Er zijn veel maatregelen, maar welke kunnen we missen? ‘Als je te snel afschaalt, ga je de Zweedse kant op’

Terwijl de Nationale Veiligheidsraad vergadert over welke maatregelen straks mogen versoepelen, groeit bij velen het onbegrip over al dat op het oog ‘overdreven gedoe’. Maar waar staan we nu echt? Een overzicht in vier dilemma’s.

1. Hebben we maatregelen te veel, of toch niet?

Dat we te veel doen tegen corona, staat eigenlijk wel vast. Het virus is zeldzaam geworden, nog minder dan honderd Belgen per dag raken ermee besmet. Waarom zou je dan eigenlijk nog op afstand van elkaar buiten in de rij staan bij de bakker of krampachtig je winkelwagentje ontsmetten terwijl er niet één onomstotelijk bewezen geval is van iemand die Covid kreeg via een voorwerp? En waarom altijd maar anderhalve meter afstand houden, in de buitenlucht, in de zon, terwijl niemand verkoudheidsklachten heeft? Toch een beetje alsof je nog een regenpak aan hebt, terwijl buiten allang de zon schijnt.

‘Een kritische blik zal opleveren dat veel maatregelen weinig bijdragen, en sommige helemaal niets,’ zegt de Nederlandse viroloog Louis Kroes. Zo zal het nog niet meevallen om in de buitenlucht een ander te besmetten, denkt hij: de kans om buiten Covid op te lopen is vele malen kleiner dan binnen, blijkt uit verschillende studies naar het onderwerp.

Maar vogel maar eens uit waar dat teveel aan vet op de botten van de coronamaatregelen dan wel zit. ‘Ieder veiligheidssysteem is erop gebaseerd dat er enige overshoot in zit,’ zegt Jan Kluytmans, arts-microbioloog bij het Amphia Ziekenhuis en hoogleraar epidemiologie in Utrecht. Vergelijk het met dijken: gebouwd op tienduizend jaar zekerheid, niet op de stormen van de afgelopen paar jaar.

‘Ook ik denk dat we meer vragen dan strikt noodzakelijk is,’ zegt Kluytmans. ‘Maar we weten nog niet precies waar de ruimte zit, en als je breder gaat afschalen heeft dat risico’s. Uiteindelijk ga je de Zweedse kant op, en daar gaat het ook niet goed.’

Aan de politiek de taak om daarin keuzes te maken. ‘Het laaghangende fruit hebben we nu wel gehad,’ zegt hoogleraar theoretische epidemiologie Hans Heesterbeek (Universiteit Utrecht). ‘Nu komen we toe aan de lastige beslissingen. Want we hebben geen menukaart: als je dit of dat doet, krijg je op 1 augustus geen uitbraak. We zullen dit toch stapje voor stapje moet proberen.’

Eigenlijk is er meer maatwerk nodig. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan: iedere versoepeling zal weer nieuwe dilemma’s en absurditeiten opleveren. En bovendien, hoeveel arbeidshygiënisten zijn er wel niet nodig om de spelregels te beoordelen? ‘We zullen toch keuzes moeten maken: wat is er nog nodig?’ oppert Kroes.

2. Is de kust veilig, of moeten we oppassen?

Gemiddeld nog zestien nieuwe ziekenhuisopnames en vijf overlijdens per dag. Kijk naar de recentste cijfers van Sciensano, en je ziet: de pandemische koorts is in de patiënt België flink afgenomen. Maar het virus mag dan in de touwen hangen, verslagen is het allerminst. ‘Wat we zien, is bemoedigend. Maar met al die versoepelingen zou het heel goed kunnen dat het reproductiegetal R ook weer omhoog gaat,’ zegt Jacco Wallinga, hoofdmodelleur van het RIVM, het ‘Nederlandse Sciensano’.

Kijk maar naar het buitenland. Spanje trok begin deze week de maatregelen weer aan in drie districten in Aragón, nadat het aantal ziektegevallen er steeg. Zuid-Korea, eens voorbeeld van goed coronabeleid, kondigde deze week aan te maken te hebben met een tweede ziektegolf. En in Israël stijgt het aantal infecties zo snel dat premier Netanyahu een nieuwe lockdown niet uitsluit.

In de broze, nog nasmeulende fase waarin we zitten, worden toevallige gebeurtenissen ineens belangrijk. Neem de demonstratie tegen racisme in Brussel. De bijeenkomst heeft niet geleid tot de uitbraak van corona die sommigen vreesden, kunnen we intussen vaststellen. ‘Maar stel nu eens dat er toevallig meerdere geïnfecteerde mensen naar die bijeenkomst waren gekomen. Dan had zo’n uitbraak zomaar wél gekund,’ zegt Heesterbeek.

En ja, dan scheelt het als zo’n regel als afstand houden of niet massaal samenkomen er nog is. ‘In deze fase kunnen op het oog vrij onbenullige beslissingen – ga ik wel of niet naar een demonstratie – de doorslag geven,’ zegt Heesterbeek.

Enigszins knarsetandend zien sommige wetenschappers dan ook toe hoe het vliegverkeer weer op gang komt. ‘Zo vergroot je het risico dat je het virus weer ophaalt uit het buitenland,’ zegt Kluytmans. ‘We zitten wereldwijd nog in de fase van toename,’ constateert Heesterbeek. ‘Je kunt niet zeggen: we blijven op slot zitten. Maar ik denk dat het ook verkeerd is om te denken dat we gewoon weer op de oude voet verder kunnen.’

