Eén op de vier jonge sporters is het slachtoffer van seksueel geweld mét contact: ‘Er is haast geen pakkans’

De sportwereld kent ook trieste recordcijfers, zo weet criminologe Tine Vertommen. Ze zette namens de Universiteit Antwerpen mee een Europees onderzoek op naar grensoverschrijdend gedrag in de sport, in fysiek of psychisch opzicht. Daaruit blijkt dat maar liefst 72 procent van de Vlaamse jongeren voor zijn 18de slachtoffer is geweest, in Wallonië en Brussel gaat het zelfs om 80 procent.

Het CASES-onderzoek (voluit: Child Abuse in Sport: European Statistics) naar kindermisbruik in de sport, dat grotendeels door de Europese Unie werd bekostigd, is het resultaat van de samenwerking tussen zeven Europese universiteiten, twee sportbonden en één internationale sportfederatie. ‘Het is de eerste keer’, zegt Tine Vertommen, ‘dat zoveel mensen in zoveel landen met dezelfde vragenlijst over kindermisbruik zijn geconfronteerd.’ In elk land vulden 1.472 mensen van 18 tot 30 de lijsten in. De resultaten laten overal eenzelfde beeld zien. ‘Kindermisbruik in de sport is een wijdverbreid probleem in Europa.’

HUMO 72 procent in Vlaanderen, 80 procent in Wallonië en Brussel: behoorlijk veel!

TINE VERTOMMEN «Die mensen voelen zich niet allemaal slachtoffer, maar ze hebben wel op zijn minst één negatieve ervaring meegemaakt. Bij navraag blijkt dat een dergelijke ervaring voor de meesten níét eenmalig was. Bij sommigen is het ook na hun 18de gebeurd, of gebeurt het nog altijd.»

HUMO 63 procent van de Belgische kinderen is het slachtoffer van psychisch geweld. Alleen, in de sport blijven veel betrokkenen volhouden dat het zo hoort: ‘Zo word je hard.’

VERTOMMEN «Het gebruik van verbaal geweld om sporters beter te laten presteren, is nog fel ingeburgerd. Ten onrechte: ook met waarderende, pedagogisch verantwoorde methodes kun je kinderen het beste uit zichzelf laten halen.»

HUMO Wat noemt u psychisch geweld?

VERTOMMEN «Het uitschelden van jonge atleten. Ze onder druk zetten. Overdreven negatief commentaar geven op hun prestaties en uiterlijk. ‘Dikke koe’ roepen om ze te laten vermageren. Ze geen aandacht schenken om ze te prikkelen.

»Wat zich in de topsportschool heeft afgespeeld, heeft veel mensen de ogen geopend. Een onafhankelijke commissie heeft vastgesteld dat de twee topcoaches jarenlang grensoverschrijdend gedrag hebben vertoond. Men gedoogde het, omdat men dacht dat het erbij hoorde. Zo gingen jongeren geloven dat een autoritaire aanpak en scheldpartijen normaal waren. Na de gouden medaille van Nina Derwael op de Olympische Spelen van Tokio geloven mensen nu misschien nog meer in een harde aanpak. Derwael heeft zélf ook aangegeven dat het volgens haar de enige juiste weg is. Maar is dat wel zo? Ze heeft, zoals vele andere gymnasten, nooit iets anders gekend: natuurlijk denk je dan dat het erbij hoort. Ik ben 100 procent zeker dat ze ook op een andere wijze goud had kunnen halen.

»Ik pleit er niet voor om watjes te maken van jonge topsporters, maar laat fysiek en verbaal geweld erbuiten. Op school weten we inmiddels ook dat een pedagogische tik leerlingen niet slimmer maakt. We moeten overschakelen op methodes die voor iedereen comfortabel zijn, niet alleen voor de enkelingen die alle beproevingen doorstaan. Anders verlies je onderweg gigantisch veel talent.»

HUMO 51 procent van de jonge Belgische sporters heeft te maken gehad met fysiek geweld.

VERTOMMEN «Het meest gerapporteerd, bij meer dan een derde van de ondervraagden, zijn fysieke oefeningen als straf. Het is een bekend gebruik in veel takken van sport: wie te laat op de training komt, moet vier keer rond het veld lopen of twintig keer pompen. Dat is een vorm van grensoverschrijdend gedrag, al zien de meeste coaches dat nog anders. Zulke praktijken hebben geen enkel nut. Je stigmatiseert er kinderen mee en ontneemt hun het plezier in het sporten.»

HUMO Eén derde heeft ooit gesport met ziekte of blessure.

VERTOMMEN «Luisteren naar je lichaam zou de eerste vereiste van elke sporter moeten zijn. Nu is er al van jongs af aan een andere prioriteit: presteren. Het is de coach die een zwemmer, nadat die aan de kant heeft overgegeven na een zware inspanning, weer het bad in stuurt: ‘Niet flauw doen.’»

HUMO Eén derde van de jonge Belgen heeft zich al ‘verwaarloosd gevoeld’. Dat lijkt me moeilijk te meten.

