Geert Buelens, Anuna De Wever en Walter Lotens: ‘Vlaanderen staat met zijn klimaatbeleid op het niveau van Bulgarije en Polen: we maken onszelf belachelijk’

In de nadagen van mei ’68 ontstond een ongezien momentum om de planeet te redden: iedereen zou Anders Gaan Leven. Essayist Geert Buelens (51) keert met zijn nieuwe boek ‘Wat we toen al wisten’ vijftig jaar terug in de tijd. Wat is er gebeurd met het activisme van de jaren 70? Waarom zijn we de planeet blijven vervuilen? Humo bracht Buelens samen met Walter Lotens (79), strijder van het eerste uur, en Anuna De Wever (20), boegbeeld van de jongste generatie: ‘We hebben activisten nodig die de vervuiling aankaarten, want op de overheid kunnen we onvoldoende rekenen om ons te beschermen.’

In ‘Wat we toen al wisten’ reconstrueert Geert Buelens het scharnierjaar 1972, toen de Club van Rome, een particuliere stichting die in 1968 werd opgericht door Europese wetenschappers, het alarmerende rapport ‘De grenzen aan de groei’ uitbracht. Buelens was toen een peuter en Anuna De Wever was nog lang niet geboren, maar Walter Lotens streed wel al voor het milieu.

WALTER LOTENS «Ik was toen een jonge leraar, pas getrouwd. We woonden in een kleine flat. Er hing in die tijd een sfeer van strijdbaarheid in de lucht. Want zoals de titel van je boek meldt, Geert, wisten we toen al heel veel. De Keelingcurve, bijvoorbeeld, is een grafiek die sinds 1958 de almaar stijgende CO2-concentratie in de atmosfeer weergeeft. Sinds 1958! En wat hebben de politici ermee gedaan?»

GEERT BUELENS «Er bewoog toen veel. In 1970 heeft 10 procent van de Amerikanen actiegevoerd tegen de lucht-, water- en bodemverontreiniging. Er ontstond in die periode na de gouden jaren 60 een ongekend momentum. Muzikanten, politici, activisten, burgers: iederéén trok aan de alarmbel uit bezorgdheid om het milieu. Volgens het rapport van de Club van Rome was de eeuwige groei, het gevolg van het vooruitgangsoptimisme, een sprookje. Als we ons gedrag niet snel wijzigden, zouden waterlopen en oceanen vervuild raken en zou er een tekort aan grondstoffen ontstaan, en zou er op termijn zelfs te weinig voedsel en water voor de almaar groeiende wereldbevolking zijn. Die boodschap kwam niet van hippies, maar van gerespecteerde onderzoekers en ondernemers.»

HUMO Dreigen de voorspellingen van de Club van Rome binnenkort werkelijkheid te worden?

BUELENS «Ja. In mijn boek citeer ik een rapport van Zwitserse herverzekeraars, die niets anders doen dan risico’s inschatten. Volgens hen dreigen in één vijfde van alle landen de ecosystemen in te storten door een dramatisch afnemende biodiversiteit. Dan kunnen de water- en voedselvoorziening niet langer gegarandeerd worden, en dat is precies waarvoor de Club van Rome destijds heeft gewaarschuwd.»

HUMO Het is frappant dat de industrie vijftig jaar geleden al alles in het werk stelde om het groene momentum te breken.

LOTENS «Inderdaad. In 1971 stuurde Shell een uitnodiging naar alle Vlaamse scholen om projecten in te sturen voor de wedstrijd ‘Wij beschermen de natuur’. Wij, leerkrachten, vonden het van een enorme hypocrisie getuigen. Als leraar maatschappelijke vorming wilde ik juist jongeren kritische zin bijbrengen, zodat ze zulke leugens niet zomaar zouden slikken. Dus protesteerden we tegen de arrogantie van Shell.

»Niet veel later kreeg ik een vordering in de bus. Er zou een proces wegens smaad aangespannen worden omdat ik de verantwoordelijke uitgever van een kritisch pamflet was. Gelukkig is het bij een dreigement gebleven, maar voor dat soort intimidatie – en nog veel meer – draaien Shell en co. hun hand niet om. Daar kun jij over meespreken, Anuna.»

ANUNA DE WEVER «Ja. Ik heb al veel gecoördineerde acties tegen mij meegemaakt, maar vooral uit extreemrechtse hoek. Toen ik op Pukkelpop een symbolische actie had geleid, werden mijn vrienden en ik ’s nachts op de camping aangevallen door mensen met Vlaamse vlaggen. De dag erna riep Vlaams Belang op om met vlaggen naar het festival te komen. Je ziet het overal ter wereld gebeuren, zeker wanneer jonge vrouwen een leidende rol opnemen.»

