Dossier armoede op school, deel 2 Huiswerk voor politici: 'Huiswerk vergroot de ongelijkheid. Schaf het af'
Lege brooddozen, openstaande schoolrekeningen, niet betaalde leerboeken, een gebrek aan warme kleding in de winter... Bij de start van elk schooljaar erkent de politiek het probleem van kinderarmoede en kondigt ze actieplannen en ambitieuze projecten aan.
Lees ook deel 1:
Kijk eens in de brooddoos: 'Soms breng ik 150 koffiekoeken mee naar school'
'Wie in het onderwijs staat, moet weten hoe mensen die continu in overlevings-modus zitten, leven en denken.'
Humo’s reportage over armoede in de Vlaamse scholen kwam niet als een verrassing bij de onderwijskoepels of de welzijnswerkers die kansarme gezinnen volgen en ondersteunen. Hoe schrijnend ook, het probleem is al lang bekend: schooldirecties en leerkrachten krijgen steeds vaker te maken met tekenen van armoede. Of dat nu gaat om een lege of onbestaande broodtrommel, niet betaalde facturen voor lesmateriaal of een gezinssituatie die het onmogelijk maakt om huiswerk te maken.
undefined
'Armoedebestrijding is geen prioriteit voor deze regering. Ze heeft zelfs maatregelen genomen waarvan men weet dat ze de kwetsbaarste mensen treffen'
Organisaties als Welzijnszorg, de begunstigde van Humo’s brooddozenactie, denken met de politiek mee over hoe kinderarmoede beter aangepakt kan worden. Medewerker politiek beleid Bert D’hondt wordt soms moe van de uitzichtloosheid van de situatie.
Bert D’hondt «Het verhaal van de lege brooddozen is uiteraard niet nieuw, net zomin als alle andere facetten van kinderarmoede die dezer dagen door pers en politiek worden besproken. Het probleem is dat het elk jaar in de belangstelling komt aan de vooravond van de eerste schooldag om snel daarna weer in de koelkast te verdwijnen tot het jaar nadien – tussenin wordt er te weinig gedaan.»
Brigiet Croes is de voorzitster van de vzw Domo (Door Ondersteuning Mee Opvoeden), een vrijwilligersorganisatie die langdurige steun biedt aan kansarme gezinnen in meerdere Vlaamse steden en gemeenten. Zij sluit zich bij D’hondt aan.
Brigiet Croes «Mensen lezen de artikels eind augustus, en denken: ‘Een kind dat met honger in de klas moet zitten, dat is erg.’ Daarna krijg je allerlei initiatieven – die weliswaar nodig zijn om de acute noden te lenigen, maar die ons geen stap dichter bij een oplossing brengen – en verdwijnt het probleem weer naar de achtergrond.»
Eigen potje koken
HUMO Hebt u dan een concrete oplossing? In sommige landen in Noord-Europa is de warme maaltijd op scholen gratis voor alle kinderen.
D’hondt «Gratis maaltijden hebben veel voordelen: een school maakt dan geen onderscheid tussen arme en rijkere kinderen, en kinderen uit kansarme gezinnen vallen veel minder op. Maar het zou een gigantische investering zijn. Ook omdat op de meeste scholen geen infrastructuur meer aanwezig is: de eigen keuken bestaat allang niet meer. Enfin, ik denk dat ik het antwoord van minister van Onderwijs Hilde Crevits (CD&V) al ken: ‘Dat is in deze tijden helaas niet mogelijk.’»
undefined
'Huiswerk in het basisonderwijs vergroot de ongelijkheid. Schaf het af' Brigiet Croes
HUMO Mevrouw de minister, is de invoering van gratis maaltijden in scholen een optie in Vlaanderen?
Hilde Crevits «De Scandinavische aanpak heeft zijn nut bewezen: stigmatisering is daar bijvoorbeeld niet aan de orde. Maar: iedereen zal begrijpen dat daar een flink prijskaartje aan hangt, en daar hebben we helaas niet de budgettaire ruimte voor.»
‘Natuurlijk is dat momenteel onbetaalbaar,’ zegt ook Chris Wyns van de onderwijskoepel Katholiek Onderwijs Vlaanderen. ‘Dat gezegd zijnde: de minister zou ook creatief kunnen zijn en een variatie op het thema kunnen uitwerken.’
Chris Wyns «Kijk naar Groot-Brittannië: daar betalen kinderen hun schoolmaaltijden met een badge. Bij een arm kind wordt die maaltijd niet in rekening gebracht – zonder dat de andere leerlingen daar weet van hebben. Alle kinderen hebben dezelfde badge, dus niemand hoeft het stigma van armoede te dragen. Zo’n oplossing is veel goedkoper maar minstens even doeltreffend.»
