‘Een tweede Koude Oorlog is onvermijdelijk en die zou wel eens véél warmer kunnen worden’

Henry Kissinger (99) is al bijna een halve eeuw Amerikaans buitenlandminister af, maar bleef tot twee jaar geleden een prominente rol spelen op het wereldtoneel van de diplomatie. De pandemie dwong de bijna-eeuweling een tijdje in de coulissen, waar hij in alle rust aan zijn nieuwe boek kon schrijven. In ‘Leiderschap’ laat Kissinger zijn licht schijnen op de belangrijkste politieke evoluties van de 20ste eeuw, in dit interview blikt hij bezorgd vooruit op de toekomst: ‘We staan aan de vooravond van de tweede Koude Oorlog, en die zou weleens snikheet kunnen worden.’

In de dichte bossen van de landelijke staat Connecticut, op goed vier uur rijden van Washington D.C., is voorlopig weinig te merken van die oorlogsdreiging. Huize Kissinger, diep verscholen in het groen, lijkt een oase van rust. Maar dat is slechts schijn, zegt Nancy Kissinger (88) terwijl ze koffie uitschenkt: ‘Henry is al uren aan het vergaderen. In het begin van de pandemie kon hij moeilijk overweg met die Zoom-toestanden, maar nu krijg ik hem met geen stokken achter de computer vandaan.’ Of het echtpaar desondanks een beetje heeft kunnen genieten van de rust die de opeenvolgende lockdowns met zich hebben meegebracht, willen we weten. Nancy Kissinger verslikt zich haast in haar koffie. ‘Ben je gek,’ hikt ze. ‘In de 48 jaar dat Henry en ik getrouwd zijn, heb ik ’m amper gezien. Nu loopt hij me een godganse dag voor de voeten!’

Dat Henry Kissinger tijdens zijn lange en rijkgevulde loopbaan erg vaak uithuizig is geweest, hoeft inderdaad niet te verwonderen. Na een blitzcarrière aan de prestigieuze Harvard-universiteit werd de jonge professor politieke wetenschappen op het einde van de jaren 50 aangeworven als adviseur van de Republikeinse Partij, waar hij algauw uitgroeide tot een gezaghebbende stem in de Amerikaanse politiek. In 1973 leerde ook de rest van de wereld Henry Kissinger kennen, toen president Richard Nixon hem aanstelde als minister van Buitenlandse Zaken in zijn door schandalen geplaagde regering. Hoewel Kissinger in de Verenigde Staten fel werd bekritiseerd omdat hij zijn belangrijkste missie, de Vietnamoorlog vreedzaam beëindigen, niet tot een goed einde had weten te brengen, werd hij internationaal bejubeld als een diplomatiek genie. Vijf decennia later heeft de ervaren staatsman tal van Republikeinse én Democratische presidenten bijgestaan met deskundig geopolitiek advies. En ook vandaag klinkt zijn naam nog steeds als een klok: wanneer Kissinger spreekt, worden wereldwijd de oren gespitst. De twee boeken die hij tijdens de pandemie schreef, bewijzen dat de voormalige topdiplomaat nog lang niet is uitverteld.

Er klinkt gegrinnik uit de deuropening. Henry Kissinger wuift zijn echtgenote een speels kushandje toe – ‘Je wist waar je aan begon, lieverd’ – en nodigt ons uit om hem te vergezellen in zijn riante werkkamer. Ondanks zijn wandelstok en zijn aarzelende, schuifelende tred ziet de krasse 99-jarige er nog verbazend kwiek uit, merken we op.

HENRY KISSINGER «Ik voel me ook prima, dank je. Met dank aan corona ben ik een paar kilootjes kwijtgespeeld, en dat heeft me goed gedaan. Niet omdat het virus mij te pakken heeft gekregen, hoor: alle restaurants waren gewoon dicht tijdens de pandemie (lacht). Mijn ouwe lijf piept en kraakt aan alle kanten, maar mijn verstandelijke vermogens – mijn belangrijkste troef – zijn tot nu toe intact gebleven. Ik mag op mijn leeftijd van geluk spreken, dat besef ik heel goed.»

