Dossier smartphones, deel 2: hoe artificiële intelligentie ons leven zal verbeteren (of vernietigen)

Jeroen Lemaire, 35 en broer van tv-figuur Sofie Lemaire, kan zich niet precies herinneren wat hij aan het doen was toen Steve Jobs tien jaar geleden de iPhone lanceerde. Als pas gediplomeerd filosoof hield hij zich bezig met het bouwen van websites, het schrijven van businessplannen voor hippe koffiebars, het promoten van concerten bij Live Nation en het organiseren van gaming events in Flanders Expo.

'De afstand tussen mens en computer zal almaar verkleinen, en uiteindelijk worden we allemaal cyborgs'

Lees ook: Het moeilijke gevecht tegen onze smartphoneverslaving

In The Pocket is inmiddels uitgegroeid tot een kmo met 75 medewerkers die kantoor houdt in het fonkelnieuwe Gentse bedrijvencentrum Dok Noord. Alles klopt, van de plooifietsen over de pingpongtafel tot de computers waarachter twintigers in losse zomerkleding zitten. Apps zijn al lang niet meer de corebusiness. In The Pocket begeleidt nu grote bedrijven op het moeilijke pad van de digitale transitie.

Lemaire heeft vanuit Gent net Google I/O gevolgd, de jaarlijkse hoogmis voor ontwikkelaars, geeks en techgoeroes in het Amerikaanse Mountain View. Het leverde hem een opgemerkte passage bij het Eén-programma ‘Van Gils en gasten’ op. ‘Over tien jaar,’ voorspelde hij, ‘hebben we geen smartphone meer, maar lopen we met een chip in onze hersenen rond’.

HUMO Heus?

Jeroen Lemaire «Ik heb het misschien wat te scherp geformuleerd, je krijgt in zo’n praatprogramma maar tien minuten om je punt te maken. Het kan ook twintig jaar zijn, of nog langer. Die chip is evenmin een certitude, het kan ook een headset of een andere we-arable worden. De boodschap die ik wilde brengen: er komt steeds meer verwevenheid tussen mens en computer. In de toekomst worden we allemaal cyborgs. Dat klinkt misschien spectaculair, maar met de smartphone zijn we al een eind in die richting opgeschoven. Want wat zit er nu al in onze broekzak? Permanente toegang tot alle kennis van de wereld, connectie met alle denkbare sociale netwerken, gps-positionering, games en gezondheidsapps, te veel om op te noemen. Vooral jonge gebruikers zien de smartphone nu al als een digitaal verlengde van zichzelf.»

HUMO Hoe ontpopt een filosoof zich eigenlijk tot een digitale innovator?

Lemaire «Wetenschap en technologie hebben me altijd geboeid, ook als filosofiestudent. In Gent werd ik op dat vlak goed bediend, een erfenis van Etienne Vermeersch, naar het schijnt. Volgens hem heeft het geen zin filosofische uitspraken te doen over fenomenen die al door de wetenschap zijn verklaard. Waarom valt een steen op de grond? Volgens de oude Grieken omdat het de aard van die steen is om op de grond te liggen. Goed gevonden, maar sinds Newton weten we dat het aan de zwaartekracht ligt. Etienne Vermeersch sluit niet uit dat er ooit een dag komt dat de wetenschap alles kan verklaren, tot en met het menselijk bewustzijn. Dat geloof ik graag: dan kunnen we in theorie een machine maken met een menselijk bewustzijn.»

HUMO In afwachting een eenvoudige vraag: is de smartphone écht de belangrijkste technologische innovatie sinds het uitbreken van de eerste industriële revolutie? Op zulke lijstjes staat de smartphone op één, vóór de computer, de televisie, de telefoon en zelfs de gloeilamp. Terecht?

Lemaire (blaast) «Zo’n rangschikking houdt geen steek. De smartphone is zeker een belangrijke uitvinding, maar dat waren het wiel en de elektriciteit evenzeer. Ik zou het anders willen formuleren: de smartphone zal later in de geschiedenisboeken opduiken als een belangrijke fase in het versmeltingsproces van mens en computer. Want wat is de smartphone tenslotte? Een interface die de mens in staat stelt te communiceren met een machine. Na de pc en Windows – de eerste grafische interface – is de smartphone een volgende stap in dat proces. Een reuzenstap weliswaar, met dank aan Steve Jobs.»