BUELENS «Het schuldgevoel moet wel groot zijn als er zo explosief wordt gereageerd op een banale actie, ook in het conflict tussen Walter en Shell: een pamflet en enkele acties op school, en dan zó reageren? Dat is eigenlijk zoveel als een schuldbekentenis.»

LOTENS «Paradoxaal genoeg viel het momentum van de milieubeweging samen met de doorbraak van het neoliberalisme. In september 1973 pleegde Augusto Pinochet een staatsgreep in Chili en introduceerde hij een harde vorm van het neoliberalisme in zijn land. Die ontwikkelingen staan haaks op elkaar.

»We moesten de groei afremmen om de planeet te redden, en tegelijk werden de de alarmsignalen genegeerd. ‘Veeg voor je eigen deur en dan komt het wel in orde’: dat is complete onzin gebleken.»

BUELENS «Wat ik interessant vond aan je clash met Shell, Walter, was dat de oliegigant toen al perfect dat manipulatieve discours beheerste. Hun boodschap was dat de kinderen de troep in hun eigen buurt moesten opruimen, als een soort opvoedingsproject. Néé: Shell was de grote vervuiler en moest zijn troep opruimen. Het was een vroeg voorbeeld van hoe het individu een schuldgevoel kreeg aangepraat, iets wat we vandaag meer dan ooit zien.»

HUMO De groene raad van vandaag luidt inderdaad: eet minder vlees, vlieg minder, vang regenwater op. En niet: belast de zware industrie volgens de vervuiling en de CO2-uitstoot.

DE WEVER «Het lijkt alsof wij de man in de straat zijn comfort en zijn centen willen afnemen en dat groen handelen vooral geld zal kosten. Dat is helemaal niet zo. Maar mensen schieten liever op de pianist. Klimaatbewegingen zoals de onze focussen op politici en de industrie, maar die laatsten draaien de zaak gewoon om: in hun communicatie laten ze uitschijnen dat wij de gewone mensen viseren. Dat is heel frustrerend.»

BUELENS «De grote oliebedrijven weten al decennia wat de gevolgen van hun CO2-uitstoot zijn. Toch blijven ze miljoenen uitgeven aan onderzoek dat de klimaatverandering in twijfel trekt.»

DE WEVER «Het journalistieke platform De Correspondent heeft berekend dat Shell en ExxonMobil evenveel investeren in communicatie over hoe groen ze zijn als in het lobbywerk tegen de klimaatmaatregelen. Onbegrijpelijk. Volgens een andere studie heeft de olie- en gasindustrie tijdens de klimaatconferentie van Glasgow vorig jaar 82 miljoen dollar uitgegeven. Op die conferentie waren niet de klimaatbewegingen of de overheden, maar de lobbyisten van de fossiele industrie het sterkst vertegenwoordigd.»

HUMO Zie je nog parallellen tussen 1972 en nu, Geert?

BUELENS «Ja. Net als toen neemt de kritiek op het systeem toe. Al op het einde van de jaren 60 werd er geprotesteerd tegen het ongebreidelde consumentisme en de heerschappij van Koning Auto. De tweede feministische golf kwam opzetten en de burgerrechtenbewegingen waren erg actief. Het is geen toeval dat die ook vandaag van zich laten horen tegen alle vormen van uitbuiting en ongelijkheid. Ze tonen wat machthebbers doen met de kwetsbaren in de samenleving en met de natuur. Die reageren met intimidatie, leugens en greenwashing, ze doen uitschijnen dat ze met het milieu begaan zijn.»

LOTENS «Het woord greenwashing stond in 1972 nog niet in het woordenboek, maar het fenomeen bestond wel al. De industrie evolueert ook mee met de tijdgeest. Nu bespelen de oliebedrijven thema’s als antiracisme, feminisme en lgbtq-rechten, het zogenaamde wokewashing, om mensen in hun kamp te krijgen en acties tegen fossiele brandstoffen te beletten.»

HUMO Dat stemt niet meteen hoopvol.

BUELENS «Er is de afgelopen vijftig jaar ook veel veranderd, hoor. Burgers hebben meer rechten dan eind jaren 60. Maar de machtsstructuren en de strategieën zijn nog altijd dezelfde. De haatacties komen nu, zoals Anuna zegt, uit extreemrechtse hoek. Het Vlaams Blok en Vlaams Belang hebben de samenleving sinds de jaren 80 diepgaand beïnvloed met een steeds rechtser discours, ook over het milieu. Waarnemers voorspellen dat Nigel Farage (Britse populist, red.) om een klimaat-Brexit zal vragen: dat is een poging om de klimaatpolitiek van premier Boris Johnson te torpederen. Dat is in de VS al achter de rug: geen enkele Republikein is nog bereid om klimaatmaatregelen te steunen. In 1972 voerde een Republikeinse politicus campagne met de slogan ‘To hell with Shell’. Dat is vandaag ondenkbaar.»