– U hebt niet stilgezeten tijdens de lockdowns, meneer Kissinger. Begin dit jaar kwam uw boek ‘The Age of AI’ uit, waarin u samen met Eric Schmidt, ex-CEO van Google, vooruitblikt op een toekomst die zal worden bepaald door artificiële intelligentie.

KISSINGER (knikt) «Als politicus en diplomaat heb ik me decennialang uitsluitend op het heden gefocust: wanneer zich een probleem voordeed, was het mijn taak om dat zo snel mogelijk op te lossen. Ik heb altijd betreurd dat er weinig of geen tijd overbleef om me bezig te houden met wat me écht interesseert: de toekomst. Hoe die er zal uitzien, welke beslissingen we vandaag moeten nemen om morgen niet in de problemen te komen, enzovoort. Het is erg jammer dat de politieke wereld voortdurend in beslag wordt genomen door de waan van de dag, wat het onmogelijk maakt om een degelijke langetermijnvisie te ontwikkelen. Dat betekent overigens niet dat ik de huidige beleidsmakers kortzichtigheid verwijt: in mijn tijd was het net zo.»

– In ‘Leiderschap’, dat begin juli in de boekhandels ligt, neemt u de politieke generatie onder de loep waarvan u zelf deel uitmaakte.

KISSINGER «Ik citeer graag de Spaans-Amerikaanse filosoof George Santayana: als je wilt weten wat de toekomst brengt, moet je het verleden begrijpen. Ik heb ‘Leiderschap’ niet geschreven in een vlaag van nostalgie, maar omdat ik een bizar hedendaags fenomeen wil doorgronden dat onze democratie op termijn ernstig in gevaar zal brengen. Een groeiend aantal mensen keert zich af van de zogenaamde ‘elite’ en stelt de legitimiteit van alle mogelijke instellingen – hun democratisch verkozen leiders, justitie, de traditionele media… – steeds luider in vraag. De vele samenzweringstheorieën die vrijelijk circuleren op de sociale media zijn daarvan een schrijnend voorbeeld.»

– Complotdenkers schermen graag met hun recht op vrije meningsuiting: zelfs als wat ze beweren compleet uit de lucht is gegrepen, hebben ze nog steeds het récht om het te zeggen.

KISSINGER «Een gezonde democratie heeft kritische burgers nódig om haar beleidsmakers bij de les te houden. Maar wat we de laatste jaren zien, heeft niets meer te maken met gegronde kritiek: het is een regelrechte aanval op het systeem zélf. Elke driftig verspreide complottheorie brengt ons een stapje dichter bij een situatie waarin de bevolking weigert het gezag van haar leiders nog langer te erkennen. Wat die evolutie zo gevaarlijk maakt, is dat ze zich voltrekt in een wereld die, vandaag meer dan ooit, nood heeft aan sterk leiderschap. Denk aan de opeenvolgende migratiecrisissen, het klimaatvraagstuk en de oorlog in Oekraïne: dat zijn stuk voor stuk enorme uitdagingen die we onmogelijk het hoofd zullen kunnen bieden als we onze democratisch verkozen leiders het roer uit handen rukken.»

– Wat als die democratisch verkozen leiders het anti-establishmentgevoel niet proberen te temperen, maar integendeel gretig aanwakkeren? Boris Johnson werd verkozen tot premier van het Verenigd Koninkrijk na een Brexitcampagne die bol stond van de leugens, en ook Donald Trump liet als president geen gelegenheid onbenut om zijn Twitter-achterban op te hitsen met fake news.

KISSINGER «Ik begrijp wat u bedoelt, maar ik geef er de voorkeur aan geen specifieke namen te koppelen aan mijn overwegingen. (Aarzelt) Wat moeilijk te ontkennen valt, is dat er wereldwijd een hang is ontstaan naar leiders die sterk inspelen op het buikgevoel van de bevolking. Het grote probleem is dat de beloftes waarmee zij hun kiezers voor zich winnen, reeds de kiem van teleurstelling in zich dragen: ze zijn immers niet gestoeld op harde feiten, en dus in de meeste gevallen onmogelijk waar te maken. Door de schuld voor hun falen vervolgens in de schoenen van een abstracte vijand te schuiven – het establishment, vreemdelingen, noem maar op – buiten zulke leiders de onvrede uit die ze zelf hebben gecreëerd, wat hen van de weeromstuit nóg populairder maakt.