HUMO Bent u een fan van de in 2011 overleden Apple-baas?

Lemaire «Ik blijf het indrukwekkend vinden hoe hij de smartphone er, met een combinatie van creativiteit en koppigheid, heeft doorgeduwd. Ook voordien bestonden er al slimme gsm’s, zoals de Blackberry – in feite een smartphone met een klavier. Jobs heeft dus niks uitgevonden, maar hij heeft op een briljante manier bestaande technologieën in een nieuw concept geïntegreerd. Een smartphone met slechts één knop, heel intuïtief, één en al touch. Vergeet niet: ondanks de spectaculaire lancering was de scepsis over die eerste iPhone erg groot. Een smartphone zonder klavier? Met een scherm dat in de zon moeilijk leesbaar was en een batterij die het nauwelijks een halve dag volhield? Dit is een gimmick, dachten velen. Ze hebben zich vergist. Iedere smartphone die sindsdien werd ontwikkeld, is een doorslagje van die allereerste iPhone.»

HUMO Was u toen, in 2007, meteen verkocht?

Lemaire «Ik geloofde wel in wat Jobs deed: mobile is de toekomst, met de smartphone als een computer in je broekzak. Oké, de kwaliteit van scherm en batterij liet te wensen over. Maar waarom zou die technologie niet evolueren? En jazeker, die eerste iPhone was traag en bood weinig mogelijkheden. Maar ook hier gold de wet van Moore, die zegt dat de kracht en snelheid van computers iedere 24 maanden verdubbelt. Drie jaar na de lancering van de eerste iPhone is ons bedrijf In The Pocket ontstaan, op café, waar ik met mijn vrienden Pieterjan Bouten en Louis Jonckheere ging brainstormen. Er gebeurde in die periode ontzettend veel op digitaal vlak. Apple had zijn appstore geopend, naast de iPhone 2 waren de eerste Android-toestellen op de markt gekomen. We bevonden ons nog maar bij het begin van de knik: amper 9 procent van de mensen had een smartphone. De overgrote meerderheid van de verkochte gsm’s waren dus niet slim. Maar iedereen voelde dat de big bang er zat aan te komen. Al heeft het Vlaams Participatiefonds ons destijds een lening geweigerd omdat ze niet in de toekomst van mobile geloofden. Ongeveer op het moment dat Google zijn mobile first-doctrine afkondigde! Bedrijven en andere gebruikers wisten nog niet goed hoe ze op die evolutie moesten reageren. Bestaande websites werden zonder aanpassingen op mobiele dragers gepleurd. Dat werkte niet, en het zag er ook niet uit. In dat gat zijn we met In The Pocket gesprongen.»

HUMO Jullie waren hier zowat de eerste appontwikkelaar.

Lemaire «Precies, onze eerste apps waren heel bescheiden. Voor Carlsberg kon je kroonkurken verzamelen en inruilen voor een korting, met een andere app kon je drankjes bestellen op Rock Werchter. Belgische bedrijven waren erg conservatief, ze besteedden alleen de overschotjes van het IT-budget aan mobile. Het waren de wilde jaren. De code was nog niet gekraakt: we wisten nog niet precies welke apps succes zouden hebben en waarom. In die periode zijn onnoemelijk veel start-ups ontstaan die naast enkele successen een kerkhof van mislukkingen hebben achtergelaten. Intussen is de markt volwassen geworden. Het is erg moeilijk om nog een nieuwe app verkocht te krijgen. Uit onderzoek blijkt dat gebruikers steeds meer tijd aan een steeds kleiner aantal apps besteden, gemiddeld drie uur per dag. Alleen al de Facebook-app – intussen veel populairder dan de website – is goed voor een half uur per dag. Je kunt er niet omheen: het zijn de apps die de smartphone tot een onmisbaar toestel én een wereldwijd succes hebben gemaakt.»

undefined

'Wat is het ergste: dat Facebook wordt gebruikt om Trump aan de macht te brengen, of dat Zuckerberg ingrijpt zodat Trump verliest?'

