Extreemrechts in de VS groeit: ‘We moeten voorbereid zijn op de ergste scenario’s’

De aanval op het Amerikaanse Capitool maakt de groeiende dreiging van extreemrechts geweld in de VS zichtbaar. ‘Het is alle hens aan dek.’

De VS krijgt met meer geweld te maken, waarschuwen de Amerikaanse veiligheidsdiensten. Rechts-extremisten met anti-overheidsideeën en racistische denkbeelden voelen zich gesterkt, na wat ze zien als een ‘succesvolle’ aanval op het hart van het democratisch systeem, het Capitool waar het Congres bijeenkomt. Met name eenlingen en kleine groepjes kunnen wel eens geïnspireerd raken om opnieuw uit te halen naar overheidsvertegenwoordigers, minderheden of de pers, waarschuwt een inlichtingenbulletin van het Amerikaanse ministerie van Binnenlandse Veiligheid en de FBI.

Het verrast Seyward Darby helemaal niet. Journalist Darby doet al jaren onderzoek naar extreemrechtse bewegingen in de VS, en publiceerde vorig jaar een boek over vrouwen in die groepen. Dat ze de democratie willen raken, al dan niet met geweld, was haar al jaren duidelijk – decennia zelfs. ‘Ze hebben best duidelijk doorgeseind wat hun intenties waren. We hebben die dreiging gewoon niet serieus genomen,’ zegt ze.

Martelaar

Nu ziet ze een ‘crisis van ongekende omvang’. Er is politieke steun, en zelfs een martelaar: Ashli Babbitt, een 35-jarige volger van de online complotsekte Qanon die meende het land te moeten redden en door een politiekogel werd geraakt toen ze het Capitool binnendrong. Techbedrijven houden na de gewelddadige uitbarsting in Washington grote schoonmaak op hun platforms, en dat kan op termijn helpen de toevoer van nieuwe geïnteresseerden naar extremistische kanalen te stoppen. Maar op korte termijn verdwijnen de leden nóg bozer in de duisterste krochten van het internet, waar ze ongehinderd verder kunnen radicaliseren, vreest Amy Cooter, socioloog aan Vanderbilt University in Nashville, die jaren onderzoek deed naar rechtse milities.

Tijdens de bestorming van het Capitool maakte heel Amerika kennis met groepen als The Oath Keepers, een groep anti-overheidsextremisten die zich opmaakt voor een burgeroorlog. Veel hebben een verleden in het leger of bij de politie. Er waren witte nationalisten, Proud Boys (een agressieve rechtse gang die zich ‘pro-westerse broederschap’ noemt), leden van de Three Percenters (ook een anti-overheidsgsroep), en volgers van de ‘Boogaloo-beweging’, die niet zoveel met Trump opheeft maar naar een tweede burgeroorlog zegt toe te werken. Sommige groepen kwamen met communicatieapparatuur en wapens, en trokken gecoördineerd op in wat de politiechef van Washington ‘militaire formaties’ noemde.

Complotdenkers

Er waren evengoed gekostumeerde complotdenkers en huis-tuin-en-keukenaanhangers van Donald Trump. Een blondine in Louis Vuitton-trui, een bezorgde verpleegkundige met Trump-muts, een man die op zijn trui het recht op wapenbezit verdedigt. Ze vonden elkaar afgelopen jaar bij antilockdownprotesten en zijn online samengekomen in wat ‘Stop the Steal’-beweging is gaan heten, pogingen de verkiezingsuitslagen te verwerpen.

Die bonte mix is reden tot zorg, denken experts. Al die verschillende groepen konden in het verleden zelden met elkaar door één deur, zegt Amy Cooter. De ene groep is openlijk racistisch of antisemitisch, de ander veel meer gericht op het omverwerpen van de autoriteiten, inclusief de politie – die veel Trump-aanhangers juist zeggen te steunen. Dat ze nu samen optrekken, zegt Cooter, ‘is een indicatie van hoe serieus ze het idee nemen dat de koers van het land de verkeerde is. Ze zien het als hun persoonlijke patriottische taak om Trump in het zadel te houden.’

Veiligheidsdiensten richtten hun middelen jarenlang op de radicale islam en hielden linkse bewegingen in de gaten, maar lieten extremisme op rechts ongehinderd dooretteren, klaagden kenners na de Capitool-rellen. Het ministerie van Binnenlandse Veiligheid waarschuwde in 2009 al: rechts-extremisme was een groeiend gevaar, schreven analisten. De Grote Recessie kon toen een vruchtbare voedingsbodem vormen, zagen zij. Vorige week beklaagde één van de auteurs, Daryl Johnson, zich over jaren van onachtzaamheid van Amerikaanse overheidsinstanties.