Croes «Een heel lovenswaardig alternatief, maar je lost er de kinderarmoede niet mee op. Er zijn zo veel dingen die veel minder opvallen dan een lege broodtrommel, en om díé op te lossen moet je de sociale en financiële positie van die mensen verbeteren.»
HUMO Waar moet dat geld dan vandaan komen?
D’hondt «Soms is dat geld er al, maar belandt het niet bij de juiste mensen. Denk aan de automatische toekenning van studietoelagen, die al jaren wordt beloofd, maar nog altijd niet ingevoerd is. Het geld wordt toegekend vanaf het kleuteronderwijs tot en met de universiteit, maar veel mensen hebben moeite met de aanvraagprocedures. De formulieren zijn zo ingewikkeld dat ze er niet aan beginnen, of fouten maken. Sommige mensen weten zelfs niet dat die studietoelagen bestaan.
»Het zou nochtans zo gemakkelijk zijn mocht men de databanken van de betrokken overheidsadministraties – financiën, de burgerlijke stand en de OCMW’s – koppelen. Dan weet de overheid precies welke gezinnen nood hebben aan een studietoelage.»
undefined
'Er is gewoon geen budgettaire ruimte voor gratis schoolmaaltijden voor iedereen.'
HUMO Is er eigenlijk controle op wat ouders met die studietoelage doen?
D’hondt «Nee, dat zou ook onbegonnen werk zijn. Bovendien moet je ervan uitgaan dat ouders, arm of rijk, het beste willen voor hun kinderen. De verantwoordelijkheid voor de besteding moet bij hen blijven. Natúúrlijk zien we weleens ouders die hun geld niet op de slimste manier uitgeven. Maar ook dát heeft een reden. Als ze voor hun kinderen een dure boekentas van ‘Minions’ kopen, dan doen ze dat in de hoop dat hun kinderen er op die manier wél zouden bij horen.»
Afdankertjes
HUMO Kan de armoedebestrijding op de scholen zelf beter?
D’hondt «Sommige leerkrachten verzetten fantastisch werk. Maar velen zijn niet opgewassen tegen de problemen van armoede en diversiteit. De gemiddelde leraar komt uit een typisch blank en Vlaams middenklassegezin. Als je dan voor een klas komt te staan waar alle problemen van de wereld samenkomen in twintig leerlingen, dan is het bijzonder lastig om specifieke tekenen van armoede te herkennen. Niet iedereen kan het onderscheid maken tussen een luie, ongemotiveerde leerling of een kind met een problematische achtergrond.
»Omgaan met diversiteit en armoede zou als vak moeten worden opgenomen in het basispakket van de lerarenopleiding. Nu gebeurt dat in veel hogescholen niet of te weinig.»
Croes «Wanneer je in het onderwijs staat, moet je weten hoe mensen die continu in overlevingsmodus zitten, leven en denken. Je moet weten wat het betekent om uitgesloten te worden.»
HUMO Waar moeten leerkrachten dan zoal op letten?
Croes «Neem nu iets onschuldigs als het traditionele vragenuurtje op maandagmorgen in de kleuterklassen en de basisschool: wat heb je dit weekend allemaal voor leuks gedaan? Wat moet een kind vertellen dat nooit iets bijzonders doet, maar thuiszit voor de televisie of gewoon op straat speelt?»
D’hondt «Het is vaak ook heel delicaat. Als een leraar op school ziet dat kinderen oude, vuile of zeer versleten kleren dragen, dan kan hij beslissen om kleding van thuis mee te nemen voor die kinderen. Dat is zonder meer lovenswaardig. Maar je moet ervoor waken dat het niet stigmatiserend werkt. Je moet ook op voorhand de ouders inlichten, want je wil niet in de situatie komen dat een kind thuiskomt en tegen zijn ouders zegt: ‘Hier, ik heb een zak met afdankertjes gekregen, want jullie zijn sukkelaars.’ In dit soort situaties moet iedereen z’n waardigheid kunnen behouden.»
undefined
'We willen de kinderarmoede halveren tegen het einde van de legislatuur.' Jan van der Vloet (woordvoerder Liesbeth Homans)
HUMO Wat moet een leerkracht doen als een kind niet meekan op een uitstap omdat zijn ouders geen geld hebben?
Wyns «Het gebeurt vaak dat kinderen niet meegaan omdat hun ouders de factuur niet kunnen betalen. Het probleem is dat die dure uitstappen zelfs bepalend worden bij de schoolkeuze. Ouders schrijven hun kind dan maar in bij een instelling die het goedkoper aanpakt. Dus liever een school die een sportdag op het eigen terrein organiseert dan één die met de kinderen de Lesse gaat afvaren of op skireis gaat. Die mechanismen moeten eruit. Hoe? Door creatieve manieren te zoeken die ervoor zorgen dat iedereen de kans krijgt om mee te gaan. En niet door vestzak-broekzakoperaties zoals de verkoop van pralines. Want wie koopt die pralines? Dezelfde middenklasse. Kansarme kinderen hebben niet hetzelfde netwerk als leerlingen uit de middenklasse om die pralines te slijten.»
