Een robot kan dit (nog) niet schrijven

Media experimenteren met robotjournalistiek. Ze laten korte berichten opstellen door computers. ‘Lezers herkennen het niet.’

Daags na de Provinciale Statenverkiezingen verschenen 355 nieuwsberichten op de website van de NOS. Er was een afzonderlijk artikel geschreven over de lokale verkiezingsuitslag in elke Nederlandse gemeente, van Aa en Hunze tot Zwolle.

Monnikenwerk, zo leek het op het eerste gezicht, maar wie een aantal stukjes las, begon een ­patroon te herkennen. Elk artikel had dezelfde lengte, de zinsopbouw kwam grotendeels overeen, net als de structuur van de alinea’s. De kleine lettertjes onderaan ieder bericht verraadden hoe dat kwam. ‘Het NOS Lab experimenteert met journalistiek door robots. Voor deze tekst hebben we onze robot aan het werk gezet met ANP-verkiezingsdata.’

De 355 nieuwsberichten waren dus niet door ijverige NOS-medewerkers, maar door robots geschreven. Ook de berichtgeving over de uitslagen van de Europese verkiezingen zal dit weekeinde op deze manier worden geproduceerd. Lezers kunnen zich nu ook aanmelden voor een e-mailservice om een door de robot geschreven bericht te ontvangen, zodra de uitslag van hun gemeente binnen is.

Beursberichten

Het is de eerste keer dat robotjournalistiek op deze schaal wordt toegepast in Nederland. Het Amerikaanse persbureau AP werkt bij het ­opstellen van berichten over kwartaalcijfers

van beursgenoteerde bedrijven al langer met vaste tekstsjablonen die automatisch tot een ­bericht worden verwerkt. Denk aan: ‘{bedrijf X} maakte het afgelopen kwartaal {… miljoen} ­{verlies/winst}. Dat is {… miljoen} {meer/minder} dan het kwartaal daarvoor.’

Zo pakte de NOS het ook aan: standaardteksten, die op basis van de uitslagen ingevuld kunnen worden door een computerprogramma. “De verkiezingen lenen zich uitstekend voor een experiment met robotjournalistiek: het is een afgebakend onderwerp met gestructureerde cijfers,” vertelt Giselle van Cann, plaatsvervangend hoofdredacteur van NOS Nieuws, over de werkwijze. “Tot nu toe lieten we per gemeente alleen een staatje zien met de uitslag. Met de robot kunnen we aan iedere gemeente een geschreven artikel toevoegen. Dat is fijner voor mensen die liever een tekst lezen dan zelf grafieken en cijfers interpreteren.”

Om de tekst te verlevendigen, maakt de NOS gebruik van synoniemen. Zo wordt de PvdA ook aangeduid met ‘de sociaaldemocraten’ en ‘de partij van Lodewijk Asscher’. “Eigenlijk is de techniek niet zo ingewikkeld,” zegt Van Cann.

Al jaren wordt voorspeld dat de journalist op de lange termijn wordt vervangen door software, maar vooralsnog verkeert robotjournalistiek in de experimentele fase. Zo werken het AD en Tilburg University aan een model om voetbaluitslagen van amateurs automatisch om te zetten in een bericht. “Met name voor onze regiokaternen kan dit handig zijn,” zegt Rennie Rijpma, adjunct-hoofdredacteur digitaal. “Die berichten worden nu nog door journalisten geschreven, maar er valt niet veel beroepseer mee te behalen. Het zijn allemaal rechttoe rechtaan nieuwsartikelen: uitslag, scoreverloop, doelpuntenmakers, eventuele rode kaart. Dat kan een programma ook, dan kunnen verslaggevers zich richten op analyses en achtergronden.”

Kinderziekten

Het prototype waarmee is geëxperimenteerd, vertoont nog wel wat kinderziekten, zegt Rijpma. “Er sluipen soms rare zinsconstructies in de geautomatiseerde berichten. Eind dit jaar komt de Tilburgse universiteit met een nieuwe versie, daar kijk ik erg naar uit.”

Hoogleraar Emiel Krahmer van Tilburg University is een van de ontwikkelaars van het Pass-systeem, dat voetbaluitslagen omzet in nieuwsberichten. “We kunnen de taal aanpassen aan de gewenste toon. Voor het ene team betekent een treffer in de laatste minuut een deceptie, voor het andere euforie. Je kunt de gewenste toon kiezen voor de doelgroep.”

Volgens Krahmer worden de berichten van robots steeds gevarieerder. “Het is voor lezers nauwelijks te herkennen of artikelen door mensen of computers zijn geschreven. Pas als je meerdere door een computer geschreven artikelen na elkaar leest, kun je erachter komen.”

Rijpma gelooft niet dat robots op de lange termijn journalisten van vlees en bloed overbodig maken. “Maar eenvoudige berichten op basis van data kunnen prima worden geschreven door robots. Dat zie ik niet als bedreiging, maar als kans. Daarom omarmen wij deze ontwikkeling. Een krant onderscheidt zich met de artikelen die iets toevoegen aan het nieuws. Dat zal altijd mensenwerk blijven.”

Krahmer: “Met de programma’s die wij hebben ontwikkeld, kun je op basis van data een bericht schrijven, maar geen analyse. En als er iets onverwachts gebeurt, heb je nog weinig aan een robot. Een robot kan het scoreverloop beschrijven, maar als er een streaker het veld op rent, heb je er weinig aan.”