Invloed

Normaal gesproken zakt de belangstelling voor rechtse milities in onder conservatieve regeringen, door wie ze zich meer vertegenwoordigd voelen. Maar in de Trump-jaren hebben ze vooral aan invloed en kracht gewonnen. ‘De regering Trump heeft eigenlijk hun ideeën genormaliseerd, en gaf hen het gevoel invloed en steun in het Witte Huis te hebben,’ ziet Darby. Toen neonazi’s en andere rechtsextremisten in 2017 demonstreerden in Charlottesville en een dode viel onder tegendemonstranten, kwam aanvankelijk geen veroordeling uit het Witte Huis. Er waren ‘prima mensen’ aan beide kanten, zei Trump. Dat gaf vleugels, denkt Darby. ‘Ze testten de grenzen uit, peilden de reactie. En besloten door te gaan.’

Trump waarschuwt steevast voor de gevaren van linkse antifascistische groepen, maar van alle terreurplannen en terroristische aanvallen in de eerste helft van 2020 in de VS was bijna 90 procent gelieerd aan extreemrechts, telde het Center for Strategic and International Studies.

In september noemde FBI-directeur Christopher Wray aanhangers van witte superioriteit ‘de meest hardnekkige en dodelijke dreiging’ als het gaat over binnenlands terrorisme. Een maand later werden in Michigan dertien mannen gearresteerd, omdat ze van plan waren de gouverneur van Michigan te kidnappen en executeren. In april hadden mannen met geweren bij een demonstratie tegen strenge coronamaatregelen al geprobeerd het Capitool van Michigan binnen te komen.

Extreme mensen

‘Al die voorvallen werden behandeld als geïsoleerde incidenten. Het werd niet verbonden aan wat er in de Republikeinse partij gebeurde: die opende de deuren steeds verder voor extreme ideeën en mensen,’ zegt Darby. Trump heeft geen moeite gedaan de extreme elementen in zijn achterban onder de duim te houden. Van een sekte-achtige groep complotdenkers Qanon, die geloven dat hij de wereld beschermt tegen kinderbloed-drinkende Democraten, nam hij geen afstand. Toen een 17-jarige aanhanger antiracismedemonstranten doodschoot, verdedigde hij die Kyle Rittenhouse.

Veiligheidsmaatregelen, arrestaties en stevige politieke consequenties voor Donald Trump zijn niet genoeg om de geest in de fles te krijgen, waarschuwt Seyward Darby. Kumbayah-achtige oproepen tot eenheid ook niet. ‘Dit is niet het moment om te focussen op eenheid en terug-naar-normaal, dit is het moment om heel goed te kijken welke fouten ons op dit punt gebracht hebben.’ Ze pleit voor ‘alle hens aan dek’: online radicalisering bestrijden, het kiessysteem zo hervormen dat de stem van elke kiezer echt even zwaar meeweegt, lessen mediawijsheid om de verspreiding van nepinformatie tegen te gaan, de veiligheidsdiensten ontdoen van mensen die sympathie hebben voor extreemrechts.

Probleem groter

Het probleem is niet opgelost met het vertrek van president Trump, waarschuwt Darby. ‘Het probleem is veel groter dan Trump. Extreemrechts heeft altijd vanuit oppositie en verzet geopereerd, en vaart daar wel bij.’ Cooter: ‘Dit is een langetermijnprobleem, het verdwijnt niet zomaar na de inauguratie. Er heerst zoveel paranoia, dat we voorbereid moeten zijn op de ergste scenario’s.’

Joe Biden heeft zijn kandidatuur voor het presidentschap altijd verbonden aan de opkomst van extreemrechts. Toen Trump na Charlottesville de extreemrechtse demonstranten niet duidelijk veroordeelde, wist hij naar eigen zeggen dat hij een gooi moest doen naar het presidentschap. Hij benoemde een minister van Justitie die veel ervaring heeft met extreemrechts geweld. Merrick Garland had onder meer de leiding over vervolging van extreemrechtse aanslagplegers die in 1995 bommen lieten afgaan in een overheidsgebouw in Oklahoma City en 168 mensen doodden.

Amy Cooter denkt dat Biden er goed aan doet zich eerst op de pandemie te richten. ‘Hoe sneller we vaccineren en iets wat op het normale leven lijkt terugkomt, hoe meer mensen zullen kalmeren,’ zegt zij.

Het is zaak niet alle Trump-aanhangers neer te zetten als extremisten, waarschuwen sommige commentatoren. Zo ging dat na 9/11: als moslim was je als snel verdacht. Als zo’n zelfde stempel geldt voor de aanwezigen bij het protest dat leidde tot de aanval op het Capitool, werkt dat averechts. ‘Eén van de belangrijkste dingen die Joe Biden moet doen: niet overdreven reageren,’ zegt Cooter. ‘Er moeten consequenties zijn voor mensen die het Capitool binnendrongen of geweld gebruiken, maar als het erop gaat lijken dat gewone mensen het doelwit worden, dan voedt dat de onrust alleen maar.’

(AD)