Schaf huiswerk af
HUMO Eén van de pijnpunten in de armoedebestrijding is het huiswerk: veel kinderen hebben thuis niet de juiste omgeving om hun huiswerk te maken.
Croes «In de eerste plaats is de digitalisering van onze maatschappij, die ook tot in de scholen is doorgedrongen, een steeds groter probleem. Heel veel huistaken staan tegenwoordig op een digitaal schoolplatform als Smartschool. Zelfs op de lagere school worden kinderen aangemoedigd om extra oefeningen online te maken. Als je ouders geen laptop of pc met internetverbinding hebben, dan sta je aan de zijlijn. Wij zien dat heel veel bij de gezinnen die we steunen.
»De oplossing die de scholen voorstellen, is vaak: ‘Als je thuis geen pc hebt, maak je taak dan maar tijdens de middagspeeltijd, op één van de schoolcomputers.’ Maar is dat een oplossing? Kinderen hun speeltijd afpakken? Bovendien dragen die kinderen ook nog eens het stigma mee dat ze niet mee zijn met hun tijd.»
undefined
'Kinderarmoede komt elk jaar in de belangstelling aan de vooravond van de eerste schooldag, maar verdwijnt daarna snel weer in de koelkast.'
HUMO Is het een oplossing om op de lagere school uitsluitend papieren huiswerk mee te geven?
Croes «Niet echt. In de meeste kansarme gezinnen is er geen leercultuur De ouders hebben niet het opleidingsniveau en de talenkennis om hun kind adequaat te helpen en te ondersteunen bij zijn huiswerk. Bovendien zijn die mensen bezig met overleven – voorlezen en spelletjes spelen zijn er dan niet bij. De achterstand is er al voordat ze naar de lagere school gaan.
»Weet u in welke thuissituatie veel van die kansarme kinderen leven? Ik geef u een voorbeeld zoals er vele zijn in Vlaanderen: een alleenstaande moeder met 3 of 4 kinderen woont in een piepklein appartementje met twee overvolle slaapkamertjes. De living-met-kookblok is niet groter dan een gemiddelde keuken. Terwijl de moeder aan het koken is, de kleuter voor de televisie zit en er daartussen ook nog een luidruchtige peuter rondkruipt, moet de oudste zijn huiswerk maken. Allemaal in dezelfde ruimte: je moet nogal een discipline hebben om je in die omstandigheden te kunnen concentreren.»
HUMO Hoe kunnen die kinderen geholpen worden?
Croes «Heel simpel: schaf het huiswerk in de lagere scholen af. Huiswerk vergroot de ongelijkheid in het basisonderwijs.
»Er moet natuurlijk wel iets anders in de plaats komen: extra activiteiten op school, of indien nodig een extra halfuur les. We moeten naar een systeem waarbij kinderen in de school alles leren wat ze moeten leren, zodat ze na schooltijd tijd hebben voor iets anders. Die ongelijkheid moet weg, maar het niveau mag niet omlaag gaan. Want onder kansarme kinderen zijn er velen die gebaat zijn bij een hoog niveau. Arm betekent niet dom.»
Wyns «Ook in het secundair onderwijs wordt het huiswerk op zich niet genoeg in vraag gesteld. Is het wel functioneel? Biedt het een meerwaarde? Vooral voor kansarme kinderen moet je je afvragen wat voor zin het heeft om huiswerk mee te geven, als ze dat thuis toch niet kunnen maken. Het maakt de kloof tussen arm en rijk op school alleen maar groter.»
Scoren op armoede
Als we deze problemen voorleggen aan de bevoegde Vlaamse ministers Hilde Crevits, Jo Vandeurzen (CD&V, Welzijn), en Liesbeth Homans (N-VA, Armoedebestrijding), krijgen we vooral een opsomming van concrete acties en pilootprojecten voor de indamming van armoede, én uitleg over het ambitieuze Vlaams Actieplan Armoedebestrijding (VAPA), dat begin juli werd goedgekeurd door de Vlaamse regering. Zo benadrukt Homans’ woordvoerder Jan van der Vloet dat het VAPA een trendbreuk met het verleden is en dat zijn minister tegen het einde van de legislatuur de kinderarmoede maar liefst wil halveren. Het algemeen armoederisico wil ze met 30 procent zien dalen.
undefined
'Het lijkt er zelfs op dat Hilde Crevits nu ook de extra middelen voor kansarme kinderen op school gaat verminderen.'
