‘Geen enkele bankier zou dit laten passeren.’ Doet de regering Engie miljarden cadeau?

‘De belastingbetaler zal geen cent moeten betalen voor de ontmanteling van de kerncentrales,’ verzekerde Marie-Christine Marghem (MR), energieminister in de vorige regering. Maar door de deal die haar opvolgster Tinne Van der Straeten (Groen) en premier De Croo (Open Vld) deze zomer sloten met Engie stijgt de vrees dat de volgende generaties met een bonkende kater achterblijven. ‘Wij zijn véél te naïef.’

Maandenlang klonk het dat de onderhandelingen met Engie geen centimeter opschoten. De Franse energiereus had geen zin om twee van zijn zeven Belgische kerncentrales tien jaar langer open te houden. De Belgische overheid had te lang getalmd, het geduld in Parijs was op. Tot premier De Croo zijn energieminister Tinne Van der Straeten passeerde en de onderhandelingen naar zich toe trok. Na enkele weken bakkeleien had hij een akkoord: in ruil voor de verlenging van Doel 4 en Tihange 3 wordt ons land straks voor 50 procent mede-eigenaar van die twee kerncentrales. Dat eiste Engie om de financiële risico’s te verlichten. België zal zo immers mee opdraaien voor de kosten van het nucleaire afval dat tijdens die tien jaar wordt geproduceerd. En Engie verkreeg van de regering nóg een toegift: een maximumprijs voor de ontmanteling en de berging van het afval van álle kerncentrales. Het exacte bedrag wordt dit najaar afgesproken, maar verschillende waarnemers vrezen nu al dat de regering zich door Engie laat rollen.

ALEX POLFLIET (energie-expert) «Twintig jaar geleden heb ik op het kabinet van staatssecretaris voor Energie Olivier Deleuze (Ecolo) meegewerkt aan de kernuitstap. Al die tijd hebben de groenen zich verzet tegen een energiebeleid dat in achterkamertjes werd beslist. Al die tijd hadden de groenen één heilig principe: de vervuiler betaalt. Engie zou instaan voor alle kosten van de opkuis. En nu beslist een regering mét groenen in achterkamertjes om dat principe te verraden. In plaats van alle kerncentrales te sluiten, gaat België nu zelfs in twee centrales participeren. Dat is een dwaasheid die we ons straks zullen beklagen.»

HUMO Is het niet logisch dat een beursgenoteerd bedrijf als Engie zekerheid wil over de miljardenfactuur voor het afval?

POLFLIET «Natuurlijk, maar níémand kan zelfs maar bij benadering inschatten hoeveel de ontmanteling van de kerncentrales en de berging van het afval zal kosten: na vijftig jaar onderzoek heeft men nog altijd geen flauw idee. Toch wil de regering daar nu in een paar maanden tijd een maximumprijs op plakken. Dat is nattevingerwerk. Ik hoor dat het plafond ergens tussen 14 en 18 miljard euro zal liggen, maar misschien blijkt tegen het einde van de eeuw dat er 100 miljard nodig is. Dat zullen onze kinderen en kleinkinderen dan moeten ophoesten.»

HUMO Worden elders in Europa al kerncentrales ontmanteld?

POLFLIET «De Fransen zijn in 1993 begonnen met de ontmanteling van de kerncentrale van Chooz, vlak bij de Belgische grens: ze zijn niet eens halfweg. Ook in het Duitse Greifswald en het Britse Sellafield zijn ze al tientallen jaren bezig, zonder te weten hoeveel het finaal zal kosten. En wat doe je met het afval? Het oorspronkelijke plan was om het in de Kempen tweehonderd meter diep in de Boomse kleilaag te steken. Maar volgens veel experts is die laag niet dik genoeg. Het alternatief, vierhonderd meter diep in de Ieperse kleilaag, is drie keer duurder.»

Geoloog Manuel Sintubin (KU Leuven), een voorstander van kernenergie, maakt zich minder zorgen.

MANUEL SINTUBIN «Voor hoogradioactief afval is tweehonderd meter aan de ondiepe kant, ja: in Finland bergt men het in een granietmassief op vierhonderdvijftig meter diepte. Maar klei is wel geschikter, het houdt de radioactieve stoffen beter vast. En als we kiezen voor berging in de Boomse klei, is 14 tot 18 miljard volgens mij een realistische vork.»

POLFLIET «Maar wat als we over vijftig jaar een betere, maar duurdere oplossing ontdekken? Zal de Belgische staat die dan negeren? Of zal ze de factuur aan de belastingbetaler presenteren? Ik begrijp niet hoe de politiek, en vooral de groenen, dit akkoord kan verkopen als een zege. We zitten met een generatie van jonge partijvoorzitters, maar blijkbaar zitten die weinig in met hun leeftijdsgenoten en hun nakomelingen.»

Econoom Geert Noels liet zich de voorbije maanden gelden in debatten met Tinne Van der Straeten en met Thierry Saegeman, de CEO van Engie Electrabel. Ook hij is ongerust over de impact van de deal.

