Docu: Labyrint: zwermdynamica
Iedereen is wel eens getuige geweest van de betoverende schoonheid van een zwerm spreeuwen - duizenden vogels die de lucht inkleuren met inktzwarte runentekens.
Hoe ze erin slagen om met duizelingwekkende snelheden en zonder botsingen in formatie te blijven, was lange tijd een mysterie. Tot nu: in 'Labyrint', het wetenschappelijke magazine van de VPRO, doet theoretisch biologe Charlotte Hemelrijk vanavond haar ontdekking uit de doeken. Maar zwermdynamica - want zo heet deze tak van de wetenschap - is net zogoed van toepassing op mensenstromen.
De ramp op de Love Parade in Duisburg vorig jaar (21 doden) en de vele vertrappelde pelgrims in Mekka (meer dan 2.000 slachtoffers sinds 1990) hebben uitentreuren aangetoond dat massa’s de neiging hebben zichzelf in een gevaarlijke situatie te manoeuvreren. Ook in die tak van de wetenschap zijn belangrijke ontwikkelingen op til, en opnieuw stond 'Labyrint' op de eerste rij.
Wim Schepens (regisseur) «Op het Lowlandsfestival heeft men dit jaar voor het eerst een minihelikopter gebruikt, die van zestig meter hoogte opnames maakte waarmee onderzoekers daarna aan de slag konden. Dat biedt enorme voordelen: je kunt er bijna tot de centimeter nauwkeurig mee vastleggen hoe mensen zich verplaatsen. Bovendien hoor en zie je zo’n minihelikopter niet: vroeger werd wel eens een gewone helikopter gebruikt, maar dan bleven de mensen stilstaan om ernaar te kijken of zelfs te zwaaien. Men ging zich anders gedragen, en dat gaf een vertekend beeld.»
HUMO Wat zijn de conclusies?
Schepens «Soms zag je twee verschillende mensenstromen op gang komen in tegenovergestelde richting, met name als er op hetzelfde moment twee goeie groepen speelden. Als zich dan haaks op dat verkeer toiletten bevinden, waar óók weer een rij staat te wachten, dan krijg je snel een gevaarlijke situatie. Lowlands is een heel goed georganiseerd festival, maar dat punt was voor verbetering vatbaar.
»Op Lowlands wilde men in de eerste plaats de nieuwe technologie testen. Nu die goed blijkt te werken, kan de minihelikopter ook op andere evenementen ingezet worden. Serge Hoogendoorn van de Technische Universiteit van Delft, die het onderzoek voerde, is samen met mensen van de universiteit van Chicago ingeschakeld door de koning van Saudi-Arabië.
»Tijdens de Hadj, de jaarlijkse bedevaart, is Mekka zowat de drukste plek ter wereld, en in het verleden zijn er al te vaak doden gevallen. Het is de bedoeling dat de wetenschappers gaan meedenken over de veiligheid, en adviezen gaan verstrekken aan architecten en stedenbouwkundigen.»
HUMO Dat lijkt ons een donders ingewikkelde denkoefening.
Schepens «Is het ook. Mekka is een religieus centrum, je kunt er geen Disneyland van maken. Invoegstroken of overdreven bewegwijzering zijn uit den boze. Alles met respect voor de traditie.
»Maar de eerste stap is dus gezet: sinds Lowlands 2011 is het mogelijk om heel snel een realistisch beeld te krijgen van een mensenmassa en haar bewegingen. En dat is een buitengewoon belangwekkende doorbraak.»