»Het onvermijdelijke resultaat is dat hele naties na verloop van tijd tot op het bot verdeeld raken. Toen ik in de jaren 70 minister van Buitenlandse Zaken was, rolden de Republikeinen en de Democraten op sommige momenten vechtend over straat, tót er een beslissing moest worden genomen over een zaak van nationaal belang: dan sloten ze de rangen en wisten ze hun verschillen te overstijgen. Vandaag is de kloof tussen beide partijen veel te diep geworden om nog te kunnen overbruggen. Aan beide uiteinden van het politieke spectrum is een onmiskenbare radicalisering aan de gang die een reële bedreiging vormt voor de steunberen van onze democratie. Wanneer fundamentele principes als vrijheid en gelijkheid in het gedrang komen omdat ze ondergeschikt worden gemaakt aan politiek eigenbelang, komt de grondwet – en bij uitbreiding de hele samenleving – op losse schroeven te staan.»

VIETNAMESE PUINHOOP

– Is het dan niet merkwaardig dat u in ‘Leiderschap’ een volledig hoofdstuk wijdt aan Richard Nixon, die halverwege zijn tweede ambtstermijn moest aftreden omdat hij de presidentsverkiezingen had gemanipuleerd?

KISSINGER «Het lijdt geen twijfel dat Richard Nixon de democratie ernstig in gevaar heeft gebracht, maar de verantwoordelijkheid voor het Watergate-schandaal lag in de eerste plaats bij zijn entourage. Ik herinner me president Nixon niet als de corrupte machtswellusteling waarvoor hij zo vaak wordt versleten, maar als een briljant strateeg die af en toe tegen zichzelf beschermd moest worden. Het gebeurde weleens dat hij tijdens een vergadering werd overmand door zijn impulsen: dan begon hij absurde bevelen in het rond te bulderen, of nam hij compleet van de pot gerukte beslissingen. Telkens wanneer de president één van zijn buien had, wachtten we geduldig af tot de storm was gaan liggen, om daarna opnieuw over te gaan tot de orde van de dag. (Grinnikt) Geloof me: als ik elke keer op de knop had gedrukt wanneer Nixon me toeschreeuwde om een bom op één of ander land te gooien, zou ik eigenhandig de halve aardbol hebben verwoest.

»Als zijn medewerkers hun verstand hadden gebruikt, zou ook Nixons roekeloze idee om de Democratische voorverkiezingen te vervalsen een stille dood zijn gestorven. Het was niet meer dan een plotse bevlieging, een losse flodder zoals hij er elke dag wel een paar afschoot. Maar het ondenkbare gebeurde: één of andere idioot besloot de instructies van de president letterlijk op te volgen. Vanuit het Witte Huis vertrokken orders om afluisterapparatuur te plaatsen in Watergate, het partijhoofdkwartier van de Democraten, en dat zette een reeks gebeurtenissen in gang die Nixon uiteindelijk de kop zouden kosten. Toen aan het licht dreigde te komen dat de inbraak in het Oval Office was beraamd, beging Nixons entourage de ene misdaad na de andere om zijn betrokkenheid bij het schandaal te verhullen.

»(Zucht) Watergate had nóóit mogen gebeuren. Het was een kolossale miskleun die een voortijdig einde heeft gemaakt aan een beloftevolle tweede ambtstermijn waarin Nixon nog erg mooie dingen had kunnen realiseren.»

– Zegt u nu dat Richard Nixon wat u betreft geen ontslag had hoeven te nemen, meneer Kissinger?

KISSINGER «Hij had geen andere keuze. Er was een afzettingsprocedure opgestart, en de Amerikaanse bevolking had zich massaal tegen hem gekeerd. U zult mij nooit horen beweren dat die enorme publieke verontwaardiging onterecht was: president Nixon had de wet meermaals overtreden en daarvoor verdiende hij een strenge straf. Maar zijn ontslag was een brug te ver. Sterker nog, het was een historische vergissing. Als Nixon op zijn stoel was blijven zitten, had de wereld er vandaag helemaal anders kunnen uitzien.»

