Docureeks: Red Star Line

Vóór de schietpartijen op scholen, de extreme ongelijkheid en de export van credit crunches, hamburgers en haat, moet Amerika best een aantrekkelijk land geweest zijn. Tussen 1873 en 1934 emigreerden ongeveer 2,5 miljoen Europeanen vanuit Antwerpen naar de Verenigde Staten.

Off World, het productiehuis achter doorwrochte documentairereeksen 'Hoge bomen' en 'Arm Wallonië', heeft een driedelige documentaire klaar over Red Star Line, de Belgische rederij die de overtocht verzorgde.

Fabio Wuytack (samen met Daniel Cattier coregisseur) «Een anderhalf jaar durende zoektocht doorheen 's werelds archieven heeft ons een schat aan nooit eerder in België vertoond materiaal opgeleverd. We gebruiken unieke beelden uit Oost-Europa, Oekraïne, Rusland en de Verenigde Staten. We hebben zelfs samengewerkt met het archief van Steven Spielberg.

»Het meest trots ben ik op de bijdragen van het Oral History Project van Ellis Island, het eiland voor Manhattan waar de immigranten ontscheepten. Hun archief bevat tweeduizend interviews met passagiers die na hun aankomst vertellen over het hoe en waarom van hun oversteek. Björn Soenens doet dan wel de voice-over, deze stemmen zijn het kloppende hart van de documentaire.

HUMO Er wordt weleens gezegd dat de Red Star Line de Verenigde Staten heeft grootgemaakt. Hoe schat u het belang ervan in?

Wuytack «Het is alleszins een onwaarschijnlijk stuk vaderlandse geschiedenis dat uit ons collectieve geheugen was verdwenen. Deze scheepvaartcompagnie heeft het leven van miljoenen mensen veranderd. Al was Red Star Line in de eerste plaats een hardcore immigratiebusiness: de bloeiende Amerikaanse industrie zoog miljoenen arbeiders uit Europa aan.

»In de docu volgen we zo Louis Wallot, een glasblazer uit Charleroi die België verliet na de onlusten van 1886 over onmenselijke werkomstandigheden. De arbeiders hadden genoeg van hun uitzichtloze situatie in België en zochten hun geluk elders. Na de oversteek met de Red Star Line vestigde hij zich in de staat Pennsylvania, in een dorpje met de naam Charleroi. Dat bestaat trouwens nog steeds.»

HUMO De Red Star Line heeft ook bekend volk naar de Nieuwe Wereld gebracht, zoals Albert Einstein en Irving Berlin.

Wuytack Dat waren passagiers uit de eerste klasse. We hebben de vipzijde van het verhaal doelbewust links laten liggen en gefocust op de mensen uit de derde klasse, zij die op de vlucht sloegen voor de grote maatschappelijke veranderingen van die tijd.»

HUMO Zijn er nog passagiers in leven?

Wuytack «Jawel. Op basis van de getuigenissen uit het Oral History Project kwamen we terecht bij de nu 100-jarige Morris Moel in Florida. Hij was negen jaar oud toen hij samen met zijn familie de oceaan overstak.»

HUMO Klopt het dat onze toenmalige regering van de gelegenheid gebruik maakte om ook zwervers, weeskinderen en gedetineerden op de boot te zetten?

Wuytack «Zulke verhalen ben ik niet meteen tegengekomen. Maar 't is wel zo dat de immigratiepost op Ellis Island de opdracht kreeg om bedelaars tegen te houden. De restricties werden ook steeds strenger. Zo mochten op een bepaald moment alleenstaande vrouwen het land niet meer binnen: de autoriteiten vreesden dat het om prostituees ging.

»Er was ook een bijzonder strikt onderscheid tussen de verschillende klassen. Zo stootten we op het verhaal van een jongetje uit derde klasse dat naar eerste klasse was geslopen, op zoek naar voedsel. Toen de crew hem betrapte, kreeg hij er flink van langs.»

HUMO In de film 'Titanic' sluipt derdeklassepassagier Leonardo di Caprio ook naar eerste klasse, om er met de nette Kate Winslet te dansen.

Wuytack (lacht) «Ook van zulke taferelen hebben we jammer genoeg geen bewijzen gevonden. Maar die grandioze periode van de stoomscheepvaart leent zich natuurlijk wel heel erg tot filmische romantiek.»

HUMO De televisiepremière is één week na de opening van het Red Star Line Museum in Antwerpen. De laatste jaren sprongen de migratiemusea in Londen, Bremerhaven, Cherbourg en Hamburg als paddenstoelen uit de grond. Hebt u daar een verklaring voor?

Wuytack «Migratiestromen zijn een voortdurend weerkerend fenomeen en het is fascinerend om te zien hoe men dat probleem in de loop van de geschiedenis heeft aangepakt.

»In onze documentaire wil de Rus Abraham Spiwak zijn lief naar Amerika achternareizen, maar als dienstplichtige in het Russische leger mocht hij dat niet. Hij vluchtte naar Antwerpen en maakte alsnog de oversteek. Zijn verhaal deed me denken aan dat van een Iranese familie in mijn geboortedorp Wachtebeke: de vader wilde zijn zoon voor diens achttiende verjaardag in België krijgen, omdat hij anders als dienstplichtige geen kans meer zou maken. Dat resulteerde in een gelijkaardige onderneming op leven en dood. In wezen is er dus weinig verschil tussen een Rus uit de 19de eeuw en een Iranees uit de 21ste eeuw. De drang om ergens anders een beter leven op te bouwen is van alle tijden.»