3. Hebben we pauze, of moeten we op zoek naar de massa-uitbraken?

In Göttingen zitten 700 mensen opgesloten in hun flat nadat er 120 positief testten op corona. De Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen overwoog een tijdelijke lockdown, nadat 1.300 medewerkers van slachterij Tönnies besmet bleken.

Wat u hier ziet, is een bekend fenomeen bij een virusuitbraak die net is bedwongen: áls het ergens misgaat, gaat het vaak ook goed mis. Want nadat het blusvliegtuig is vertrokken, zie je pas welke stukjes bos nog in brand staan.

In de regel is dat bij de befaamde ‘slecht bereikbare groepen’ waarover volksgezondheidsexperts het altijd hebben: sociaal-economisch achtergestelden, migranten, mensen die de landstaal niet goed beheersen. De groepen aan de rand van de samenleving, die zich bij verkoudheid niet snel laten testen, omdat ze de weg in de maatschappij niet weten, of gewoon, omdat ze naar het werk moeten. Daar, net buiten de schijnwerpers van de zorg, laait het virus weer op – in fabrieken, flats, of de ‘Polenbarakken’ waar de seizoenswerkers verblijven.

En er is het probleem dat het virus zich, meer nog dan andere virussen, vaak voortplant via ‘superverspreidingen’ waarbij meerdere mensen tegelijk besmet raken, in binnenruimtes als restaurants of kerken. ‘Die gebeurtenissen zijn nu waarschijnlijk het grootste gevaar,’ stelt Heesterbeek. ‘Ook omdat alle betrokkenen gewoon boodschappen doen, gezinnen hebben, ouderen bezoeken.’

Het nieuwe spel is: er op tijd bij zijn. Het opmerken als zo’n fabriek of flat in de brand staat. ‘Je moet er actief op uit,’ zegt Heesterbeek. ‘Als je meer gaat testen, vind je ook meer. Met name de milde gevallen die zich niet zelf melden. Als je positieve gevallen vindt in een grote groep, moet je die hele groep testen.’

Zo ging het dan ook bij de uitbraken in de slachthuizen, de flat in Göttingen of de ‘coronamarkt’ in Beijing. Toevallig komt er een ziektegeval aan het licht, waarna men op jacht gaat naar de bron – en een complete brandhaard blootlegt.

4. Hebben het virus onder de duim, of houdt het zich ’s zomers gewoon gedeisd?

En dan is er nog die verontrustende mogelijkheid dat het virus zich niet zozeer koest houdt door alle maatregelen en inspanningen – maar gewoon, doordat het zomer is.

‘Andere coronavirussen, waarvan we alleen maar een verkoudheid krijgen, zie je precies hetzelfde seizoenspatroon doorlopen, zonder enige lockdown,’ zegt Kroes. ‘Ook andere luchtwegvirussen doen dat. Geen wonder, want overdracht van deze virussen vindt bij uitstek binnenshuis plaats. En in de zomer verandert ons gedrag.’

Een griezelige mogelijkheid, want het zou betekenen dat we ons rijk rekenen om niks. Als vadertje winter straks weer voor de deur staat en de griepvirussen weer uit hun holen kruipen, zou ook het coronavirus weer opduiken, en toeslaan voor een ‘tweede golf’.

Maar Wallinga ziet dat anders. ‘Mij valt vooral op dat het reproductiegetal heel lang vlak is gebleven,’ overweegt hij. ‘Als het seizoenseffect heel groot was, had je het daar wel gezien. Daarom denken we nu aan een klein, subtiel seizoenseffect.’

Hij is de enige niet. Kijk eens naar India en Zuid-Amerika, zegt Heesterbeek: ‘Landen waar het altijd warmer en zomerser is dan hier. Maar het lijkt niet dat het virus zich daardoor sterk laat afremmen.’ Of kijk naar de oplevingen in Spanje, Zuid-Korea en Israël. Niet bepaald oorden waar het momenteel wintert, en toch grijpt het virus er weer om zich heen.

Plus dat ons land nog altijd de voet op de rem heeft, zegt Kluytmans. ‘We werken veel vanuit huis, houden afstand, alle grote evenementen zijn afgelast, zelfs de disco’s zijn nog dicht. Dat maakt het lastig uit elkaar te trekken wat nu het seizoenseffect is, en wat we zelf doen.’

Maar viroloog Kroes is niet overtuigd. ‘Natuurlijk is het in Zuid-Amerika warm. Maar de mensen wonen er niet buiten, ze zitten vaak met zijn allen op een klein oppervlak binnen,’ redeneert hij. En waarom zou het nieuwe coronavirus zich anders gedragen dan alle luchtwegvirussen die we kennen? ‘Niemand heeft zich ooit verwonderd dat influenza ’s zomers verdwijnt. We gaan uit dat dit nieuwe virus op dezelfde manier zich overdraagt als de griep. Waarom zou je dan niet dezelfde effecten ervan zien?’

De corona-weersvoorspelling voor deze zomer: gespannen, en met hier en daar een uitbraak. En de dreigende onweerswolk, die hangt er nog steeds.

(VK)