Donald Trump bezweek bijna aan corona: ‘Ik ga niet liegen: ik voelde me niet zo geweldig. Maar nu! Hoho!’

Begin oktober 2020, na zeven maanden wanbeleid in de coronacrisis en één maand voor de verkiezingen, raakte president Donald Trump zelf besmet met het coronavirus. De chaos in het Witte Huis was compleet, heel even dreigde een machtsvacuüm. Eén van de spannendste episodes in vier jaar Trump hebben The Washington Post-journalisten Damian Paletta en Yasmeen Abutaleb nu samengebald in ‘Nightmare Scenario’, een hallucinant relaas over een president die op een haar na aan de dood ontsnapte, maar toch zijn coronabeleid niet bijstuurde.

Donderdag 1 oktober 2020. De telefoon van minister van Volksgezondheid Alex Azar rinkelt. Een dringend verzoek: of hij iemand in het Witte Huis aan een experimentele behandeling tegen het coronavirus kan helpen, het liefst dat met monoklonale antilichamen? Azar denkt snel na. Dat medicijn bevindt zich nog in de klinische testfase. De Food and Drug ­Administration (het veiligheidsagentschap dat de kwaliteit van voedsel en medicijnen controleert, red.) zou een uitzondering moeten maken, omdat het nog niet is vrijgegeven. Tot nog toe hebben slechts tien mensen het middel toegediend gekregen buiten de medische proeven om, maar het zou dus wel kunnen. Dat is ook wat Azar laat weten: hij zal al het mogelijke doen. Op dat moment weet hij nog niet voor wie het geneesmiddel bestemd is, maar dat zou later wel bekend raken: de patiënt is Hope Hicks, de naaste medewerkster van president Donald Trump.

Even later krijgt de directeur van de Food and Drug Administration, Stephen Hahn, een nog dringender verzoek van een topfunctionaris van het Witte Huis: kan hij niets regelen zodat de FDA meteen een goedkeuring voor een behandeling met monoklonale antilichamen aflevert? Dat iemand rechtstreeks naar de directeur van de FDA belt, is op zijn zachtst gezegd zeer ongebruikelijk. Er bestaat een standaardprocedure voor artsen als die aan de FDA de toestemming willen vragen om niet-­goedgekeurde geneesmiddelen te mogen toedienen aan patiën­ten die aan een levensbedreigende ziekte lijden – dan moeten wel alle andere opties uitgeput zijn. Een comité van wetenschappers van het agentschap buigt zich vervolgens over de aanvraag.

Het Witte Huis wil zo snel mogelijk een positief antwoord, het liefst nog binnen ­enkele uren. Stephen Hahn heeft er het raden naar wie er zo dringend behandeld moet worden, en wil eerst zijn collega’s raadplegen. Zij zijn formeel: de FDA-­procedures moeten absoluut gevolgd worden, en dat laat Hahn ook weten aan het Witte Huis. De topfunctio­naris blijft aandringen, maar ­Stephen Hahn houdt voet bij stuk: ‘We kunnen dat echt niet toestaan. We hebben het hier over iemands leven. We moeten eerst onderzoeken of de behandeling veilig is voor de patiënt, voor we onze goedkeuring kunnen geven.’

Pas na lang aandringen verneemt Hahn dat de geheimzinnige patiënt de president in eigen persoon is, en hij is stomverbaasd. Hoe is dat nu mogelijk, denkt hij, het gaat om het leven van de president, en dan zouden wij alle regels moeten overtreden? De coronapandemie gaat op dat moment naar een nieuw hoogtepunt, en Donald Trump bevindt zich in de hoogste risicocategorie: hij is 74, doet uiterst zelden aan sport en is vanuit medisch standpunt zwaarlijvig te noemen. Hij is het type ­patiënt bij wie je alle mogelijke voorzorgsmaatregelen moet nemen.

Zoals bij alle aanvragen voor uitzonderingsgevallen moet de FDA ook nu binnen de 24 uur een beslissing nemen. De ambtenaren van het agentschap zoeken met bekwame spoed uit welke behandeling met monoklonale antilichamen het meest geschikt zou zijn op basis van de klinische informatie waarover ze beschikken, en kiezen voor de behandeling van Regeneron, dat voorlopig Regen-Cov wordt genoemd.

