Epidemioloog Roel Coutinho schreef een boek over vaccins: ‘Ik verhul niets. Ook niet wat er al is misgegaan’

Roel Coutinho stond jarenlang aan het hoofd van het RIVM, de Nederlandse evenknie van Sciensano. Het voorbije jaar schreef de epidemioloog een boek over vaccinaties, en hoe die de wereld tot een betere plek hebben gemaakt. ‘Verzet tegen vaccinaties heeft altijd bestaan.’

‘Vaxx’ heet het nieuwe boek van Roel Coutinho (74), voormalig hoofd infectieziektebestrijding bij het RIVM en emeritus hoogleraar epidemiologie. ‘Die titel heb ik niet zelf bedacht, de uitgever kwam ermee. Ik vond het wel een mooie, als tegenhanger voor antivaxx.’

De ondertitel van het boek: ‘Hoe vaccinaties onze wereld beter hebben gemaakt’. Toch wil Coutinho geen vaccinatiezendeling zijn, zegt hij. ‘Ik werd eind 2019 benaderd door de uitgever. Het was hem opgevallen dat er geen behoorlijk boek was over vaccinaties, dat mensen kunnen gebruiken om zich te verdiepen in het onderwerp. Ik heb geprobeerd op een rij te zetten wat we weten over vaccins, hoe ze in het verleden zijn bedacht en ontwikkeld. Maar ook wat er is misgegaan. Ik probeer niets te verhullen. Ik hoop gewoon dat het mensen de informatie geeft die ze nodig hebben bij het maken van keuzes.’

Op een discussieavond over de Mexicaanse griep in Amsterdam in 2010 kreeg Coutinho, toen nog RIVM-baas, voor het eerst fysiek met fanatieke antivaxers te maken. Omdat hij werd belaagd en zelfs klappen dreigde te krijgen – dit is de lezing van Coutinho in zijn boek – werd de avond voortijdig afgebroken. ‘Ik wist toen wel van het bestaan van de beweging, maar had me er nooit zo in verdiept. Heel naïef achteraf.’

– Zijn er altijd antivaxers geweest?

ROEL COUTINHO «Er is altijd verzet geweest tegen vaccinaties. Het eerste vaccin was er één tegen pokken, eind achttiende eeuw. Dat vaccin was afkomstig van koepokken, en dus verschenen er meteen spotprenten van mensen met koeienkoppen, met horens en zo. In Nederland is de weerstand onder streng christelijke bevolkingsgroepen bekend. Dus het is zeker geen nieuw fenomeen. Maar het is in kracht toegenomen. Op zich begrijp ik dat mensen meer zorgen hebben over bijwerkingen. En destijds hebben we de opkomst van internet onderschat, daardoor heeft het fenomeen ook kunnen groeien.»

– Waarom snapt u dat mensen zich anno 2021 meer zorgen maken?

COUTINHO «Heel veel ziektes waartegen we vaccineren kennen we helemaal niet meer. Ik heb zelf in de tropen gewerkt, dus ik weet bijvoorbeeld dat difterie een ernstige ziekte is. Maar 99,9 procent van de artsen hier zal nooit een difteriepatiënt hebben gezien. Hetzelfde geldt voor tetanus, of rode hond. Dus de ziektes zie je niet meer, of zelden. Maar over bijwerkingen staan genoeg verhalen op internet, of ze nu waar zijn of niet. Dat maakt het voor mensen complex, en dat snap ik.»

– Heeft de antivaxbeweging inhoudelijk terechte kritiek?

COUTINHO «Waar ze gelijk in hebben, is dat je bij elk vaccin ongelooflijk goed moet kijken of er bijwerkingen zijn. Je vaccineert gezonde volwassenen of kinderen. Dat betekent dat een bijwerking veel zwaarder weegt dan bij een nieuw medicijn tegen kanker of een andere ernstige aandoening. Daarop wijzen vind ik heel verstandig. Maar wat jammer is, is dat op dit soort sites heel veel beweringen worden gedaan die niet worden onderbouwd. En als je zo’n bewering inhoudelijk bestrijdt, volgt weer een heel ander argument. Dus het is eerder een bijna heilig gelóóf dat vaccinaties het kwaad zijn. Dat mag. Aan de andere kant: als de vaccinatiegraad door een bepaalde drempel zakt, heeft dat ernstige gevolgen, zo is het wel.»

– Er is nog nooit zoveel over vaccinatie gediscussieerd als afgelopen jaar, door corona. Helpt dat de algemene vaccinatiebereidheid, of juist niet?

COUTINHO «Ik denk dat het heel goed is. Er wordt ontzettend veel uitleg gegeven over de werking van vaccins, over bijwerkingen, over hoe die worden geregistreerd. Heel open. Niet alleen door de overheid, maar door tal van experts. Dat werkt volgens mij goed. Eerst zag je veel twijfel bij mensen, of ze het coronavaccin zouden nemen. Maar de afgelopen maanden heb je dat zien schuiven.»

– En de groeiende groep complotdenkers dan? Die wijst vaccinatie ook bijna per definitie af. Niet echt handig als je een vaccinatiegraad van 95 procent nodig hebt, zoals bij mazelen.

COUTINHO «Volgens mij is dat nog steeds een relatief kleine groep. Het gaat om de grote groep twijfelaars daaromheen, die wel bereid is om op inhoudelijke gronden een beslissing te nemen.»

– Zijn vaccins door de decennia heen beter geworden?

COUTINHO «Absoluut! Het is echt begonnen met trial and error, allemaal heel primitief. En kijk nu eens: we hebben mRNA-vaccins die 95 procent van de ouderen beschermen tegen covid-19. Dat is echt ongekend, fantastisch. Het laat ook zien wat de wetenschap kan bereiken als je écht serieus investeert in vaccins.»

De tekst gaat verder na de foto.

– Tijdens het schrijven van dit boek hield corona wereldwijd huis. Heeft de impact van de pandemie u verrast?

COUTINHO «De omvang en de gevolgen voor alle terreinen van de samenleving zeker. Als infectieziektenepidemioloog wist ik dat het een keer zou gebeuren. Maar het is moeilijk je er een concrete voorstelling van te maken. We hebben dit in het rijke Westen gewoon nog nooit meegemaakt.»

– Zijn er oude ziekten waarvan u vreest dat ze terugkomen?

COUTINHO «Dat kan altijd. In de jaren 90 kwam difterie opeens terug in de voormalige Sovjet-Unie. Dat je denkt: het kan toch niet waar zijn? Maar wat niet helemaal de wereld uit is, komt gewoon een keer terug. Het pokkenvirus zit achter slot en grendel in twee labs in de VS en Rusland. Maar in Afrika heb je andere pokkenvirussen, één ervan kan ook bij mensen ziekteverschijnselen geven. Het is mogelijk dat zo’n variant zich aan gaat passen aan de mens en zich verder verspreidt. Ebola is nu ook weer terug in Afrika. Ergens in Guinee was er een overgang van een vleermuis naar een kind. Een toevalsgebeurtenis, en het virus is er weer.»

– Zoals we vier menselijke coronavirussen hadden, en sinds eind 2019 vijf.

COUTINHO «Ja, en er zijn er nog een paar honderd bij vleermuizen en andere dieren. Dat we met nieuwe virussen te maken krijgen, dat weet je. Maar wanneer en met welk virus, dat is helaas steeds een verrassing. Een vaccin ontwikkelen tegen álle coronavirussen, of bijvoorbeeld tegen alle variaties van het griepvirus, daarmee zou je echt een stap verder komen. Het is niet onmogelijk.»

(AD)