– Hoe bedoelt u?

KISSINGER «Toen hij me in 1973, een jaar ná Watergate, vroeg om minister van Buitenlandse Zaken te worden, was zijn regering al ernstig gehavend door de onophoudelijke stroom van schandalen. Toch heb ik geen seconde getwijfeld om toe te happen, in het volle besef dat ik midden in een politiek wespennest zou belanden. Waarom? Omdat het Amerikaanse buitenlandbeleid op apegapen lag: de Vietnamoorlog was uitgedraaid op een totale catastrofe, en ook de balans van de Koude Oorlog begon langzaam maar zeker in ons nadeel over te hellen. De combinatie van die twee factoren maakte dat de machtspositie van de VS erg wankel was geworden. In een wereld die werd gedomineerd door twee grote machtsblokken – het Westen met Amerika aan de ene kant, het Oosten met de Sovjet-Unie aan de andere – dreigde die instabiliteit tot een zeer explosieve situatie te leiden, om niet te zeggen dat we regelrecht afstevenden op een nucleair conflict.

»Om het evenwicht te herstellen, heb ik samen met Nixon een grand design op poten gezet dat uit twee luiken bestond: een gefaseerde terugtrekking uit Vietnam en een nieuw NAVO-manifest dat ons in staat zou stellen de ongeremde wapenwedloop tussen Oost en West beter te controleren. Maar nadat Nixon uit het Witte Huis was verdreven, werd zijn volledige politieke erfenis, inclusief ons grand design, linea recta naar de prullenmand verwezen. Doodzonde, want het plan bevatte werkelijk álle ingrediënten om de machtsverhoudingen op vreedzame wijze te hertekenen.»

– Van een strategische terugtrekking uit Vietnam is weinig in huis gekomen. Vandaag heerst de perceptie dat de Verenigde Staten het verwoeste land holderdebolder hebben verlaten, zonder zich te bekommeren om de noodlijdende bevolking.

KISSINGER «Dat is precies wat we wilden vermijden. Twintig lange oorlogsjaren (van 1955 tot 1975, red.) hadden van Vietnam een rokende puinhoop gemaakt, met een door en door getraumatiseerde bevolking. De exitstrategie die we voor ogen hadden, was gebaseerd op het peace with honor-principe: we zouden de wapens neerleggen, de Vietnamezen helpen om hun land weer op te bouwen en pas vertrekken wanneer de stabiliteit was teruggekeerd. Nixons ontslag heeft die plannen onherroepelijk doorkruist.»

– U was ook buitenlandminister onder zijn opvolger, Gerald Ford. Waarom hebt u niet doorgezet?

KISSINGER «Het politieke klimaat was destijds sterk gepolariseerd: je had de fervente voorstanders van de Vietnamoorlog, die vonden dat we de hele zwik naar de verdoemenis moesten bombarderen, en de rabiate tegenstanders, die steeds luider aandrongen op een onmiddellijke en totale terugtrekking. President Ford en ik hebben verwoede pogingen ondernomen om het grand design te redden, maar onder druk van de publieke opinie blokte het parlement al onze voorstellen af. Het is in zekere zin ironisch dat sommigen mij tot op vandaag beschouwen als een harteloze machtspoliticus die de Vietnamezen aan hun lot heeft overgelaten, terwijl ik net degene was die altijd heeft aangedrongen op een vreedzame – en indien nodig langzame – transitie.

»Het is bijzonder betreurenswaardig dat de Verenigde Staten geen lessen getrokken lijken te hebben uit het Vietnam-debacle. Kijk maar naar wat in Afghanistan is gebeurd. Toen we het land in 2001 binnenvielen, hadden we één duidelijke doelstelling: Osama bin Laden uitschakelen en zijn terreurgroep Al Qaeda ontmantelen. Uiteindelijk hebben we er twintig jaar gezeten – even lang als in Vietnam. En wat hebben die twee decennia van Amerikaanse boots on the ground de Afghanen opgeleverd? Helemaal niets. Enkele dagen nadat we in de zomer van vorig jaar onze biezen hadden gepakt, was het hele land weer in de greep van de taliban. Terug naar af.»