Slimme winkels

HUMO Stel dat u de curator van een app-museum was: welke plaatst u in de vitrine?

Lemaire «Angry Birds moet er zeker in. Dé hit onder de mobiele games, zo verslavend dat gebruikers bereid zijn ervoor te betalen. Een persoonlijke favoriet is Shazam, ik vond het magisch toen ik voor het eerst via die app te weten kwam naar welke song ik aan het luisteren was. Een schoolvoorbeeld van mobiele innovatie: eenvoudig principe en eenvoudig uitgevoerd. Summly ook, een slim algoritme dat nieuwsartikels tot hun essentie herleidt. Het is ontworpen door een 15-jarige in zijn slaapkamer, heel straf. Google Maps hoort er zeker bij, de beste wereldkaart ooit – gratis bovendien. Als curator kan ik niet voorbij aan de Facebook-app, de meest verslavende feed, die het hele internet opvreet. Ik heb hem zelf al jaren geleden verwijderd. Facebook verzamelt via zijn app tonnen gegevens van al zijn gebruikers, en dat gaat me te ver.»

HUMO Zijn apps niet overroepen? Al jaren wordt voorspeld dat we straks alleen nog met de smartphone zullen betalen. Maar in België is daar nog maar weinig van te merken.

Lemaire «We lopen inderdaad niet voorop, onze financiële sector gaat gebukt onder een grote dosis inertie. Wat ontbreekt is een uniform systeem. Bancontact, PayPal, Worldline, de terminalbouwers, de banken: er zijn veel betrokkenen die op dezelfde golflengte moeten zitten om zo’n transitie te doen slagen. Misschien is het wachten tot een gigant als Facebook er zich mee bemoeit? Maar digitaal betalen is niet de grote innovatie. Want wat verandert dat? Dat je een app gebruikt in plaats van een bankkaart of cash. De échte innovatie komt er pas als bedrijven nieuwe modellen gaan bedenken vanuit de mogelijkheden die de technologie ons biedt. Waarom moet een koffiebar een kassa installeren en koffies afrekenen? Koffie kost op zich haast niks. Laat klanten betalen voor de tijd die ze in zo’n bar spenderen. Ze kunnen vertrekken zonder af te rekenen, de kostprijs wordt per sms meegedeeld. Ook voor de fitness is dat een ideaal systeem. Met vrienden naar een groepsactiviteit? De verschillende smartphones zorgen ervoor dat de kosten onderling worden verdeeld en afgerekend. De mogelijkheden zijn eindeloos. Betalen zal een vloeibaar gegeven worden.»

HUMO Dat doet me denken aan Amazon Go, de nieuwste winkelervaring in de VS.

Lemaire (enthousiast) «Amazon is een schitterend voorbeeld van digitale innovatie. Ze zijn al jarenlang met voorsprong het grootste e-commercebedrijf ter wereld. Met Amazon Go hebben ze in Amerika nu ook échte winkels geopend. Dat lijkt een stap terug, tot je er gaat winkelen. Je hoeft enkel een code te scannen met je smartphone om binnen te gaan. Daarna zorgt een innovatief samenspel van sensoren, camera’s en computers ervoor dat de ‘slimme winkel’ weet wat je uit de rekken neemt. Kassa’s zijn er niet, de afrekening gebeurt automatisch. En dat is nog maar het begin! Nu al delen we via allerlei klantenkaarten informatie over ons consumptiegedrag. Die data worden steeds beter, de algoritmes steeds krachtiger. Voor retailers zal het mogelijk worden onze behoeften accuraat te voorspellen. Stel je voor: je bent twee weken niet gaan shoppen. Het is zomer, prima weer om de barbecue aan te steken. Dan hoef je niet naar de supermarkt: het pakket met de merguez, de chardonnay en andere ontbrekende benodigdheden wordt zonder je tussenkomst aan huis geleverd.»

undefined

'Een technicus uitgerust met smartglasses werkt 34 procent sneller dan een technicus uitgerust met een tablet'

HUMO Ik heb lange tijd gedacht dat artificiële intelligentie een eeuwige belofte was waarvan het praktische nut beperkt bleef tot sciencefiction. Moet ik die mening herzien?

