'Een ballonnetje doen': zorgen over populariteit lachgas

Een slagroomspuit, een doos patronen en wat ballonnen: meer heb je niet nodig om 'een ballonnetje te doen'. Onder Amsterdamse jongeren lijkt lachgas aan populariteit te winnen. Is dat erg? Experts waarschuwen voor het risico op verlamming en hersenschade.

Op een bedrijventerrein in Osdorp liggen honderden lachgaspatronen verspreid over de parkeerplaats. Er liggen verweerde ballonnen bij, in rood, geel en oranje.

Het vrolijke kleurenpalet doet denken aan de restanten van een kinderfeestje, maar buurtbewoners Elwin Bes (42, regisseur) en Liesje Lokbi (35, artdirector), die regelmatig door Nieuw-West fietsen om ­patronen te verzamelen voor een nog te ontwikkelen kunstproject, weten beter.

"Op deze plek is het ­altijd raak - jongeren doen hier graag een ­ballonnetje."

Verlamd
Ze trekken hun handschoenen aan. Lokbi buigt zich over de ballonnen en verzamelt ze in boterhamzakjes. Bes plukt de patronen van de straat. Hij gooit ze in een stoffen tas, waar er al honderden in zitten. Lokbi schrijft 'Business Park Amsterdam Osdorp' in haar notitieboekje, plus de ­huidige datum. De met ballonnen gevulde boterhamzakjes geeft ze hetzelfde label.

Wie net als Lokbi en Bes regelmatig door de stad fietst, ziet overal ­patronen liggen. Inclusief de bijbehorende ballonnen waardoor het lachgas wordt geïnhaleerd. In Nieuw-West en buitengebieden van Zuidoost en delen van Noord lijkt lachgas het populairst.

De jongeren gebruiken het op parkeerplaatsen, in speeltuinen, bij sportclubs, in parken en langs de berm in de uitgestrekte polders dieper het stadsdeel in. Vaak zoeken jongeren die afgelegen plekken 's nachts op. De hoeveelheid patronen en ballonnen die ze achterlaten, laat zien dat ze soms wel tientallen ballonnen lachgas per ­persoon gebruiken.

Dat baart experts zorgen. Eén ballonnetje is tamelijk ­onschuldig, maar grotere hoeveelheden lachgas kunnen een vitamine B12-tekort veroorzaken, met als gevolg tintelingen, duizeligheid, een verdoofd gevoel in ledematen en pijnscheuten in voeten en vingers.

Positief beeld
Het Trimbos-instituut waarschuwt: hoe vaker je ballonnetjes neemt, hoe vaker deze effecten optreden. Vooral bij een jongerenbrein, dat nog volop in ontwikkeling is, is voorzichtigheid geboden.

Extreem gebruik - sommige jongeren gebruiken meer dan 100 patronen per dag - kan zelfs ernstige schade veroorzaken aan het ruggenmerg, zei revalidatie-arts Christof Smit bij Nieuwsuur. Hij heeft jongeren ­verlamd zien raken of zelfs overlijden door overmatig lachgasgebruik.

Toch heeft het gros van de gebruikers een positief beeld van lachgas, zegt criminoloog en drugsonderzoeker Ton Nabben van de Hogeschool van Amsterdam.

"Ze zien het niet als drugs, niet als psychoactief middel. Het besef ontbreekt dat lachgas schadelijk kan zijn voor hun hersenen. Ze kunnen het immers gewoon in de winkel kopen, dus hoe kan het dan slecht zijn?"

Zo ontstaat een scene van jongeren die nog niet drinken, roken of blowen - omdat ze te jong zijn of vanuit hun ­geloofsovertuiging - maar wel in groten getale aan de lachgas zitten. Ze doen het thuis als de ouders weg zijn, of zoeken een rustig plekje op in bijvoorbeeld de polder. Ze hebben alleen een slagroomspuit, een doos lachgaspatronen en ballonnen nodig. Makkelijk te verkrijgen bij groothandels, Blokker of via internet.

Nabben sprak voor zijn drugsonderzoek (Roes met een luchtje, 2017) veel jongeren, onder wie een groep Marokkaanse meisjes tussen de 12 en 14 jaar uit West. Hij citeert uit zijn aantekeningen:

"Je kunt beter lachgas doen, want alcohol en blowen zijn slecht voor je. Lachgas is simpel. Je ademt gewoon in en uit de ballon. Onze ouders weten van niets, want je krijgt er geen rode ogen van en het ruikt nergens naar. Met lachgas heb je de tijd van je leven in tien seconden. Het is een feestje in je hoofd en gezellig om met vriendinnen te doen tussen het kletsen door. We kopen patronen in de winkel en gebruiken ze thuis of buiten op een bankje."