HUMO In Vlaanderen is er het almaar uitdijende PFOS-schandaal.

BUELENS (knikt) «We hebben activisten als Thomas Goorden nodig die die vervuiling aankaarten, want op de overheid kunnen we onvoldoende rekenen om ons te beschermen tegen grote bedrijven. Al in 1972 zei de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling, red.) dat de vervuiler moet betalen, maar de PFOS-rekening van 3M komt wel bij de Vlaamse belastingbetaler terecht.»

HUMO Autofabrikanten GM en Ford hebben wel al de klik gemaakt: zij bouwen binnenkort geen auto’s meer die op fossiele brandstof rijden. Volvo had die knoop eerder al doorgehakt.

DE WEVER «Dat doen ze alleen maar omdat de overheden inzetten op hernieuwbare energie en omdat CO2-arme investeringen winstgevend worden. Grote bedrijven denken: laten we geld verdienen aan de klimaattransitie.»

HUMO Leve Volvo, dus.

DE WEVER «Nee, want het gaat niet alleen om de CO2 in de atmosfeer, maar ook om het internationale systeem van uitbuiting dat al eeuwen bestaat. Bedrijven exploiteren de planeet en kwetsbare mensen om zoveel mogelijk winst te maken. Als alle auto’s elektrisch worden, zullen er nog steeds te veel auto’s zijn. Het gaat erom dat de economie niet eeuwig kan blijven groeien. Ik ben geen klimaatactivist of CO2-activist, ik ben een mensenrechtenactivist.»

HUMO Als je klimaatactivisme met antikapitalisme of zelfs met racisme verbindt, schrik je wel veel mensen af, terwijl er snel actie nodig is.

DE WEVER «Het ene kun je nochtans niet los van het andere zien. Als je op groei focust, buit je mensen en ecosystemen uit. De klimaatcrisis is daar slechts één gevolg van. Op mijn 12de heb ik een vluchtelingenkamp bezocht, waar ik een leeftijdsgenoot ontmoette. Ze zat op een zeil in de modder en keek me smekend aan terwijl ik eten uitdeelde. Dat heeft een enorme indruk op me gemaakt. Ik besefte dat ik in een geprivilegieerde situatie zit, als witte Belg uit de middenklasse.

»Ik draag een grote verantwoordelijkheid om iets te doen. Maar toen ik me in de ongelijkheid verdiepte, besefte ik dat de klimaatcrisis de grootste mensenrechtencrisis aller tijden is. Als ik bij H&M een trui van 8 euro kan kopen, is dat omdat het Westen profiteert van moderne slavernij elders in de wereld. Als je alleen de uitstoot aanpakt, blijven alle andere uitwassen bestaan.»

HUMO Maar dan heb je tenminste één zeer acuut probleem opgelost.

BUELENS «Nee, ik ga akkoord met Anuna. Oké, er zullen steeds meer elektrische auto’s rondrijden en zonne- en windenergie zijn goedkoper geworden dan fossiele energie. Maar de discussie tot CO2-uitstoot of groene energie beperken is naast de kwestie, want we maken een systeemcrisis mee. Wat met de schaarste aan grondstoffen, de afnemende biodiversiteit of de milieuvervuiling? Maarten Boudry (wetenschapsfilosoof, red.) zegt: de kerncentrales zullen ons redden. Los van de vraag of dat klopt – quod non, want het aandeel van kernenergie zal altijd beperkt blijven – is energie maar één van de puzzelstukken. Maar intussen krijgt hij wel applaus van politici en industriëlen.»

DE WEVER «Zijn discours gaat voorbij aan de uitbuiting en de ongelijkheid. Als je alleen focust op technologie, zeg je fuck you tegen de rest van de wereld. In het Zuiden heb je hongersnood en droogtes, bij ons is er luchtvervuiling in de armste wijken van de steden, in Zuid-Amerika krijgen mensen kanker in de omgeving van goudmijnen die in handen van westerse bedrijven zijn. En wij zouden gewoon blijven profiteren?»

LOTENS «Ik ben net als Maarten Boudry filosoof, en ik weet: ook een filosoof kan dom zijn (lachje). Zijn betoog doet me denken aan een magazine van Esso uit de jaren 70, waarin de moderniteit en de positieve impact van de olie-industrie bezongen werden. De technologie zou ons redden.»

Jobs bedreigd

HUMO Activisme betekent ook: politici wakker schudden.