Lemaire «Dringend. Google, dat vooropliep met zijn mobile first-principe, heeft zijn strategie al herzien. In plaats van mobile is het nu artificial intelligence first: alle nieuwe ontwikkelingen moeten vanuit artificiële intelligentie starten. De eerste consumententoepassingen zijn er trouwens al. Ik ben zelf een fan van Spotify’s Discover weekly, de wekelijkse keuze van muziek die ik volgens Spotify graag zal ontdekken. De selectie wordt steeds beter, wat typisch is voor artificiële intelligentie met zijn zelflerende algoritmes die performanter werken naarmate je meer luistert en bijgevolg meer informatie over je muzieksmaak deelt. Ook personal assistants zoals Amazon’s Alexa en Google Home staan op de rand van een doorbraak. IBM en Microsoft hebben grote ambities met artificiële intelligentie, en intussen blijft Apple zijn Siri verder ontwikkelen.»

HUMO Het lijkt me griezelig als zo’n instrument in handen van totalitaire regimes valt. Of van sociale netwerken die gebruikers alleen als klik- en koopvee beschouwen.

Lemaire «Technologie is amoreel. Naast evidente voordelen zijn er risico’s aan verbonden, het is aan ons om er goed mee om te springen. Ik wil die risico’s niet relativeren. Iedereen kent intussen het voorbeeld van Cambridge Analytics, een peilingbureau waarvan wordt gezegd dat het de Amerikaanse presidentsverkiezingen in het voordeel van Trump heeft doen kantelen. Geen gewoon bedrijf: in de raad van bestuur zitten mensen zoals Steve Bannon die een aartsconservatieve agenda nastreven. Het is niet ondenkbaar dat Facebookgebruikers werden gemanipuleerd door ze te voeden met berichten die hun vooroordelen bevestigen. Misschien is dat de filosoof in mij, maar door Cambridge Analytics ben ik gaan nadenken over de Zuckerberg-paradox.»

HUMO De Zuckerberg-paradox?

Lemaire «Je zou je kunnen afvragen wat het ergste is: dat Zuckerberg lijdzaam toekijkt hoe zijn Facebook wordt gebruikt om Trump aan de macht brengen, of dat hij ingrijpt en ervoor zorgt dat Trump de verkiezingen verliest? Om het anders te formuleren: is het erger dat Trump wint door wat Facebook is, of moeten we ons meer zorgen maken als hij verliest door de macht van Marc Zuckerberg? In beide scenario’s komt de democratie er slecht uit.»

undefined

'Laat klanten in een koffiebar betalen voor de tijd die ze er spenderen, niet voor de koffie. En stuur de rekening per sms'

Internet der dingen

HUMO Volgens het jongste DigiMeter-rapport van de UGent zet de smartphone zijn opmars voort. Vorig jaar had al 74 procent van de Vlamingen er één op zak. 34 procent ziet de smartphone als het belangrijkste scherm, vóór televisie, computer of tablet. En 41 procent gebruikt zijn mobieltje als voornaamste informatiebron. Toch zal de smartphone weer verdwijnen.

Lemaire «Uiteraard. Geen enkele innovatie is eeuwig, de technologie staat nooit stil. Ik beweer niet dat de smartphone ineens uit het straatbeeld zal verdwijnen. Integendeel, ik zie hem de volgende jaren nog fors groeien. Het toestel zelf heeft stilaan de microwave-status bereikt: de technologie zal niet meer evolueren, maar er zitten nog veel interessante toepassingen in de pijplijn. Maar de smartphone zal aan relevantie verliezen en niet langer het speerpunt vormen van ons geconnecteerde, digitale leven. In de plaats komen nieuwe technologieën die al volop in ontwikkeling zijn. Ik heb het dan over artificiële intelligentie, maar ook over augmented en virtual reality, en niet te vergeten het Internet of things, dat er nu echt zit aan te komen.»