HET ENIGMA POETIN

– President Joe Biden lijkt minder geneigd om boots on the ground in te zetten: ondanks de smeekbeden van de Oekraïense president Volodimir Zelenski om militaire bijstand te sturen, beperken de Verenigde Staten zich voorlopig tot materiële steun.

KISSINGER «Dat is een erg verstandige beslissing. Wat president Biden nu doet in Oekraïne, is precies wat Richard Nixon en ik van plan waren in Vietnam: geen manschappen sturen, maar het land van alle nodige materiaal voorzien om te kunnen functioneren, en om zich indien nodig te kunnen verdedigen.»

– Een paar weken geleden was u de kop van Jut op het World Economic Forum in Davos, waar u in een speech zou hebben gezegd dat Oekraïne de oorlog snel kan beëindigen door territorium af te staan aan Rusland. President Zelenski beschuldigde u in een vlammende repliek onomwonden van fascisme.

KISSINGER (glimlacht) «Een storm in een glas water. Zo gaat dat tegenwoordig: een niet geheel uitgeslapen journalist begrijpt je, al dan niet opzettelijk, verkeerd, de dag erna verschijnt een artikel met een schreeuwerige kop en twee minuten later krijg je de hele Twitter-brigade over je heen. Ach, ze doen maar. Ik ben te oud geworden om me van zulke onzin nog iets aan te trekken.

»Wat ik wél heb gezegd in Davos, is dat de oorlog in Oekraïne enkel beëindigd kan worden als beide partijen zich bereidwillig tonen om te onderhandelen over de landsgrenzen. Het lijkt me erg onwaarschijnlijk dat Vladimir Poetin een scenario zal aanvaarden waarin de Krim weer bij Oekraïne wordt gevoegd: de Russen bezetten het schiereiland al sinds 2014, en Poetin blijft koppig volhouden dat het gebied historisch gezien aan Rusland toebehoort. Een veel realistischer scenario is dat men terugkeert naar de situatie van vóór 24 februari 2022, de dag waarop de oorlog is uitgebroken: Rusland verwerft de controle over de Oekraïense steden Donetsk en Luhansk, die toen al grotendeels in handen waren van pro-Russische separatisten, maar trekt zich terug uit de rest van het Oekraïense grondgebied. Als ik mag afgaan op wat president Zelenski vertelt in de internationale media, is dat trouwens ook de oplossing die hijzelf in gedachten heeft.»

– Enkele jaren geleden werd Zelenski beroemd dankzij ‘Dienaar van het volk’, een nogal onnozele sitcom waarin hij de rol van president vertolkte. Is de voormalige acteur wel sterk genoeg om zijn land door een crisis als deze te leiden?

KISSINGER «Ik moet toegeven dat ik aanvankelijk het ergste vreesde. Zelenski werd in 2019 niet verkozen vanwege zijn leiderschapskwaliteiten, maar omdat hij een atypische kandidaat was: een populaire televisiefiguur die een frisse wind liet waaien door het Oekraïense politieke landschap, dat al decennialang in de greep was van onkunde en corruptie. In de eerste twee jaar van zijn presidentschap leek het alsof Volodimir Zelenski de torenhoge verwachtingen niet zou kunnen inlossen. Maar toen brak de oorlog uit en ontpopte hij zich vanaf dag één tot een verenigende, charismatische leider. Met zijn krachtdadige, maar empathische manier van communiceren is Zelenski erin geslaagd om de Oekraïense bevolking én de internationale publieke opinie aan zijn kant te krijgen. Dat is een bewonderenswaardige prestatie.

»De hamvraag blijft natuurlijk of de Oekraïense president opgewassen zal zijn tegen het strategische vernuft van Vladimir Poetin, die tonnen ervaring meebrengt naar de onderhandelingstafel. Als Zelenski zich niet bereid toont om compromissen te sluiten – en dus gedeeltelijk gezichtsverlies te lijden – valt te vrezen dat het einde van de oorlog nog lang niet in zicht is.»