GEERT NOELS «Engie zit in een zetel. Onze regering heeft zich in een heel moeilijke positie gemanoeuvreerd door de beslissing over de kernuitstap zo lang uit te stellen. Met Van der Straeten zit er ook iemand aan tafel die tegen kernenergie is: dat is alsof je een fietshater laat onderhandelen over een WK wielrennen in België. De Fransen buiten die zwakte uit en duwen hun heetste patat in de schoot van de belastingbetaler. Dat we samen met Engie in bad stappen om die twee jongste kerncentrales tien jaar langer open te houden, en dus ook instaan voor de kosten van dat extra afval, is fair. Maar de kosten van al het óverige afval waren voor Engie. Door daar nu een prijsplafond op te zetten, doet de regering de Fransen een groot cadeau.»

VAZALLEN

De voorbije jaren legde Electrabel, de Belgische poot van Engie, een spaarpot aan voor de opkuis van de kerncentrales: het fonds Synatom. Daar zit momenteel 14 miljard euro in, maar volgens Van der Straeten is er minstens 41 miljard nodig. Bovendien oogt het spaarpotje nogal broos. Een insider uit de financiële wereld stelt zich grote vragen bij de magere garanties voor de belastingbetaler.

INSIDER «In Synatom zit zogezégd 14 miljard euro, maar in werkelijkheid is het maar 4 miljard. De rest is uitgeleend aan Engie, om buitenlandse investeringen te financieren. Op die manier loopt België een serieus kredietrisico: als Electrabel failliet gaat, is dat geld weg. Geen enkele bankier zou zoiets laten passeren. Die hele Synatom-constructie doet me denken aan het Zilverfonds van de regering-Verhofstadt: dat was een spaarpot om de pensioenen mee te betalen, maar er zat niks in.»

HUMO Begin deze zomer paste het parlement daar een mouw aan door een wetsvoorstel van minister Van der Straeten goed te keuren: Electrabel mag geen geld meer uit Synatom halen en moet de geleende miljarden ten laatste tegen 2030 weer in de pot steken.

INSIDER «Een goede zaak, maar tot dan loopt België wel een risico. In 2025 gaan vijf van de zeven kerncentrales dicht: dan moeten die miljarden er liggen. En als de minister de kosten voor de opkuis op 41 miljard euro raamt, waar zullen die andere 27 miljard dan vandaan komen? Als je die spaarpot goed belegt, kom je tegen het eind van de eeuw misschien aan 41 miljard. Misschien! Maar niemand weet of dat zal volstaan. En ik wil ook nog zien of Engie daadwerkelijk zal betalen.»

HUMO Hoezo?

INSIDER «Enkel Electrabel staat borg voor de kosten van de ontmanteling en het afval, niet Engie. Als Electrabel failliet gaat, kan Engie dus zeggen: ‘Niks mee te maken, betaal de opruiming maar zelf.’»

HUMO Een bron vertelt ons dat Engie de voorbije jaren advocaten inschakelde om die piste te onderzoeken. Met een zogenaamde sterfhuisconstructie zou het bedrijf de belastingbetaler opzadelen met z’n nucleaire erfenis.

INSIDER «Inderdaad. Wij zijn véél te naïef. En ondertussen blijft Engie winsten van Brussel naar Parijs versassen.»

HUMO In de vorige regering wilde minister Marghem het Franse moederbedrijf mee borg stellen voor de opruimingskosten, maar na lobbywerk vanuit Parijs stak toenmalig premier Charles Michel daar een stokje voor.

INSIDER «Ja, en ‘toevallig’ werd Michel nadien voorzitter van de Europese Raad, met de steun van de Franse president Macron. Guy Verhofstadt, Didier Reynders, Yves Leterme, Charles Michel: onze politici gedragen zich te vaak als vazallen van de Fransen. Daarom verwacht ik dat De Croo ook niet moeilijk zal doen. Hij moet straks misschien ook langs Macron passeren voor een internationale topjob.»

NOELS «Als wij met de Fransen onderhandelen, is de belastingbetaler telkens de klos. Denk maar aan de verkoop van Electrabel, Tractebel, Fortis, Dexia… Veertien jaar na de bankencrisis staan wij nog altijd borg voor miljarden aan rommelkredieten die de Franse tak van Dexia aanging.»

HUMO Heeft België zich laten rollen door Engie?

SINTUBIN «Dat hangt af van het finale akkoord (lacht). Wat wordt het prijsplafond? Wat staat er in de kleine letters? Voor de Belgische staat kan de deal ook voordelig zijn: als je een maximumprijs bepaalt, is behalve het kernafval ook de Synatom-spaarpot van ons. Dat biedt meer zekerheid op korte termijn. Het dwingt de overheid ook om voor de meest optimale oplossing te kiezen, bijvoorbeeld een gemeenschappelijke bergingsplaats met Nederland.»

HUMO Maar het is mogelijk dat de belastingbetaler op lange termijn de dupe is?

SINTUBIN «Dat is in België altijd mogelijk.»