Frankrijk is wereldkampioen vaccinatiescepsis: ‘We kennen de consequenties niet’

Het land dat Louis Pasteur voortbracht, de aartsvader van de moderne vaccinatie, is wereldkampioen vaccinatiescepsis. 45 procent van de Fransen is niet of waarschijnlijk niet van plan zich te laten inenten tegen het coronavirus.

‘We zien duidelijk dat er bedenkingen zijn bij vaccinatie in het algemeen en bij deze vaccinatie in het bijzonder. Er zijn vragen over het type vaccin: wat voor vaccin is dat en waar komt het vandaan? Is het Spoetnik uit het Russische luchtruim of is er een partnerschap met de Amerikaanse macht?’

Aan het woord is niet de Franse tegenhanger van Willem Engel, maar de voorzitter van de vereniging van burgemeesters, François Baroin. Eind november verwoordde Baroin aan een talkshowtafel een sentiment dat in Frankrijk breed leeft.

Veel Fransen zijn ongerust over de mogelijke bijwerkingen en langetermijneffecten van de razendsnel ontwikkelde coronavaccins. Baroin is één van hen. ‘Ik heb een probleem, ik ben een hypochonder en ik wantrouw alles, inclusief de vaccins,’ zei hij in dezelfde uitzending.

In België zou het moeilijk voorstelbaar zijn dat een vooraanstaand burgemeester live op televisie zegt dat hij de coronavaccins wantrouwt. In Frankrijk leidt zo’n uitspraak van Baroin, een centrum-rechtse oud-minister van Financiën, hoogstens tot wat opgetrokken wenkbrauwen.

Het land dat nota bene Louis Pasteur voortbracht, de aartsvader van de moderne vaccinatie, is wereldkampioen vaccinatiescepsis. Eén op de drie Fransen vindt vaccinaties niet veilig, bleek in 2019 uit een onderzoek van peilingbureau Gallup in 144 landen. Nergens anders was het wantrouwen tegen inentingen zo groot.

Lastige taak

Volgens schattingen is tussen de 5 en 10 procent van de Fransen overtuigd antivaxer. Zij zijn om ideologische redenen tegen inentingen. Een veel grotere groep, 35 à 40 procent, is niet mordicus tegen vaccinatie, maar wel huiverig. Aan president Macron en zijn ministers de lastige taak deze twijfelaars te overtuigen toch een vaccin te gaan halen. Dat is geen sinecure: zo’n 45 procent van de Fransen is niet of waarschijnlijk niet van plan zich te laten inenten tegen het coronavirus.

Nog niet zo lang geleden waren de Fransen juist zeer pro-vaccinatie. ‘Het werd gezien als bron van nationale trots,’ zegt Jocelyn Raude, die als socioloog van Ehesp, een topuniversiteit voor volksgezondheid in Rennes, onderzoek doet naar vaccinatiescepsis. Rond 2005 was 90 procent van de Fransen bereid zich te laten vaccineren.

De kiem voor de scepsis werd volgens Raude gelegd in 2009, tijdens de pandemie van de Mexicaanse griep. Terwijl dat virus om zich heen greep, bestelde de Franse regering 94 miljoen vaccins. De Mexicaanse griep bleek al snel minder dodelijk dan de reguliere seizoensgriep. Slechts 8,5 procent van de Fransen liet zich inenten.

De regering zag zich genoodzaakt miljoenen doses van het vaccin te vernietigen. 400 miljoen euro ging in rook op. Het lokte een publiek debat uit over belangenverstrengeling tussen de overheid en de farmaceutische industrie.

Het vertrouwen in vaccinaties kreeg een tweede knauw toen Nobelprijswinnaar Luc Montagnier, één van de ontdekkers van het hiv-virus, in 2017 een onbewezen verband legde tussen aluminiumdeeltjes in vaccins en wiegedood. Vakgenoten reageerden verbijsterd, maar het kwaad was dan al geschied.

Een petitie die waarschuwde voor de vermeende gevaren van ‘de vaccinatiedictatuur’ werd door een miljoen Fransen ondertekend. ‘Het idee dat er slecht onderzochte stoffen in je worden gespoten, werd toen de dominante perceptie van de Franse bevolking’, zegt Raude.

Niet-stemmers

Meer dan in andere Europese landen is het vaccinatiedebat in Frankrijk gepolitiseerd. Kiezers van uiterst linkse en uiterst rechtse partijen zijn minder geneigd zich te laten vaccineren dan kiezers van middenpartijen. ‘De laagste vaccinatiebereidheid zien we onder niet-stemmers’, zegt Raude. ‘Je laten vaccineren is een symbolische politieke daad geworden waarmee je het regeringsbeleid goedkeurt. Wie zich niet laat inenten, toont zijn ongenoegen.’ Voorlichtingscampagnes kunnen averechts werken, zegt Raude, omdat ze het beeld bevestigen dat de regering wil dat mensen zich laten inenten.

Politici als de links-populistische Jean-Luc Mélenchon, leider van het linkse La France Insoumise, spelen actief in op die gevoelens. ‘Ik ben helemaal niet gerustgesteld’, zei hij eerder deze maand op de Franse televisie. ‘Dit is een volstrekt nieuwe procedure waarvan we de consequenties niet kennen.’ De voorman van de tweede oppositiepartij van Frankrijk zei de voorkeur te geven aan ‘traditionelere vormen van vaccinatie’.

President Macron en zijn regering doen er veel aan te laten zien dat ze de ongerustheid over de coronaprik serieus nemen. De aftrap van de vaccinatiecampagne was omgeven door uitvoerige bureaucratische controleprocedures en verliep mede daardoor tergend langzaam. Er is een burgerraad over vaccinatie samengesteld, waarin 35 door loting aangewezen Fransen hun zorgen en aanbevelingen kunnen uiten.

De regering ging zó voorzichtig te werk dat een tegenreactie is opgekomen. Artsen pleiten publiekelijk voor het loslaten van al te grote behoedzaamheid. ‘Sinds een aantal weken is dat het dominante discours in de media dat het sneller moet en juist iets minder zorgvuldig’, zegt Raude. ‘Dat is een nieuwe dynamiek.’

Opvallend genoeg is het aantal Fransen dat zich tegen corona wil laten inenten tussen december en januari voor het eerst gestegen, van 45 naar 56 procent.

(VK)