel, de technologie om RNA zo te manipuleren dat het als vaccin kan worden gebruikt, is al bekend sinds 2005. De bedrijven die dat voor therapeutische doeleinden gebruiken, zijn allemaal in 2010 begonnen. Ze hebben er dus tien jaar ervaring mee. Er is ook een mRNA-griepvaccin, dat in beperkte en vroege studies veilig en doeltreffend blijkt. Het is dus niet verwonderlijk dat men die mRNA-technologie heeft gebruikt om deze vaccins te maken. Het enige wat men nodig had, is de genetische sequentie van het virus. Die hadden we al in januari vorig jaar, en toen is men er meteen aan begonnen. Dat vaccin is er echt niet in tien maanden gekomen, en men is ook niet over één nacht ijs gegaan.

»Een ander wijdverbreid verhaal is dat de vaccins auto-immuunziekten kunnen veroorzaken. Dat klinkt natuurlijk overtuigend. Bij de mRNA-vaccins wordt mRNA in een soort vetdruppeltje verpakt en in de cellen ingebracht, waarna het mRNA het fameuze uitsteekseleiwit aanmaakt. Het immuunsysteem zal vervolgens op die vreemde cel reageren. Door de antivaxers wordt dat als een auto-immuunreactie verkocht, omdat het een reactie tegen de eigen cellen is. Maar zo wérkt het immuunsysteem nu eenmaal. Het virus belandt in de longen, dringt in de cellen en die worden door het immuunsysteem als vreemd herkend. Het heeft geen invloed op het DNA. Het is een compleet onzinnig argument. Dat verhaal is in België en Nederland vooral verspreid door de Nederlandse professor biologie Theo Schetters. Ik heb telefoons gekregen van collega-artsen die zijn filmpje hadden gezien en ik heb hun moeten uitleggen hoe een immuunreactie werkt. Daarna waren ze wel overtuigd. Maar het probleem is dat veel artsen en medici niet genoeg wetenschappelijke bagage hebben om kritisch naar zo’n video te kunnen kijken. Het hoeft dus niet te verbazen dat veel andere mensen erin trappen, ook al is het klinkklare onzin.

»Nog een gerucht dat de ronde doet, is dat je onvruchtbaar zou worden van de vaccins. Er is geen enkel bewijs dat een vaccin ooit onvruchtbaarheid heeft veroorzaakt. Het is totale nonsens. Mensen die zulke dingen verkondigen, zijn een gevaar voor de maatschappij. En als Peter Van Den Begin, die ik als acteur respecteer, zulke dingen zegt, zijn er ook veel mensen die hem geloven.»

HUMO In het Verenigd Koninkrijk schiet de vaccinatie goed op, maar ze wachten twaalf weken tussen het toedienen van de eerste en de tweede dosis van het Pfizervaccin, in plaats van de aanbevolen drie weken. Uit Israëlisch onderzoek blijkt dat de eerste dosis mogelijk niet zeer effectief is. Heeft men in het VK te veel risico’s genomen?

SNOECK «In het VK was het de juiste beslissing, omdat ze in een enorme golf waren terechtgekomen. De bescherming van Moderna en Pfizer na de eerste dosis is ook niet slecht. In de klinische studies hebben ze de tweede dosis na 21 en 28 dagen toegediend om de trials sneller te kunnen afronden. Als ze de tweede dosis pas na drie maanden hadden gegeven, waren de studies nu nog bezig. Het is best mogelijk dat het vaccin met een interval van drie maanden nog beter zal werken, want de meeste vaccins krijgen een booster na drie of zes maanden. Een nieuwe klinische studie van AstraZeneca suggereert dat hun vaccin met een booster na drie maanden aan 80 procent bescherming komt. Mocht de derde golf er komen, dan zou het voor ons land ook een strategie zijn.»

HUMO Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, heeft al meermaals mea culpa geslagen: het had sneller en efficiënter gekund.

SNOECK «De onwaarschijnlijke logheid van Europa heeft ons de das omgedaan. In Amerika hebben ze de farmabedrijven veel geld gegeven om zo snel mogelijk de vaccins te ontwikkelen, klinische studies op te zetten en de vaccins op de markt te brengen. We wisten begin november al dat de vaccins van Moderna en Pfizer wellicht zeer goed zouden werken. Ik begrijp niet waarom Europa daar niet meteen op is gesprongen. In plaats daarvan zijn ze blijven onderhandelen om ze zo goedkoop mogelijk te kunnen krijgen. Amerika en Israël zeiden echter: het mag kosten wat het kost, we hebben die vaccins nu nodig.»

HUMO Het leek ook zéér lang te duren voor de vaccins door het Europees Geneesmiddelenagentschap waren goedgekeurd.

SNOECK «Ik denk dat ze de vaccins niet versneld hebben goedgekeurd om het wantrouwen bij de bevolking niet te vergroten. Wat ze nu hebben gedaan, vind ik niet verkeerd: ze hebben de dossiers zeer grondig nagekeken. We weten nu 100 procent zeker dat de vaccins veilig zijn.»