HUMO Het ‘internet der dingen’? Is dat de slimme koelkast die zelf yoghurt bestelt als de voorraad uitgeput is?

Lemaire «Van slimme thermostaten, lichtschakelaars en allerlei huishoudtoestellen tot locatiebepalingssystemen en zelfrijdende auto’s: er zijn honderden toepassingen denkbaar. Drie jaar geleden hebben we het kantelpunt bereikt. Om de explosieve vraag te kunnen volgen, werden in Azië gigantische productielijnen voor miljarden smartphones gebouwd. Daardoor is de prijs van onderdelen als chips en sensoren spectaculair gezakt. Je kunt ze bij de Chinese internetreus Alibaba letterlijk per container bestellen. Dat heeft het Internet of things een echte kickstart gegeven, want al die toepassingen teren op dezelfde technologie als de smartphone. Je moet die twee ook niet als concurrenten beschouwen, ze werken vaak hand in hand. Onder meer in de gezondheidszorg opent dat geweldige perspectieven.»

HUMO Moet de huisarts zich zorgen maken? Wordt zijn baan straks ingepikt door de smartphone en het internet der dingen?

Lemaire «Zijn baan zal sowieso radicaal veranderen. In de toekomst wordt een huisarts een soort broker die verschillende technologieën combineert in het belang van zijn patiënt. Apps en wearables om slaap- en bewegingspatronen te meten zijn al goed ingeburgerd, maar huisartsen kunnen er veel meer informatie uit puren. Hoeveel glazen water drink je per dag en hoeveel calorieën neem je met je voedsel op? In de nieuwe iPhone zit een gezondheidsapp die zulke data doorstuurt naar universiteiten en onderzoeksinstellingen, geanonimiseerd uiteraard en met toestemming van de gebruiker. Wat een geweldige troef is voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen en behandelingen! Vroeger kostte het jaren tijd en veel geld om een relevante studiegroep op te zetten. Diagnostiek en therapieën zullen dus drastisch verbeteren. Maar dat is niet eens de grootste belofte van de technologie. In het oude China werden artsen niet betaald volgens hun aantal patiënten, maar volgens het aantal gezonde mensen in hun dorp. Die kant gaan we opnieuw uit: er komt een verschuiving van een reactieve naar een preventieve gezondheidszorg.»

HUMO Vertel.

Lemaire «Stel je een wereld voor waarin via apps en wearables continu biomedische data worden doorgestuurd. In een eerste fase zal de ontvanger een arts zijn, maar op termijn wordt die rol overgenomen door artificiële intelligentie, die de patiënt tijdig van problemen op de hoogte brengt. Zo zal men de meeste problemen kunnen voorkomen. Doorverwijzen naar een arts zal alleen nog gebeuren als het echt moet. Dat vergt natuurlijk grote veranderingen in de gezondheidszorg. Alles moet anders: de financiering, de opleiding van de artsen, hun functieomschrijving... De oude garde heeft het daar moeilijk mee, maar bij jonge huisartsen en studenten geneeskunde merk ik veel enthousiasme voor die nieuwe technologieën.»

HUMO En wat met het menselijke contact tussen arts en patiënt? Een goed gesprek met de dokter is vaak het beste medicijn.

Lemaire «Volledig mee eens, maar dat is het net. Dankzij de technologieën zal de dokter weer meer tijd hebben voor een goed gesprek. Nu komt het er niet van, omdat artsen haast bandwerkers zijn geworden die gemiddeld tien minuten per patiënt besteden. Die krappe tijd gaat helemaal op aan checks en routinehandelingen die perfect vooraf via artificiële intelligentie kunnen worden afgehandeld.»

undefined

'Facebook verzamelt via zijn app tonnen gegevens van al zijn gebruikers: dat gaat me te ver. Daarom ben ik er jaren geleden al mee gestopt'

Mixed reality

HUMO Bent u niet te optimistisch over sommige ontwikkelingen? Zo heeft augmented reality met Google Glass een valse start genomen...