Maskers af

In de week voor hij besmet raakt, heeft Donald Trump het zelfs voor zijn doen razend druk. Op zaterdag 26 september organiseert hij in het Witte Huis een feestje waarop hij aankondigt dat Amy Coney Barrett zijn kandidaat is voor de vrijgekomen zetel in het Hooggerechtshof. Buiten draagt haast niemand een masker, en wanneer de festiviteiten binnen worden voortgezet, maken slechts weinigen aanstalten om er toch één op te zetten. De tweede coronagolf woedt in alle hevigheid, maar iedereen in en rond het Witte Huis weet dat Trump die mondmaskers belachelijk vindt: hij heeft de grootste minachting voor iedereen die er één draagt. Hij vraagt zelfs medewerkers die ze in zijn aanwezigheid dragen, om ze af te doen. En al wie aan zijn zijde staat bij persconferenties, mag er ook geen dragen.

De dag na het feestje ontvangt Trump families van gesneuvelde militairen in het Witte Huis. Op zijn aandringen dragen weinigen een masker, maar ze staan toch iets te dicht bij elkaar naar zijn zin. Hij maakt zich geen zorgen dat de aanwezigen ziek zouden worden, maar wel dat hijzelf besmet kan raken, en doet daar na afloop zijn beklag over tegen de staf. Waarom hebben ze die mensen zo dicht bij hem laten komen? De ontmoeting met die families heeft hem wel aangegrepen, zegt hij, maar hij voegt eraan toe: ‘Als iemand van hen besmet is, dan heb ik het ook zitten, want ze hingen zo ongeveer over me heen.’ Zijn stafleden krijgen meteen de opdracht dat ze hem beter moeten beschermen.

Twee dagen later, op dinsdag 29 september, vliegt hij naar Cleveland voor het eerste verkiezingsdebat met zijn Democratische uitdager, Joe Biden. Trump gedraagt zich de hele avond erg wispelturig, en hij lijkt er slechter aan toe te zijn naarmate de avond vordert. Het oordeel van de neutrale waarnemers is vernietigend.

Bijna 48 uur later, op donderdag 1 oktober, wordt Donald Trump erg ziek. Vrijdag om 1 uur ’s ochtends stuurt hij een tweet de wereld in waarin hij laat weten dat hij en de first lady, Melania Trump, besmet zijn geraakt met het coronavirus, maar meteen daarna gaat hij snel achteruit. Hij krijgt steeds meer koorts en het zuurstofgehalte in zijn bloed daalt tot onder de 94 procent, en op een gegeven moment zelfs minder dan 85 procent – waarden onder de 90 procent zijn medisch gezien erg problematisch. Sean Conley, de ­persoonlijke arts van Donald Trump, verpleegt de president aan zijn bed en laat zuurstofflessen aanrukken in een poging zijn toestand te stabiliseren.

Er worden nog meer artsen bij gehaald, en ze dienen Trump een dosis monoklonale antilichamen toe, een experimentele behandeling waarvoor ze net de goedkeuring van de FDA hebben gekregen. Via een infuus krijgt hij ook een eerste dosis van het antivirale geneesmiddel remdesivir. Het gebruik van dat geneesmiddel is wel toegestaan, maar er is een groot tekort aan: de meeste coronapatiënten kunnen het eenvoudigweg niet krijgen.

Sommige geneesmiddelen, zoals die met monoklonale antilichamen, zijn het doeltreffendst als ze in een vroege fase van de infectie worden toegediend. Andere, zoals remdesivir, zijn net effectiever als ze later worden toegediend, dus als de patiënt ernstig ziek is. Maar de artsen van Trump geven hem in één keer alles wat ze hebben.

Iedereen getest

De gezondheidstoestand lijkt zich in de loop van die vrijdag enigszins te stabiliseren, maar de dokters vrezen dat de president aan een beademingsapparaat gekoppeld zal moeten worden, en besluiten dat hij zo snel mogelijk naar het Walter Reed National Military Medical Center gebracht moet worden, het ziekenhuis waar alle presidenten worden verpleegd. Het is gewoon veel te riskant om nog langer in het Witte Huis te blijven.

Donald Trump wil niet van een opname weten, maar zijn staf stelt hem voor de keuze: naar het ziekenhuis gaan, nu hij nog zelfstandig kan lopen, of wachten tot de camera’s hem in een rolstoel of op een brancard zouden filmen. Dan zou hij zijn toestand niet meer kunnen verbergen. Finaal stemt de president ermee in.

De meeste Witte Huis-­ambtenaren en zelfs naaste medewerkers worden in het ongewisse gelaten over zijn toestand. Maar vrijdagochtend wordt alle kabinetsmedewerkers en assistenten wel gevraagd zich te laten testen – aan het Witte Huis vormt zich een lange rij voor het geïmproviseerde testcentrum. De meesten hebben de voorbije week intensief met Trump vergaderd of zijn meegereisd naar Cleveland voor het debat met Joe Biden.

