Docu: Close Up: Niki de Saint Phalle
Niki de Saint qui? Wij moesten ook even te rade bij Tante Wikipedia, maar daar daagde het ons: Niki de Saint Phalle, het onderwerp van de ‘Close Up’-documentaire met de ondertitel ‘Un rêve d’architecte’ die NPO 3 vanavond uitzendt, is de madame achter die wereldberoemde beeldjes van corpulente, kleinhoofdige en in de felste kleurschakeringen beschilderde vrouwen die je in elke museumshop aantreft.
Nana’s heten ze – de Britse kunstenaar Ben Sansbury omschreef ze als ‘Venus van Willendorf meets Toys “R” Us’. Daarnaast was ze ook schilder, filmmaker en allround fenomeen. Voor wie niet kan wachten tot vanavond: hier al enkele weetjes over één van de opmerkelijkste feministische artiesten van de 20ste eeuw.
Hoe ze ‘de vrouw’ zag
Eén van haar grote inspiratiebronnen was het paleolithicum, de oude steentijd. De vrouwen in haar eigen tijd werden veelal afgebeeld als Playboymodellen, die opvielen door een slanke taille en ranke benen. Daar moest zij niets van weten: zij zag meer in de vorm van de Venus van Willendorf – een stevige vrouw met vlees aan, die een oerkracht uitstraalt en de bron is van alle leven. Niki’s Nana’s zijn matriarchen die ingaan tegen de tirannie van het patriarchaat.
Hoe ze curator Aaron Rose voor zich won
‘Het eerste werk van Niki dat mij opviel, was een enorme sculptuur van een vrouw die languit op de grond lag met haar benen open. De ingang van de sculptuur was de vagina: op de foto die ik onder ogen kreeg, stroomden de mensen er bij bosjes uit – net een massale wedergeboorte. Ik was meteen verkocht.’ In de sculptuur kon je een cinema, een aquarium en een galerie met werk van Saint Phalle bezoeken.
Hoe ze beroemd werd
In 1961 ging haar naam de wereld rond dankzij haar peintures aux fusils ofte shooting paintings. Niki maakte grote, sculptuurachtige schilderijen waar ze containertjes met verf in verstopte: op de openingsdag kregen de bezoekers een geweer in handen en mochten ze naar hartenlust op de doeken beginnen te knallen, tot alles met kleuren bedekt was. Het geweerschot is sindsdien een populair artistiek expressiemiddel in meer avant-gardistische kringen.
Hoe ze om zich heen schopte
‘Ik schoot letterlijk op mezelf en op de onrechtvaardigheden in de maatschappij. Ik schoot mijn eigen geweld aan flarden, en de gewelddadige tijden van toen.’ Politiek geëngageerd was ze alleszins: zo schoot ze eens een replica van de Venus van Milo in gruzelementen die ze had uitgedost in een napoleontisch uniform. Elders verwerkte ze beelden van Kennedy en Castro in een sculptuur met Donald Duck en de Kerstman: kritiek tegen mannelijke agressie, de Koude Oorlog en zijn perfide architecten, het vertekende vrouwbeeld van een zieke tijd. Had het schenen, dan schopte ze ertegen.
Hoe ze stierf
Niki de Saint Phalle begon haar Nana’s al snel in de bekende felle kleuren te gieten. Enige minpuntje: het polyester dat ze daarvoor gebruikte, was enorm toxisch. In de jaren 70 werd ze er zo ziek van dat ze Parijs moest verlaten om de frisse lucht van het platteland op te snuiven. Maar het kwaad was alreeds geschied: de kwaliteit van haar werk begon te lijden onder haar ondermijnde gestel. Niki de Saint Phalle overleed in mei 2002 op 71-jarige leeftijd. Bitterzoete ironie: terwijl zij in haar leven menige geweerlader leegschoot op haar werken, was het uiteindelijk de kunst die háár nekte.
Bekijk de trailer van 'Close Up: Niki de Saint Phalle'