VERTOMMEN «Dat klopt, maar we hebben het gemeten door vragen te stellen over het gebrek aan medische zorg, onveilige infrastructuur, het verbod om tijdens de training naar het toilet te gaan of te drinken bij grote hitte...»

HUMO Andere opvallende cijfers: 23 procent van de jonge Belgen is het slachtoffer van seksueel geweld mét contact, 36 procent van seksueel geweld zonder contact – waarvan de allerhoogste cijfers in Brussel en Wallonië worden opgetekend: 41 procent. Hebt u daar een verklaring voor?

VERTOMMEN «Mijn aanvoelen zegt: Walen en Brusselaars knuffelen makkelijker dan Vlamingen – ook met kinderen. Ik ken Franstalige coaches die kinderen eerst een zoen laten geven voor ze aan hun oefeningen beginnen. Dat is ‘seksueel geweld mét contact’. Zonder contact is: seksuele opmerkingen maken, nadrukkelijk aanstaren tijdens het omkleden, naaktfoto’s doorsturen, filmpjes maken...»

HUMO Seksuele toespelingen maken, is dat geweld of humor?

VERTOMMEN «Verbaal geweld is geweld, zo staat het in de Verklaring inzake de Rechten van het Kind. Kinderen mogen niet het voorwerp zijn van seksuele handelingen of opmerkingen. Het is not done dat een volwassene tegen een minderjarige zegt: ‘Je borstjes zien er sexy uit in dat topje.’ Of: ‘Ben je een janet misschien?’ Dergelijke opmerkingen kunnen een grote impact op het zelfbeeld van kinderen hebben.»

HUMO Slachtoffers van verkrachting en poging tot verkrachting: 9 procent.

VERTOMMEN «In de sport heb je een vruchtbare bodem voor fysiek grensoverschrijdend gedrag. Er is veel lichamelijk contact. Je doucht samen, je kleedt je samen om, je reist samen naar wedstrijden, je gaat samen op hotel. En: er heerst een algemeen klimaat van silencing. Incidenten worden geminimaliseerd, in twijfel getrokken, in de doofpot gestopt: er is haast geen pakkans. We hebben te lang onze schouders opgehaald voor de sukkelaar die aan de rand van het zwembad op kinderen stond te geilen. Of we zwegen over zatte Frans die in de kantine zijn hand op je achterwerk liet liggen. Intussen weten we dat ook die mildere gevallen van seksuele intimidatie een impact kunnen hebben.»

HUMO Silencing lijkt het juiste woord: de meerderheid zwijgt nog altijd als het graf over alle soorten van geweld.

VERTOMMEN «En áls ze het melden, doen ze het meestal bij familieleden of vrienden, zelden bij iemand uit de sport: dat gebeurt amper in 6 procent van de gevallen. Dat lage cijfer roept vragen op: durven ze niet? Kunnen ze niet? Het gevolg is dat clubs beweren dat er geen probleem is: ‘Wij krijgen geen klachten binnen.’ Fout! De cijfers bewijzen: het gebeurt in bijna elke club.»

HUMO Opmerkelijk: men meldt makkelijker incidenten van seksueel geweld dan van psychisch geweld. Omdat psychisch geweld een taboe is?

VERTOMMEN «In het turnen hebben de twee topcoaches zich jarenlang bezondigd aan psychisch grensoverschrijdend gedrag, zonder dat ze daarvoor een straf hebben gekregen: een verontschuldiging volstond. Als ze ook seksueel grensoverschrijdend gedrag hadden vertoond, hadden ze nooit mogen voortdoen. Terwijl psychisch grensoverschrijdend gedrag minstens even ernstige gevolgen kan hebben.»

HUMO De grootste verrassing van het onderzoek: de meeste slachtoffers zijn mannelijk.

VERTOMMEN «Dat hadden wij, eerlijk gezegd, ook niet verwacht. We dachten eerst dat we de genders hadden verwisseld.»

HUMO De meeste daders zijn ook mannen.

VERTOMMEN «Dat is helaas niets nieuws. Sport is een wereld waarin hypermasculiene waarden gelden: no pain no gain – fysiek geweld wordt gestimuleerd. En dus worden ook seksuele en psychische grenzen opgerekt.»

HUMO Toch is de overgrote meerderheid blij dat ze in haar jeugd aan sport heeft gedaan.

VERTOMMEN «Meer dan 80 procent houdt er een goed gevoel aan over. Dat is veel, gelukkig maar.»

HUMO Buiten de sport liggen de cijfers van kindermisbruik nog hoger: in Brussel en Wallonië heeft 86 procent grensoverschrijdend gedrag meegemaakt.

VERTOMMEN «Logisch: je brengt meer uren op school en in het gezin door dan in de sportclub. De kans dat je daar het slachtoffer van geweld wordt is dus veel groter. Het is een veeg teken dat de cijfers van de sport zo dicht aanleunen bij de cijfers van de samenleving.»