Fukushima aan de Schelde: hoe onveilig zijn onze kerncentrales?
'Ik wil geen paniek zaaien, maar ook in België mogen we zware ongevallen met kerncentrales verwachten. Het is alleen maar een kwestie van tijd.' Dat zegt Alain de Halleux (53): een Belgisch documentairemaker en nucleair chemicus.
De Halleux maakte in 2009 'R.A.S. - Rien à signaler', een beklijvende film over de abominabele werkomstandigheden in (vooral Franse) kerncentrales, waar arbeiders in dienst van allerlei onderaannemers voor weinig geld de smerigste en gevaarlijkste klussen opknappen.
Deze week komt de nieuwe film van de Halleux uit: 'Tsjernobyl 4 Ever'. Daarin gaat hij, 25 jaar na de ramp van 1986, ter plekke na of de Oekraïeners al een beetje hersteld zijn van de catastrofe, en hoe de ontplofte kerncentrale er nu aan toe is. De film is al aan een tiental landen verkocht en komt begin mei in Japan op de televisie.
De Halleux »Laat me nog eens naar Tsjernobyl verwijzen. Zowel de economische als de menselijke gevolgen van die ramp zijn na een kwarteeuw nog altijd onvoorstelbaar groot. In mijn film vertelt een expert dat hooguit tien procent van de kinderen die sinds de ramp in Oekraïne geboren zijn, gezond is. De rest zou één of meer chronische aandoeningen hebben. Nog altijd staan officieel 2,2 miljoen mensen geregistreerd als slachtoffer. De voorbije kwarteeuw is de bevolking van Oekraïne met zeven miljoen gedaald - het is één van de weinige landen ter wereld met een negatieve demografie, zoals dat heet. De levensverwachting zal tegen 2050 gezakt zijn naar ongeveer 55 jaar; voor de ramp was dat nog 75.
»Weet u trouwens dat er concrete plannen bestaan om tegen 2030 zomaar even tweeëntwintig nieuwe kerncentrales in Oekraïne neer te poten? Ze gaan ervan uit dat sommige EU-landen uit de kernenergie zullen stappen, en dat Oekraïne die landen dan elektriciteit zal kunnen verkopen. Er valt dus geld te verdienen.»
»Er wordt ook gesjoemeld. Toen ik 'R.A.S.' draaide, heb ik concrete voorbeelden genoeg gekregen. In één Franse centrale moesten dichtingen van kranen worden vervangen. Die dichtingen zijn een soort vlechten van asbest - ook dat nog, ja (lacht). Die vlechten zitten vol radioactieve deeltjes. Arbeiders kregen de opdracht om in een uurtje vier van die vlechten te vervangen. Onmogelijk in zo'n korte tijd, dus wat deden ze? Ze vervingen alleen de meest zichtbare vlecht. De chef die kwam controleren, bekeek alleen de bovenste vlecht, concludeerde in zijn rapport dat de rest ook in orde was en maakte zich zo vlug mogelijk uit de voeten, weg van die radioactieve kranen.
»Een ander verhaal was nog sterker. Een ploeg arbeiders kreeg op vrijdagmiddag de opdracht om eventjes honderd nieuwe naden aan pijpen te lassen, in de gevaarlijke zone van de reactor. Van elke nieuwe lasnaad moesten ze een röntgenfoto maken om te kijken of binnenin alles perfect in orde was. Dat werk moest klaar zijn tegen vijf uur diezelfde middag. De arbeiders protesteerden dat zoiets nooit zou lukken. Antwoord van hun chef: 'Kan me niet schelen, trek er uw plan mee!' Die chef staat natuurlijk zelf ook onder zware druk van zijn bazen om de klus binnen de afgesproken tijd te klaren. Wat hebben die arbeiders gedaan? Ze hebben één perfecte naad gelast en daarvan honderd röntgenfoto's gemaakt. Iedereen tevreden.