– U hebt president Poetin in de loop van uw carrière een aantal keer ontmoet. Kunt u ons vertellen wat er in zijn hoofd omgaat?

KISSINGER (glimlacht) «Dat heb ik nooit gekund. Poetin is een verraderlijk charmante meesterstrateeg die nooit ofte nimmer in zijn kaarten laat kijken. In de gesprekken die ik met hem voerde, gaf hij me steeds een nuchtere, pragmatische indruk. Maar als ik zie hoe driest hij vandaag tekeergaat… Die man is zijn voeling met de realiteit totaal kwijt.»

– Er wordt gefluisterd dat hij zwaar ziek is. De medicijnen die hij neemt, zouden zijn verstandelijke vermogens hebben aangetast. Kloppen die geruchten, denkt u?

KISSINGER «Dat weet ik niet. Uit zijn toespraken durf ik dat in elk geval niet af te leiden: hij verkondigt vandaag exact dezelfde boodschap als twintig jaar geleden, toen hij voor het eerst president werd. Poetin heeft Rusland altijd beschouwd als een soort van mystieke entiteit waarin zijn onderdanen – bijna 150 miljoen mensen, verspreid over elf tijdzones – spiritueel met elkaar verbonden zijn. Zulke romantische nonsens is op zich vrij ongevaarlijk, maar in de voorbije jaren heeft Poetins verhaal gaandeweg een duistere wending genomen: in zijn speeches hamerde hij er steeds vaker op dat die denkbeeldige eendracht onder vuur lag, omdat het perfide Westen – zijn favoriete vijand – erop uit was om Rusland eens en voor altijd te onderwerpen.

»Door Oekraïne binnen te vallen, heeft Poetin in feite getoond dat hij de wanhoop nabij is. Rusland is al decennialang ernstig in verval, maar hij is er nooit in geslaagd om het tij te keren. Omdat hij aanvoelde dat zijn positie onhoudbaar dreigde te worden, heeft hij een beproefde tactiek toegepast: zijn persoonlijke falen maskeren door een externe vijand te zoeken en die vervolgens de oorlog te verklaren.»

OOSTERS ONDERONSJE

– Waarom valt Poetin dan uitgerekend buurland Oekraïne aan, dat hij altijd als ‘een buffer tegen het Westen’ heeft beschouwd?

KISSINGER «Omdat Oekraïne te opzichtig naar het Westen begon te lonken. In 2008 werden onder toenmalig president Viktor Joesjtsjenko de eerste stappen gezet om tot de NAVO toe te treden, en dat kon Poetin natuurlijk niet hebben: dan was hij zijn buffer tegen het Westen kwijt. Tegelijkertijd kreeg hij het perfecte argument in handen om de Russische bevolking ervan te overtuigen dat de westerse dreiging wel degelijk reëel was. Dat is de reden waarom ik me altijd tegen het Oekraïense lidmaatschap heb verzet: als we het land een neutrale status hadden gegeven, zoals Finland, zou Poetin nooit een excuus hebben gevonden om in 2014 de Krim binnen te vallen. De NAVO heeft nadien een tweede kapitale vergissing gemaakt door haar beslissing over de Oekraïense kandidatuur keer op keer uit te stellen. Die aanhoudende onduidelijkheid was precies wat Poetin begin dit jaar nodig had om zijn ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne te verantwoorden.»

– De oorlog in Oekraïne had dus vermeden kunnen worden?

KISSINGER (aarzelt) «Het was wellicht beter geweest als de NAVO het Oekraïense lidmaatschap onmiddellijk had geweigerd. Wat me wel optimistisch stemt, is dat de VS en de EU zich sinds het begin van de oorlog bijzonder eendrachtig hebben getoond in hun voornemen om Oekraïne te steunen. Ze hebben vanaf de eerste dag de juiste keuze gemaakt door resoluut de kaart van de de-escalatie te trekken en zich niet te laten verleiden tot een militair ingrijpen. Als de NAVO-landen soldaten naar Oekraïne sturen, zoals president Zelenski vraagt, zullen de gevolgen niet te overzien zijn.»

