EU komt met sancties na ‘luchtpiraterij’ door Wit-Russische president Loekasjenko

Europese staats- en regeringsleiders zijn vastberaden om Minsk keihard af te straffen voor wat ze zien als ‘staatsterreur tegen Europa’. De strafmaatregelen komen er na de gedwongen landing van een Ryanair-toestel in Minsk met de dissident Protasevitsj en zijn vriendin aan boord en zullen zo spoedig mogelijk ingaan.

De Europese Unie vraagt alle luchtvaartmaatschappijen in de EU om niet langer over Wit-Rusland te vliegen. De EU sluit verder haar luchtruim voor vliegmaatschappijen uit Wit-Rusland, hebben de leiders van de 27 EU-lidstaten vanavond afgesproken. Die mogen ook niet meer landen op vliegvelden in de EU. De Europese Unie eist dat Wit-Rusland de gearresteerde activist en journalist Roman Protasevitsj en zijn Russische vriendin Sofia Sapega onmiddellijk vrijlaat en hun bewegingsvrijheid garandeert. De 27 Europese regeringsleiders en staatshoofden veroordelen ‘met klem’ de gedwongen landing, zeggen ze in een gezamenlijke verklaring, van het toestel met het tweetal aan boord in Minsk.

Op een top in Brussel zijn de leiders eensgezind dat het bestaande sanctiepakket tegen 88 personen onder wie president Loekasjenko en zeven organisaties moet worden uitgebreid. Ze hebben de Europese Commissie ook gevraagd zo snel mogelijk met voorstellen te komen voor nieuwe, economische strafmaatregelen.

De verantwoordelijke ministers moeten het vliegverbod in orde gaan maken, hebben de Nederlandse premier Mark Rutte en zijn 26 collega’s afgesproken. Hoeveel tijd dat vergt, is onduidelijk. De oproep aan Europese luchtvaartmaatschappijen heeft sneller effect, ook al is het aan henzelf of ze het Wit-Russische luchtruim links laten liggen. De oproep bracht KLM, die eigenlijk haar routes niet wilde aanpassen, vanavond al op andere gedachten.

‘Kaping’

De ‘kaping’, zoals veel Europese staatshoofden het noemen, hield de EU-leiders de eerste uren van hun top in Brussel bezig. Bij de bespreking moesten ze hun telefoons en soortgelijke apparaten afgeven. Dat moet voorkomen dat er een ongenode gast meeluistert bij het overleg over de gevoelige kwestie, die ook raakt aan de moeizame betrekkingen van de EU met grote buur Rusland.

Rutte zegt nog niet te kunnen beoordelen of Rusland betrokken was bij de ‘levensgevaarlijke’ onderschepping van de passagiersvlucht, waarvoor Minsk ook een gevechtsvliegtuig inzette. Maar de luchtverdediging van Wit-Rusland is wel helemaal vervlochten met die van Rusland, memoreerde hij. En de twee landen werken op velerlei vlak heel nauw samen.

‘Normaal’

Onder meer KLM stopt ook met de zogeheten code share-vluchten naar Minsk, de hoofdstad van het Oost-Europese land. De Nederlandse vliegmaatschappij koos er eerder op de dag nog voor om geen wijzigingen aan te brengen in zijn vliegroutes. Toen zei de maatschappij nog geen veiligheidsrisico te zien en haar vluchtschema ‘normaal’ voort te zetten.

Andere maatschappijen gingen KLM al voor in het besluit voorlopig niet meer over Wit-Rusland te vliegen, nadat hun overheden daarop hadden aangedrongen. Ook het Duitse Lufthansa besloot al om Wit-Rusland te mijden. Brussels Airlines vliegt sowieso niet op Minsk.

Ongeziene staatsterreur

Ook Raadsvoorzitter Charles Michel schroefde de verwachtingen al op: ‘Het is een internationaal schandaal. Levens van Europese burgers zijn in gevaar gebracht, de internationale veiligheid en burgerluchtvaart zijn bedreigd,’ aldus Michel, die een ‘eensgezind, solidair en ferm’ antwoord beloofde.

Eén van de eerste leiders die zich meteen voluit achter hem schaarde was de Ierse premier Micheàl Martin. Net als even later de Duitse kanselier Merkel en Rutte beval hij de onmiddellijke vrijlating van de gevangen genomen journalist Roman Protasevitsj en diens vriendin Sofie Sapage. Hun Litouwse collega Gitanas Nausèda: ‘De tijd van retoriek en vocale protesten is na deze ongeziene staatsterreur tegen Europa voorbij.’ Waarna ook hij sluiting van het luchtruim en uitbreiding van het sanctiepakket bepleitte.

Rutte, die tijdens een korte tussenstop op de Nederlandse ambassade woorden als ‘ongekend’, ‘ongehoord’ en ‘gaat alle perken te buiten’ in de mond nam, maakte net als Merkel duidelijk geen enkel geloof te hechten aan het verweer van Wit-Rusland dat de omleiding en gedwongen noodlanding van vlucht FR4978 het gevolg waren van een bommelding.

Het hele incident heeft volgens Rutte onderstreept hoe onbetrouwbaar de leider Loekasjenko is, en hoe moedig de opposanten die elke week in Wit-Rusland weer de straat opgaan om zich tegen het regime te verzetten. In de kantlijn maken sommigen wel de bemerking dat een sanctiepakket goed doordacht moet zijn. Het mag op geen enkele manier de oppositie in de wielen rijden, want die verdient – na de aanhouding van Protasevitsj – meer dan ooit steun.

Gedwongen

Zondag werd een toestel van de Ierse prijsvechter dat boven Belarus vloog gedwongen een landing te maken op de luchthaven van de hoofdstad Minsk. Het vliegtuig was van Griekenland onderweg naar Litouwen. Aan boord zat een belangrijk kopstuk van de oppositie, journalist Roman Protasevitsj, die door de autoriteiten van boord werd gehaald.

De gedwongen landing heeft geleid tot veel woedende internationale reacties. De EU wil een internationaal onderzoek naar de gedwongen landing van het toestel. ‘Bij het uitvoeren van deze dwang hebben de autoriteiten van Belarus de veiligheid van passagiers en bemanning in gevaar gebracht,’ zegt de chef van het buitenlands beleid van de EU, Josep Borrell, in een verklaring vanochtend. ‘Het is de zoveelste schaamteloze poging van de Belarussische autoriteiten om de oppositie het zwijgen op te leggen.’ Hij noemde de omleiding van het vliegtuig een ‘ontoelaatbare stap’ die wijst op een verdere verslechtering van de betrekkingen tussen beide partijen.

(AD)