Het is zelfs voor zijn naaste medewerkers niet helemaal duidelijk hoe ziek de president is. Vertoont hij slechts ­lichte symptomen, zoals hijzelf en dokter Conley volhouden, of is hij er veel erger aan toe dan hij laat uitschijnen? Later die dag staat er een gesprek met vertegenwoordigers van de woonzorgcentra op de agenda, maar ’s ochtends krijgen ze te horen dat het een videogesprek zal worden.

Een medewerker die in de rij staat voor een coronatest, ziet plots dokter Conley met een paniekerige blik in de ogen zijn kantoor uit hollen. Vreemd, denkt ze. Een uur of twee later horen de ambtenaren dat vicepresident Mike Pence de vertegenwoordigers van de woonzorgcentra te woord zal staan, en dat Trump er niet bij kan zijn.

Op dat moment weten minstens twee kabinetsmedewerkers hoe erg Trump eraan toe is: later zouden ze toegeven dat ze vreesden dat hij niet levend het ziekenhuis zou verlaten. Ook Trumps stafchef, Mark Meadows, is doodsbang dat de president zal overlijden, onthullen medewerkers later. Het Witte Huis is domweg niet voorbereid op een ernstig zieke president, laat staan op zijn overlijden. De entourage van Mike Pence is niet eens op de hoogte gebracht van een plan om hem de eed te doen afleggen als Trump niet meer in staat zou zijn om te werken.

Paardenmiddel

De toestand van de president verslechtert razendsnel in de loop van zaterdagochtend. Het zuurstofgehalte in zijn bloed daalt zienderogen en de dokters geven hem het krachtige steroïde dexamethason, een paardenmiddel voor kritieke situaties. In combinatie met de extra zuurstof moeten zijn overlevingskansen nu toch sterk stijgen: de artsen hebben al hun wapens in de strijd gegooid, en alles tegelijk.

Ondertussen overleggen ze met de leden van de coronawerkgroep van het Witte Huis. Uitgerekend de wetenschappers en deskundigen die Trump bijna de hele corona­crisis lang heeft genegeerd, moeten nu hun advies geven over de behandeling van de zieke president. Aan tafel zitten onder anderen FDA-directeur Stephen Hahn, directeur Anthony Fauci van het Natio­nal Institute of Allergy and Infectious Diseases, en directeur Robert Redfield van het Centers for Disease Control and Prevention.

Ze hebben Trump en zijn medewerkers het hele jaar door meermaals gewaarschuwd dat ze zichzelf en iedereen in het Witte Huis in gevaar brengen door hun nonchalante gedrag, maar die waarschuwingen zijn systematisch in de wind geslagen. De president heeft herhaaldelijk het noodlot getart, en hij mag er niet op rekenen dat het geluk aan zijn zijde zal blijven, zeiden ze. Maar Trump en zijn entourage hebben zich steeds onvoorzichtiger gedragen. Het is zelfs zo erg dat Robert Redfield en Deborah Birx, de coördinator van de coronatask­force van het Witte Huis, na elke ontdekte besmetting een brief naar alle topambtenaren sturen om hen ervoor te waarschuwen dat het er niet veilig is. Ten einde raad klopt Birx zelfs aan bij vicepresident Pence: ‘Dit is levensgevaarlijk. Als Witte Huis-medewerkers geen maskers kunnen of willen dragen, moeten ze minstens drie meter afstand van elkaar houden. Het is gewoon te riskant.’

Bidden om verstand

Het is onduidelijk of één van de medicijnen aanslaat, of een combinatie van geneesmiddelen, maar tegen zaterdagmiddag begint de toestand van Donald Trump merkelijk te verbeteren. Volgens één van de artsen is het aan de monoklonale antilichamen te danken dat hij zo snel herstelt.

De rest van de dag belt de president onophoudelijk naar medewerkers en adviseurs om te peilen hoe het publiek op zijn ziekenhuisopname reageert. Die plotse energie heeft hij naar alle waarschijnlijkheid te danken aan de ­steroïde die hij heeft geslikt, maar niemand weet hoelang hij zo rusteloos zal blijven. In ieder geval voelt hij zich weer stukken beter en stuurt hij de ene tweet na de andere de wereld in om iedereen duidelijk te maken dat hij de touwtjes weer helemaal in handen heeft. Op een gegeven moment belt hij zelfs Anthony Fauci op om zijn gezondheidstoestand te bespreken en zijn visie op de behandeling met monoklonale antilichamen te geven: hij vindt het wonderbaarlijk hoe snel hij zich weer beter voelt. ‘Het is een wonder,’ zegt hij in een telefoontje aan zijn campagne­adviseur Jason ­Miller. ‘Ik ga niet liegen. Ik voelde me niet zo geweldig. Maar nu! Hoho!’