– Daar is Zelenski het niet mee eens. Het Westen laat Oekraïne aan zijn lot over, zegt hij.

KISSINGER «President Zelenski gaat ervan uit dat een grootschalige militaire NAVO-operatie binnen de kortste keren tot een Russische nederlaag zou leiden. Dat is wellicht een correcte inschatting: als de Verenigde Staten en enkele Europese landen hun duivels ontbinden, maakt het leger van Poetin weinig kans om stand te houden. En ja, een overwinning van het Westen zou op korte termijn duizenden Oekraïense levens kunnen redden. Maar hoe hardvochtig het ook klinkt, we kunnen niet anders dan de lange termijn voor ogen houden. Als deze oorlog uitdraait op een vernedering voor de Russen, doemt aan de horizon immers een geopolitiek horrorscenario op: een verslagen Poetin die de handen in elkaar slaat met de Chinese president Xi Jinping. In mijn lange carrière heb ik geleerd dat er voor elke crisis een oplossing bestaat, maar bij die gedachte krijg ik koude rillingen. Als Rusland en China hun krachten bundelen tégen het Westen…»

– … breekt een nieuwe Koude Oorlog aan?

KISSINGER (knikt) «Daar vrees ik voor, ja. En de tweede zou weleens véél warmer kunnen worden dan de eerste. De Koude Oorlog (van 1947 tot 1991, red.) was in feite een volgehouden evenwichtsoefening tussen twee grote machtsblokken die hun invloedssfeer trachtten af te bakenen door middel van een nucleair wapenopbod, maar hun dreigementen nooit in daden hebben omgezet: de Verenigde Staten omdat ze dat niet wilden, de Russen omdat ze er de middelen niet voor hadden.

»De situatie waarin we ons vandaag bevinden, is vele malen gevaarlijker. Als het op militaire slagkracht aankomt, is China wél in staat om gelijke tred te houden met het Westen, en misschien zelfs om het te overtroeven. Sinds de 20ste eeuw is de technologie bovendien enorm geëvolueerd, wat maakt dat beide kampen beschikken over een veel gesofisticeerder, en dus ook dodelijker wapenarsenaal. Pakweg vijftig jaar geleden zou een escalatie van de Koude Oorlog één of twee landen van de kaart hebben geveegd, maar dat is niets in vergelijking met het risico dat we nu lopen. Ik overdrijf niet: als Oost en West in de toekomst naar de wapens grijpen, kan dat de totale verwoesting van de aarde betekenen.»

– Dat is een apocalyptisch scenario, meneer Kissinger. Denkt u dat de dreiging nog kan worden afgewend?

KISSINGER «Een tweede Koude Oorlog lijkt me onvermijdelijk, maar die hoeft niet noodzakelijk te ontaarden in een gewapend conflict. Voorlopig lijkt Xi Jinping zijn blik vooral op het binnenland te richten: zijn voornaamste doelstelling is om China uit te bouwen tot een supernatie die een voortrekkersrol speelt op technologisch en industrieel vlak. We zullen moeten afwachten welke internationale ambities hij koestert. Als Poetin hem de hand reikt, zou Xi dat weleens als een mooie kans kunnen beschouwen om de wereldheerschappij in handen te krijgen.

»Wat me nog het meeste zorgen baart, is dat er momenteel geen enkele vorm van overleg is tussen China en de Verenigde Staten. De verwijten vliegen heen en weer, dat wel, maar de diplomatieke relaties zitten diep onder het vriespunt. Als we ooit lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, zal die wederzijdse aversie zonder enige twijfel ernstige problemen veroorzaken. Een Koude Oorlog kan immers slechts koud blijven als beide kampen zich bereid tonen om in dialoog te gaan en compromissen te sluiten. Doen ze dat niet, dan ontploft de boel vroeg of laat.

»De wereld staat op een kantelpunt: de VS en China moeten nú met elkaar beginnen te praten als we niet in de verkeerde richting willen kantelen. Ik zal het waarschijnlijk niet meer meemaken, maar ik hoop van harte dat het gezond verstand uiteindelijk zal zegevieren.»

© The Sunday Times

Henry Kissinger, ‘Leiderschap’, uitgeverij Spectrum