Docureeks: De volmaakte mens
De wetenschap staat zoals bekend voor niets: als we Hen Die Het Kunnen Weten mogen geloven, is het slechts een kwestie van tijd voordat we met z’n allen duizend jaar zullen worden, en perfecte baby’s op de wereld zullen zetten die op hun beurt víjfduizend jaar zullen worden.
De Nederlandse essayist en voormalige ‘Zomergasten’-presentator Bas Heijne brengt in zijn zesdelige documentairereeks ‘De volmaakte mens’ de niet te stuiten evolutie van de zogeheten human enhancement in kaart – de mensverbetering in het Nederlands – en peilt ook naar de eventuele gevolgen ervan voor de samenleving.
Bas Heijne «De mens is de laatste jaren steeds meer z’n eigen schepper aan het worden, maar een discussie over de gevolgen daarvan wordt nauwelijks gevoerd, althans niet in Nederland of in Vlaanderen: het blijft allemaal een beetje hangen op academisch niveau. Dat is jammer, want het gaat hier echt niet over sciencefiction, of over dingen die misschien over honderd jaar weleens zouden kúnnen gebeuren. Nee, het gaat over wat er op dit moment daadwerkelijk aan het gebeuren ís.
»Als toekomstige ouders kun je bijvoorbeeld nu al beslissen of je een jongen dan wel een meisje wil. Oké, hier bij ons is het nog verboden, maar je kunt wel al het vliegtuig nemen naar Cyprus: daar is een kliniek waar ze je wel verder willen helpen. En in Engeland zijn sinds kort drie-ouderbaby’s toegestaan. Stel: een vrouw heeft een erfelijke ziekte die ze dreigt door te geven aan haar nu nog ongeboren kind. Dan kan een deel van haar eicel worden vervangen door genetisch materiaal van een andere vrouw, waardoor die erfelijke ziekte vermeden wordt. Het feitelijke gevolg is dan wel dat het kind drie ouders heeft, wat uiteraard bepaalde consequenties heeft voor de maatschappij. Nog los van het feit dat die maatschappij zo’n moeder er wellicht op zal afrekenen wanneer ze beslist om géén beroep te doen op die andere vrouw. Want stel je nou eens voor dat dat kind inderdaad die erfelijke ziekte heeft overgenomen: dan zal de algemene consensus toch al snel zijn dat de moeder totaal onverantwoordelijk heeft gehandeld.
»Zo zullen we de komende jaren en decennia een enorme hoeveelheid ethische dilemma’s op ons bord krijgen. Want al die technologische vooruitgang helpt ons natuurlijk wel, maar het maakt het leven tegelijk ook een stuk ingewikkelder.»
HUMO Vanochtend surfte ik naar de Facebookpagina van ‘De volmaakte mens’, en het viel me op hoe vaak de vermaarde wet van Godwin er van toepassing was: ‘Hoe langer een discussie op internet duurt, hoe groter de kans dat de Tweede Wereldoorlog erbij wordt gesleurd.’ Onder een berichtje over een 65-jarige Duitse vrouw die zwanger is van een vierling schreef iemand bijvoorbeeld: ‘Hoe heet haar arts? Mengele?’
Heijne «Ja, heel typisch is dat. Kijk, ik heb zelf ook wel enige ethische bedenkingen bij een vrouw van 65 die nog eens moeder wordt. En het grenzeloze optimisme van iemand als Julian Savulescu – een vurig pleitbezorger van human enhancement die ik voor het programma heb geïnterviewd – vind ik af en toe ook erg naïef. Maar dat betekent nog niet dat ik de discussie bij voorbaat gewonnen heb. Want anders dan je misschien zou vermoeden, zijn mensen als Savulescu geen verdwaasde zeloten: ’t zijn veelal mensen die heel rationele argumenten hebben om een weldadige vorm van eugenetica beschikbaar te maken voor iedereen. Daarbij is het altijd lastig om de toekomst te voorspellen – om nu al te zeggen wat realistisch is, en wat luchtfietserij. In de negentiende eeuw was men bang voor de stoomlocomotief: men dacht dat je ingewanden zouden verzakken van die snelheid. En er is een bekend YouTube-filmpje, afkomstig uit een Nederlands tv-programma uit ‘99, waarin een reportagemaker op straat peilt naar de mening van Jan Modaal over de toen net in opkomst zijnde mobiele telefoon. Letterlijk íédereen reageerde afwijzend: ‘O nee, dat hebben we helemaal niet nodig.’ Zo zie je maar hoe snel het tij kan keren.»
HUMO Op diezelfde Facebookpagina las ik ook een stukje over een Italiaanse arts die zich sterk maakt dat hij over twee jaar ’s werelds eerste hoofdtransplantatie zal uitvoeren. Gepost op 20 april, niet op de eerste.
Heijne «Dat is een omstreden arts, hoor. En ik betwijfel ook ten sterkste of wat hij beweert wel haalbaar is. Maar goed, heel veel dingen waarvan ik vóór het maken van deze reeks dacht dat ze onmogelijk waren, blijken wel degelijk mogelijk te zijn. Stel: ik kom vanavond bij u langs, en ik neem een huidcel van u af – ik voer u uiteraard eerst stevig dronken, zodat u het niet in de gaten heeft. Ik combineer die huidcel vervolgens met een huidcel van mijzelf, en laat die huidcellen in een labo omvormen tot stamcellen, die op hun beurt tot vruchtbaarheidscellen zullen uitgroeien. Mits ik de beschikking heb over een draagmoeder, kan ik u dan over negen maanden een gevulde kinderwagen presenteren en zeggen: ‘Kijk, dit is onze baby.’ Daarbij vergeleken is dat gegeven van die Duitse moeder en dokter Mengele toch niet meer dan een voetnoot, nee?»