HUMO
In 'R.A.S.' laat u ook zogenaamde jumpers aan het woord. Wat doen zij?
De Halleux «Heel schematisch uitgelegd lopen er vanuit een kernreactor drie grote pijpen. De opgewekte stoom wordt door die pijpen naar generatoren geleid, en die wekken de elektriciteit op waar het allemaal om gaat. Als een reactor wordt stilgelegd voor onderhoud, dan moet er eerst een enorme stop worden geplaatst in het manshoge gat dat de reactor met zo'n pijp verbindt met de stoomgenerator. Dat kan alleen manueel. Een jumper in een beschermend pak springt dus letterlijk in die pijp om die grote stop vast te zetten. Dat moet binnen één tot anderhalve minuut gebeurd zijn, omdat die pijpen zo radioactief zijn. In die enkele seconden loopt de jumper de stralingsdosis van een heel jaar op.
»Je hebt jumpers die van centrale naar centrale trekken om die klus op te knappen. Veel diploma's heb je er niet voor nodig (lacht). En als ze ziek worden, worden ze vaak aan hun lot overgelaten. Stel dat een jumper na tien jaar kanker krijgt: hoe bewijst hij dat de oorzaak bij zijn baan ligt? Wie gaat hij aanspreken? Niet EDF of GDF-Suez (de eigenaars en uitbaters van de kerncentrales, red.), want hij was in dienst bij een onderaannemer.
HUMO
De Belgische centrales staan toch bekend als zeer veilig?
De Halleux «Is dat zo? Als je met onafhankelijke experts uit de hele wereld praat, hoor je wel iets anders. Doel 1 is gevaarlijk, omdat er geen degelijke betonnen fundering onder ligt. Tihange 1 is een reactor met een fragiel deksel. Die dingen zijn veertig jaar oud, hè. Doel 1 en Tihange 1 moeten meteen dicht! Dát krijg je te horen van onafhankelijke experts. Ze geven Greenpeace, dat hetzelfde vertelt, gewoon gelijk.»
HUMO
Als de toestand zo precair is, waarom sluit Electrabel die twee reactoren dan niet?
De Halleux «Als Electrabel dat zou aankondigen, vluchten de aandeelhouders weg en maakt het aandeel van Suez een duik.»
HUMO Is het zo simpel? Electrabel investeert toch elk jaar een paar honderd miljoen in de renovatie van zijn centrales?
De Halleux «Van een veertig jaar oude centrale maak je geen nieuwe. Die dingen zijn bedacht en gebouwd in een andere eeuw, hè. De basistechnieken die toen werden gebruikt, staan mijlenver van de huidige technologie.
»Wat heeft de ramp van Fukushima veroorzaakt? Het feit dat een paar ouderwetse dieselmotoren verzopen zijn door de tsunami, waardoor het koelsysteem van de reactoren uitviel. Weet je dat Frankrijk nu in noodtempo alle dieselmotoren bij zijn centrales wil vervangen omdat ze verouderd zijn?
»België heeft zeven centrales, maar er staan er nog eens een stuk of twintig aan onze grenzen. Als de centrale van Gravelines in Frans-Vlaanderen ontploft, mogen we half Vlaanderen ontruimen, want de Noordzeewind blaast de radioactieve wolk gegarandeerd in onze richting.»
HUMO
U bent bijzonder somber. Vreest u niet dat u wordt weggezet als een professionele alarmist?
De Halleux «Ik vraag niets liever dan dat mijn ongelijk zo snel mogelijk wordt bewezen. Echt! Laat om elke journalist of onderzoeker alstublieft zoeken naar feiten en argumenten die bewijzen dat alles wat ik u vertel en in mijn films laat zien regelrechte flauwekul is, of minstens zwaar overdreven. Ik ben benieuwd.»
Het volledige artikel leest u in Humo 3683 van dinsdag 5 april 2011.
Fukushima aan de Schelde: hoe onveilig zijn onze kerncentrales?