Lemaire «De technologie stond nog niet op punt, en het zag er bovendien bizar uit. We hebben die bril hier zelf getest en zijn er de straat mee opgegaan. Mensen reageerden heel negatief. Wat wil die vreemde snuiter met zijn rare bril? Is hij mij misschien aan het filmen? Mijn privacy aan het schenden? Toch was het absoluut geen mislukking. Google had geen commerciële ambities: ze hebben die bril gelanceerd om data en gebruikerservaringen te verzamelen. Oké, je kon hem online bestellen, maar hij was in de eerste plaats afgestemd op de community van ontwikkelaars en geeks. Google Glass werd intussen teruggetrokken, maar wees gerust dat ze er enorm veel uit hebben geleerd. Twee jaar geleden sprak ik erover met Astro Teller, de man die bij Google geheime projecten leidt. Google Glass hoort daarbij, net zoals de zelfrijdende auto. Teller was bijzonder enthousiast over het experiment. Overigens, Google Glass is van de markt, maar er zijn andere slimme brillen die al volop worden gebruikt, hoor.»

HUMO O ja?

Lemaire «Voorbeelden zat. Er zijn al kantoren waar loketbedienden informatie over klanten of dossiers in hun blikveld krijgen. Een industriële biobakkerij in Ieper gebruikt de bril bij opleidingen om de leercurve te versnellen. Het voordeel ligt voor de hand: je krijgt informatie en instructies in je blikveld terwijl je de gewenste handelingen aan het uitvoeren bent. Veel efficiënter dan wanneer je voortdurend naar een blad of een tablet moet kijken. Op YouTube circuleert een instructiefilm van General Electric. Twee technici geven een onderhoudsbeurt aan een windturbine, de ene is uitgerust met een tablet en de andere met smartglasses. De laatste werkt 34 procent sneller!

»Mixed reality, een combinatie van virtual en augmented, staat voor een grote doorbraak. Nog dit jaar komen er smart-phones op de markt waar je letterlijk doorheen kunt kijken. Het beeld dat je ziet, bevat dan meer informatie dan de werkelijkheid. Je ziet niet alleen de rivier, maar ook een visual van de boot die er over een half uur zal passeren. Een teleconferentie krijgt straks een heel andere dimensie. Je kijkt door je smartphone of door je smartglasses en je ziet je gesprekspartner in de kamer zitten, alsof hij fysiek aanwezig is.»

HUMO Fantastisch! Maar wat schiet er straks nog van mijn privacy over? Al die bejubelde technologieën werken pas als gebruikers zo veel mogelijk data over zichzelf delen.

Lemaire «Een terechte vraag. Opportuniteiten en misbruiken zijn twee kanten van dezelfde medaille. Het delen van persoonlijke biomedische gegevens kan leiden tot het versneld ontwikkelen van betere geneesmiddelen. Maar als die gegevens in verkeerde handen vallen, kunnen ze ervoor zorgen dat mensen worden uitgesloten van een ziekteverzekering. Het is aan overheden om regulerend in te grijpen.»

HUMO Die chips in onze hersenen, waarover u bij Lieven Van Gils sprak, was dat echt niet om te lachen?

Lemaire «Helemaal niet. Zuckerberg experimenteert bij Facebook met brain interface: via hersengolven gedachten capteren en omzetten in tekst. Tesla-baas Elon Musk doet met Neuralink soortgelijk onderzoek. Alle grote techbedrijven zijn ermee bezig, en ze vertrekken niet van een leeg blad. DARPA, het befaamde onderzoeksinstituut van het Amerikaanse leger, experimenteert al jaren met implantaten voor soldaten die een hersenbeschadiging hebben opgelopen. Met resultaat: dankzij de technologie kunnen blinden weer zien en doven weer horen. Wellicht mogen we de eerste commerciële toepassingen in de gaming industry verwachten. Ze lopen voorop, een beetje zoals de porno-industrie vooroploopt met virtual reality. Wanneer weet ik niet, maar die brain interface komt er. Het is het eeuwige verhaal van mens en technologie: we streven altijd naar meer comfort en minder weerstand. Die drive zal ervoor zorgen dat de afstand tussen mens en computer verkleint en uiteindelijk zal verdwijnen.»