Hij sust iedereen die het wil horen dat ze helemaal niet bang hoeven te zijn voor het coronavirus en dat ze hun leven er niet door mogen laten beheersen. Maar hij vergeet gemakshalve dat hij met de beste zorgen is omringd, iets wat veel Amerikanen gewoon niet kunnen betalen.

Dat weekend brengt Robert Redfield biddend door. Hij bidt voor een spoedig ­herstel van de president, en hoopt dat hij nu wel de ernst van de coronadreiging inziet. Dat hij de Amerikanen zal vertellen dat ze naar de gezondheidsadviseurs moeten luisteren, vóór het te laat is. De tweede golf eist immers opnieuw duizenden levens in de VS. ­Redfield, Fauci, Birx en hun collega’s zijn ervan overtuigd dat er slechts weinig tijd rest om het gedrag van de Amerikanen bij te sturen als ze een catastrofe willen voor­komen.

Maar er zijn dat weekend weinig signalen dat Trump plots van mening zal veranderen over zijn aanpak van de coronacrisis. Het is al een heel gedoe geweest om hem in het ziekenhuis te krijgen, en nu treitert hij dokter ­Conley en anderen dat hij snel terug naar huis wil. Wanneer Robert Redfield dat hoort, belt hij Conley op: de president mag in géén geval het ziekenhuis verlaten, want hij is een risicopa­tiënt, en er is geen enkele garantie dat hij niet zal hervallen of dat er geen complicaties optreden, zoals wel vaker gebeurt bij coronapatiënten. Trump moet absoluut in het ziekenhuis blijven tot alle gevaar geweken is. Conley is het daarmee eens, maar antwoordt dat de president een besluit heeft genomen en niet meer om te praten valt.

De adviseurs leggen zich daarbij neer, maar ze hopen wel dat hij als een andere man naar het Witte Huis zal terugkeren. Sommigen beginnen zich er zelfs mentaal op voor te bereiden dat ze eindelijk ongezouten hun mening kunnen geven. Dat hij zelf zwaar ziek is geworden, kan niet anders dan een omslagpunt zijn, denken ze allemaal. Alleen een bijna-­doodervaring kan voor iemand als Donald Trump een wake-­upcall zijn. Het land is in gevaar geweest: ze hebben de president niet kunnen beschermen. Als dat fiasco geen keerpunt is, wat dan wel?

Twee duimen

Net zoals een paar dagen eerder zit de hele natie opnieuw voor de televisie, nu om te zien hoe Trump in een helikopter terugvliegt naar het Witte Huis. De Amerikanen zien hem uitstappen in een marineblauw pak, wit overhemd en blauwgestreepte stropdas, en met een masker op. Hij loopt over het gras en daarna de trap op naar het ­Truman-balkon.

Maar Donald Trump gaat niet naar binnen. Deze kans is te mooi om te laten schieten: puur politiek theater, doordrenkt van triomf, het tegenbeeld van zijn vernederende overbrenging naar het ziekenhuis. Op het balkon draait hij zich om en kijkt hij naar de helikopter en de tv-camera’s. Hij hapt naar adem, hij is iets te enthousiast naar het ­Witte Huis gewandeld en de trap opgestapt.

Robert Redfield zit thuis te kijken en bidt wanneer Trump de trap oploopt: hopelijk zal de president zich eindelijk nederig tonen en de mensen eraan herinneren dat iedereen besmet kan raken met het coronavirus – zélfs de president, de first lady en hun zoon. Hij zou de bevolking kunnen vertellen hoe ze zichzelf en hun dierbaren kunnen beschermen.

Maar Trump kijkt vanaf het balkon recht in de camera’s en rukt het masker van zijn gezicht. Hij is zwaar opgemaakt, zijn gezicht ziet er nog meer oranje uit dan op de foto’s die in het ziekenhuis zijn genomen. Hij stopt het masker weg en steekt beide duimen omhoog. Hij is waarschijnlijk nog steeds besmettelijk, flitst het Redfield door het hoofd.

Trump brengt de militaire groet wanneer de helikopter opstijgt en loopt daarna het Witte Huis binnen – het kan niet anders of het personeel dat hij passeert, riskeert besmet te raken met de virusdeeltjes die uit zijn neus en mond komen. Op dat moment weet Redfield dat het voorbij is, en dat er geen weg terug meer is. Trump heeft laten zien dat hij helemaal niet veranderd is. En dat hij de koers van zijn coronabeleid geen millimeter zal bijsturen.

Damian Paletta en Yasmeen Abutaleb, ‘Nightmare Scenario’, HarperCollins.