HUMO Voor de ontwikkeling en productie van de vaccins hebben de farmabedrijven veel geld gekregen van de overheden en de technologie is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek van gesubsidieerde universiteiten. Je vraagt je af waarom de overheid dat aan de farma overlaat, en het niet zelf doet.

SNOECK «Het massaal produceren van RNA is een zeer ingewikkelde wetenschap. Universiteiten houden zich daar niet mee bezig, maar de farmaindustrie is er erg goed in. De samenwerking tussen universiteiten en de farma-industrie is dus de enige manier. Ik zou dus niet te veel op de farma-industrie schieten, want ze hebben heel knap werk verricht. Omdat de vaccins al vooraf verkocht waren, kun je je wel afvragen of ze niet meer moeite hadden moeten doen om de productie op te schalen,.

»De farmaceutische industrie wordt overigens niet rijk van vaccins. Pfizer zal hier wel goed aan verdienen, maar vaccins zijn geen moneymaker, want we hebben ze niet elke dag nodig. Voor hetzelfde geld geeft een prik ook vijf jaar immuniteit.»

LANGDURIG ZIEK

HUMO U hebt al gewezen op wat u ‘de dodelijke lange staart’ van de ziekte noemt, die niet in de statistieken is opgenomen.

SNOECK «In New York, met zijn 8,5 miljoen inwoners, sterven in maart en april ongeveer 500 mensen tussen de 20 en 49 jaar in auto-ongelukken, aan overdosissen, incidenten met vuurwapens, messteken, zelfmoorden, enzovoort. In diezelfde leeftijdscategorie zijn er in maart en april 2020 in New York 1.100 mensen aan covid-19 gestorven. Ook al vallen de meeste coronaslachtoffers bij de ouderen, je mag de mortaliteit bij jongere mensen niet onderschatten. En vooral jongere mensen hebben last van aanslepende symptomen. Volgens het CDC (het gezaghebbende Centers for Disease Control and Prevention, red.) vertoont 30 procent van de coronapatiënten langdurig symptomen, van vermoeidheid, hartkloppingen tot concentratieproblemen. Ik ken mensen die dat een jaar later nog hebben. Het lijkt op het chronischevermoeidheidssyndroom.

»In studies bij Amerikaanse footballspelers heeft men gezien dat een flink percentage van hen hartletsels heeft. Van alle specialisten zijn de cardiologen het meest bezorgd over de langetermijngevolgen van covid-19. Nog interessanter is een grote studie uit Engeland waaruit blijkt dat bij mensen onder de 70 jaar die een ernstige vorm van covid hebben gehad, de kans op overlijden binnen de vijf maanden na hun ontslag uit het ziekenhuis veertien keer hoger is. Dat is toch niet niks: die mensen sterven aan diabetes, hart- en longproblemen… Waarschijnlijk zijn het bestaande problemen die acuut verergerd zijn door het virus.

»Als we spreken over het belang van vaccinatie en de pandemie onder controle krijgen, moeten we daarom niet alleen naar het sterftecijfer kijken, maar ook naar het ziektecijfer. Een epidemioloog schatte dat, als de pandemie nu zou stoppen in Amerika, en we hebben ongeveer 25 miljoen besmette mensen, we 2,5 miljoen jongere langdurig zieken zouden hebben. Die kunnen niet werken, maar iemand moet voor hen zorgen en voor hun gezondheid instaan. Het is dus een persoonlijk probleem, een economisch probleem en een probleem voor de volksgezondheid. Dat cijfer is veel hoger dan we ooit hadden gedacht. Ik wil geen paniek zaaien, want de meesten komen er zonder kleerscheuren door, maar een aanzienlijk aantal mensen níét.»

HUMO Hoe is de situatie nu in de VS? De vaccinatie lijkt er als een trein te lopen.

SNOECK «Dat Joe Biden aan de macht is gekomen, heeft een onwaarschijnlijk effect gehad. Het is ongelofelijk hoe de zaken in een paar weken tijd veranderd zijn. Er wordt veel meer georganiseerd, mondmaskers zijn verplicht in alle federale gebouwen, en het lijkt alsof we over de piek heen zijn. De mentaliteit is helemaal omgeslagen.»

HUMO Was de machtswissel voor u als wetenschapper ook een opluchting?

SNOECK «Je hebt geen idee (lacht). Nu krijgen echte wetenschappers weer het woord in de media. En Anthony Fauci, zeg maar de Amerikaanse Marc Van Ranst, heeft altijd gewoon gezegd wat hij wetenschappelijk dacht. In België heb ik nog altijd het gevoel dat de wetenschappers grotendeels in opdracht van de regering spreken. Alleen als ze over de schreef gaat, gaan de experts ertegen in. Zoals in oktober, toen er geaarzeld werd met maatregelen. Toen hebben ze veel lawaai gemaakt.