Nabben vervolgt: "De vanzelfsprekendheid waarmee jongeren een ballonnetje doen, de eerste drug die ze ooit gebruikten, is opvallend. De vraag is nu: blijft het bij de snelle kick van lachgas of is dit een opstap naar andere drugs, zoals cannabis of xtc? Wetenschappers, jongerenwerkers en politici moeten dat scherp in de gaten houden."

Sexy en hilarisch
Lachgas, ook wel distikstofmonoxide (N2O), wordt door tandartsen en in ziekenhuizen gebruikt vanwege het pijnstillende effect en zit onder andere in patronen die als drijfgas dienen voor slagroomspuiten. Wie het als roes-middel wil gebruiken, draait zo'n patroon in de slagroomspuit, doet een ballon aan het tuitje en vult die met gas. Dan adem je het gas via de ballon in en uit.

Wat volgt is een roes die zo'n dertig seconden tot een paar minuten duurt. Je bewustzijn daalt en je voelt je een beetje dronken. Je spieren ontspannen, beeld en geluid vervormen, je verliest je evenwicht. Soms krijg je een lachbui of beginnen je spieren te tintelen.

Op social media circuleren duizenden filmpjes van jongeren die 'een ballonnetje doen'. Van scholieren tot bekende rappers en voetballers.

"Via Snapchat sturen jonge meiden video's naar vrienden waarin ze lachgas nemen in krappe huiskamers en over elkaar heen buitelen, omvallen en dikke pret beleven," zegt Nabben. "Het inhaleren van een ballon is een mediageniek ritueel. Ze zien het als kleurrijk, sexy en hilarisch."

Bezorgdiensten
De populariteit en bekendheid van lachgas werd in de zomer van 2016 nog eens aangejaagd door een wetswijziging: het gas valt niet langer onder de geneesmiddelenwet, maar onder de warenwet. Verkoop, handel, bezit en gebruik ervan werden legaal, waarna ondernemers zich stortten op de nieuwe, lucratieve markt.

In korte tijd ontstond een hele lachgas­bedrijfstak, bestaande uit webwinkels en bezorgdiensten die patronen en slagroomspuiten aanbieden. Bestellen is makkelijk: je belt of stuurt een Whatsappberichtje en een halfuur later rijdt de bezorgauto voor met een paar dozen lachgas.

Dit leidt tot frustratie bij wijkagenten. Ze willen optreden, maar kunnen weinig beginnen vanwege de wetgeving. Marcel Kunst, wijkagent in Nieuw-West, ziet bezorgauto's de hele nacht adresjes bezoeken om bestellingen te leveren. "We weten ook dat er avondwinkels zijn die lachgas verkopen. Ik heb dat liever niet, maar ik snap die eigenaren wel; ze zien een gat in de markt en verdienen op legale wijze veel geld."

Kunst vindt het zorgelijk dat jongeren steeds grotere hoeveelheden lachgas innemen.

"Het begon met een slagroomspuit en wat ballonnetjes, nu komen ze met lachgas-tanks aanzetten waarmee ze in korte tijd duizend ballonnen kunnen tappen."

Die tanks zijn online zo makkelijk te bestellen als slagroomspuiten en worden gebruikt door festivals en kroegen.

"Die tanks liggen tegenwoordig gewoon in de kofferbak van de ­auto. We zien jongeren er vaak mee hangen op afgelegen parkeerplaatsen. Het enige wat we dan kunnen doen, is ­wijzen op de gezondheidsrisico's, de bestuurder een rijverbod opleggen en ze sommeren na afloop hun rommel op te ruimen."

Niet onder de 18
De stortvloed aan patronen op straat houdt ook stadsdeel Nieuw-West bezig. Sinds de zomer van 2017 wordt gezocht naar een oplossing om lachgasgebruik tegen te gaan. Oud-stadsdeelvoorzitter Achmed Baâdoud pleitte voor een leeftijdsgrens van 18+, maar vooralsnog zonder resultaat.

Stadsdeelcommissielid Jeroen Mirck van D66 Nieuw-West erkent dat de lokale politiek machteloos staat. "Het is wachten op wetgeving vanuit Den Haag. Die moet er snel komen, want jonge gebruikers overzien de schadelijke ­gevolgen voor hun gezondheid niet. Daarnaast wordt het imago van lachgas steeds schimmiger; jongeren hangen in het holst van de nacht op parkeerplaatsen om ballonnen te inhalen. Dat moeten we niet willen."

De fietstocht van buurtbewoners Lokbi en Bes zit er na drie uur op. Thuis wordt de buit geteld: 557 patronen en 138 ballonnen. Lokbi bladert door haar notities. In de Lutkemeerpolder vonden ze vandaag meer dan honderd patronen en tientallen ballonnen.

"Er lagen ook twee condooms tussen die ballonnen. Dat is nou interessante, beeldende data. Ik zie zo'n jongen zitten op de achterbank van een auto. Hunkerend naar een laatste ballonnetje, maar ze zijn op. Hij twijfelt even, maar vist dan toch maar een ­condoompje uit zijn portemonnee."