Het actieplan werd door de Vlaamse Inspectie van Financiën met de grond gelijk gemaakt. ‘Geen kans op slagen,’ was de conclusie. Het rapport stelde dat het geen maatregelen terugvond die zullen zorgen voor een trendbreuk in de armoedecijfers en dat er te weinig middelen zijn gereserveerd voor de preventie en de bestrijding van armoede.
Hilde Crevits stelt vast dat ‘een niet te onderschatten groep gezinnen in armoede leeft’ en dat we dit niet mogen tolereren. ‘Het komt erop aan om in de toekomst de mazen van onze diverse opvangnetten verder te dichten.’
Vandeurzen, ten slotte, beperkt zich bijna uitsluitend tot het opnoemen van een hele reeks projecten, zoals het succesvolle en al 12 jaar lopende Tutti Frutti, waarbij leerlingen warm gemaakt worden voor vers fruit en groente. Sinds 2003 nemen al meer dan 1.000 basisscholen deel aan Tutti Frutti.
HUMO Doet de overheid genoeg op het vlek van kinderarmoede?
Croes «Ze doen van alles, maar er is geen langetermijnvisie over hoe je moet omgaan met kinderarmoede. In de politiek denkt men: ‘Ik heb in het beste geval vier of vijf jaar de tijd, dus ik moet nú scoren.’ Men is ongeduldig en wil veel te snel resultaten zien. Als die uitblijven, krijg je bij de volgende legislatuur weer een ander beleid en kan de volgende lichting zich weer profileren. Terwijl men zich moet afvragen waar we willen staan over 10 of 20 jaar.
»Zowel deze als de vorige regering heeft de armoedebestrijding maar voor een klein deel met structurele middelen gefinancierd, al de rest waren kortlopende projecten. En bij elk nieuw project kun je als organisatie natuurlijk alleen scoren met een vernieuwend en welomlijnd idee. Sorry, maar dat staat echt haaks op kinderarmoede. Waarom moet de bestrijding vernieuwend zijn? Kinderarmoede is zo oud als de straat.»
HUMO Bent u tevreden met het VAPA? Het wordt voorgesteld als structurele armoedebestrijding.
D’hondt «Deze regering maakt van armoedebestrijding geen prioriteit. Hun actieplan is vergelijkbaar met dat van de vorige regering, niet beter en niet slechter. Maar daarnaast heeft men wel maatregelen genomen waarvan men weet dat ze de kwetsbaarste mensen treffen. Zo zijn in de kinderopvang alleen de tarieven voor de gezinnen met de laagste inkomens omhooggegaan. En vanaf 1 januari 2016 wordt er geen gratis elektriciteit meer geleverd. Toch heeft men de mond vol van sociale correcties.»
Wyns «Het lijkt er zelfs op dat Crevits nu ook de extra middelen voor kansarme kinderen op school gaat verminderen, het zogenaamde GOK-geld (Gelijke Onderwijskansen). Afhankelijk van het aantal GOK-leerlingen heeft een school vandaag recht op extra personeel en extra werkingsmiddelen – zo’n 100 miljoen per jaar – dat besteed moet worden aan bijscholing van leerkrachten, extra lessen om leerachterstand tegen te gaan en leerlingenbegeleiding.
»Na het rapport van het Rekenhof in juni, over de besteding van de GOK-middelen, gingen de poppen aan het dansen: scholen bleken dat geld niet uit te geven aan de doelen waar de politici het voor bedoeld hadden, maar aan de leerlingen zelf: aan eten, schoolmateriaal, kledij, het kwijtschelden van onbetaalde schoolfacturen en het betalen van uitstapjes. Als je weet dat kansarme kinderen nu al geen toegang hebben tot cultuur en amper buitenkomen, dan kun je daar toch moeilijk tegen zijn? Maar nu wil Crevits dus die extra middelen geleidelijk aan gelijkmatig gaan verdelen over alle Vlaamse leerlingen, wat betekent dat er minder geld zal zijn voor kansarme kinderen. En dat terwijl er scholen zijn met meer dan 90 procent GOK-leerlingen, die er dankzij die extra middelen in geslaagd zijn hun leerlingen goede resultaten te laten boeken.
»Ik begrijp de overheid ook niet. Ze zegt: ‘Wij gaan het extra personeel dat jullie gekregen hebben, behouden, maar jullie krijgen er de financiële middelen niet meer voor.’ Dat is hetzelfde als een brandweerman erop uitsturen zonder brandweerwagen.»
D’hondt «Een partij als de N-VA wil die extra middelen afschaffen onder het motto: ‘Elk kind gelijk’. Maar als we willen dat elk kind gelijke kansen krijgt, dan moeten we ze ongelijk behandelen. Want niet ieder kind komt gelijk aan de start.»