»In de staat New York zitten we nu op een plateau dat langzaam naar beneden afbuigt, en men wil de middle schools, dat zijn de 12- tot 14-jarigen, onder voorwaarden heropenen. Men wil ook de horeca opnieuw openen, met een bezetting van 25 procent. Daar hebben veel experts, ook ik, toch problemen mee. Het antwoord van gouverneur Andrew Cuomo was duidelijk: met een bezetting van een kwart is het risico op besmetting beperkt, maar de staat heeft de belastinginkomsten van de horeca nodig en kan het zich niet veroorloven om die sector over de kop te laten gaan. Ik vond dat eerlijke communicatie. Er is een wetenschappelijke consensus, en er is een politieke beslissing die daar akte van neemt. Zo zou het moeten. Hetzelfde geldt voor de scholen in België. Je kunt van mij gerust zeggen: we weten dat de scholen een deel van het probleem zijn, maar we houden ze om die en die reden open, gekoppeld aan die en die maatregelen. Nu speelt men niet altijd open kaart.»

HUMO Was uw vermoeden dat de experts soms aan handen en voeten gebonden zijn, ook de reden waarom u zich in het debat gooit?

SNOECK «De belangrijkste reden is een persoonlijke: mijn partner is neurochirurg in Antwerpen. Ik heb daar ook drie pluskinderen, en ik heb in België nog familie wonen.

»Ik heb me in het debat gemengd omdat ik niet kon begrijpen waarom we bij het begin van de uitbraak niet meteen een testinfrastructuur hebben uitgebouwd. De eerste verdedigingslijn tegen zo’n virus is testen. Marc Van Ranst reageerde daarop door testen als een fetisj af te doen. Maar naast de vaccins zijn die ons belangrijkste wapen! Ik ben ook voor de scholen op die testen blijven hameren. Om die te openen, moeten we de lokale uitbraken onder controle krijgen, wat we niet genoeg hebben gedaan, en er moet testinfrastructuur op de scholen zijn – die er nog altijd niet is. Herman Goossens is het nu wel aan het proberen.

»Ik ben overigens de eerste om te erkennen dat de experts in een zeer moeilijke positie zitten: politici, die ook met economische belangen rekening moeten houden, polsen voortdurend naar openingen om te kunnen versoepelen. Uiteindelijk geven de experts een beetje toe, en op de volgende persconferentie worden hun woorden gebruikt om versoepelingen te verantwoorden. Terwijl ze het daar niet altijd helemaal mee eens zijn.»

HUMO Wat zijn voor u de belangrijkste lessen die we uit deze pandemie moeten trekken?

SNOECK «Zeer opvallend is dat ze vooral de westerse wereld heeft getroffen. Dit virus mikt rechtstreeks op mensen met typische westerse beschavingsziekten: obesitas, hoge bloeddruk, hartziekten en een hoge cholesterol. We moeten nog beter over onze levenswijze en voedingsgewoonten nadenken dan we al deden.

»Toen de pandemie uitbrak, stonden we er verbijsterd naar te kijken. Wat moeten we doen? We hebben er geen gezamenlijke afweer tegen. Europa en ook de VS, zullen daar werk van moeten maken. Met een crisis als deze heb je een sterk centraal gezag nodig, en moet elk Europees land dezelfde regels volgen. Dat zou al veel problemen voorkomen. Die eengemaakte strategie hebben we nog altijd niet.

»Voorts moeten we ons voorbereiden op een volgende pandemie, want we moeten ons geen illusies maken. Ebola, hiv, SARS, MERS en covid zijn allemaal ziekten die van dieren afkomstig zijn. De laatste drie, alle drie coronavirussen, zijn in de laatste zeventien jaar opgedoken. Statistisch is het bijna zeker dat we tegen 2030 nog eens zoiets zullen meemaken. Infecties van de luchtwegen zijn het grootste probleem: dat weten we al lang. Het mag niet meer gebeuren dat we miljoenen maskers vernietigen en niet vervangen. We moeten alle mogelijke beschermingsmaterialen stockeren. We moeten bijna een draaiboek hebben voor als er weer een pandemie zou komen.

»Het kan ook niet meer dat we een pandemie zien aankomen en dat we geen testen hebben. Voor elk virus is vrij snel een PCR-test te ontwikkelen.»

HUMO Kunnen we ook wat opsteken van de dingen die we nu noodgedwongen anders hebben moeten doen?

SNOECK «Ik denk dat voltijds thuisonderwijs geen goed idee is. Maar in de middelbare scholen een deel van de lessen via Zoom geven zou misschien niet slecht zijn. Voor de universiteiten geldt hetzelfde.

»Ook telewerk lijkt me een blijver, maar dan deeltijds. Het maakt toch een verschil om af en toe op het werk te verschijnen. Een combinatie van telewerk en kantoor lijkt me niet ongezond. Het zou voor minder verkeer zorgen en de druk op het openbaar vervoer verminderen.

»In New York, waar weinig groen en buitenruimte is, heeft men boulevards afgesloten om er terrassen van restaurants op te zetten, en er werden al meer fietspaden aangelegd, maar dat is nu in een stroomversnelling gekomen. Men kan misschien uit die aanpak leren. Een wereld met deels afstandsonderwijs, deels thuiswerk, minder verkeer, meer groene ruimte, meer ruimte voor de horeca en voor evenementen buiten zal ons niet alleen weerbaarder maken tegen toekomstige pandemieën, het zou ook onze levenskwaliteit verbeteren.»