DE WEVER «Aha, mijn favoriete bezigheid (lacht). Ik heb op de klimaatconferentie van Glasgow met premier Alexander De Croo (Open VLD) gepraat. Hij had het over jonge mensen die in de garage van hun ouders de oplossingen van morgen bedenken. Die man begrijpt niet hoe acuut de klimaatcrisis is, en dat er binnenkort een moment komt dat de opwarming van de aarde onomkeerbaar zal zijn, met miljoenen vluchtelingen tot gevolg, met vele doden en ongeziene schade. Hij beseft dat niet, evenmin als bijna iedereen in de politiek. Anders zou hij zulke dingen niet zeggen.»

HUMO Hendrik Vos zei onlangs in Humo: ‘Tot nu toe zijn alle Europese klimaatplannen gelukt, ondanks België. De Vlaamse regering is een echte stoorzender. Daardoor worden wij in klimaatdebatten steeds meer genegeerd.’

DE WEVER «Ik heb anderhalf jaar in het Europees Parlement gewerkt en kan dat alleen maar onderschrijven. Brussel en Wallonië doen veel meer om Europese klimaatdoelstellingen te proberen halen. Vlaanderen staat met zijn klimaatbeleid op het niveau van Bulgarije en Polen: we maken onszelf belachelijk.»

LOTENS «Het gaat steeds over de korte termijn, terwijl er nochtans zoveel beweegt in onze samenleving. Kijk naar coöperaties als Ecopower: burgers financieren zelf projecten om groene stroom op te wekken. Ecopower telt al vijftigduizend coöperanten in België, en samen met andere organisaties in Europa zelfs een miljoen burgers.»

HUMO Toch kiezen we in het stemhokje voor politici die niets doen. Willen we eigenlijk wel een krachtig klimaatbeleid?

DE WEVER «Zeker, maar politici en de media minimaliseren de crisis, dat is het probleem.»

BUELENS «Je ziet ook vaak dat vervuilende bedrijven invloed kopen in parlementen en regeringen. Joe Biden wil een groene omslag forceren, maar dat gaat niet door zoals gepland omdat senator Joe Manchin, een Democraat nota bene, ertegen is gekant. Hij vertegenwoordigt West Virginia, een staat met veel mijnen. De mijnwerkers hebben hem nochtans gevraagd om voor de plannen van Biden te stemmen: ze weten dat een omschakeling nodig is en willen niet met lege handen achterblijven in de nieuwe economie. Maar de eigenaars van de mijnen hebben de steun van Manchin afgekocht.»

LOTENS «De vakbonden zijn soms ook tegenstanders in de klimaatstrijd. In Bolivia zijn mijnwerkers tekeergegaan tegen milieuactivisten omdat ze hun jobs bedreigd zagen. Het is een uitdaging om die mensen mee te krijgen in het verhaal, maar het kan lukken. In mijn boek ‘Rebelse plekken’ geef ik het voorbeeld van Loos-en-Gohelle, een voormalig mijnstadje in Noord-Frankrijk. De extreemrechtse Marine Le Pen en haar Rassemblement National staan erg sterk in die regio, maar in Loos krijgen ze geen voet aan de grond: de inwoners verkiezen er telkens weer Jean-François Caron van de groene partij Europe Écologie Les Verts tot burgemeester. Waarom? Hij heeft de mijnterrils laten erkennen als industrieel erfgoed en respecteert het verleden van de stad, hij zet in op ecologische transitie én laat sociale woningen bouwen. Dat is een mooi antwoord op het cynisme.»

BUELENS «Maar het klopt dat links electoraal verwaarloosbaar is geworden. Mensen schieten ook in een kramp als je over het milieu begint, en dat komt doordat de industrie telkens weer herhaalt dat de ecologische omslag onbetaalbaar zou zijn. Ze vindt gehoor in een tijd waarin het ernaar uitziet dat kinderen het niet langer per definitie beter zullen hebben dan hun ouders.»

DE WEVER «De Vlaamse regering laat de burger opdraaien voor de groene omslag – ze moeten zelf hun woning renoveren en een elektrische auto kopen – terwijl de grote vervuilers zich amper aan milieunormen moeten houden.»

BUELENS «Je hoort wel dat bij bedrijven als Shell en ExxonMobil veel mensen zitten die het goed menen. Dat geloof ik ook. Wie wil er niet dat de aarde over vijftig jaar nog bewoonbaar is? Maar dat doet er weinig toe als de bedrijfslogica telkens weer zegeviert.

»De Australisch-Amerikaanse energiespecialist Saul Griffith zei onlangs dat je het spel niet te hard mag spelen tegen de grote energiebedrijven, want we hebben ze nodig om de planeet te redden. Tegelijk zijn er activisten die vinden dat dat de enige manier is waarop je resultaat kunt boeken: voor hen is het duidelijk waarom de vijand de vijand is. Ik heb meer voeling met hen. Het conflict is evident. Het kapitaal van de grote bedrijven zit in de grond en zij willen het eruit halen. Bezorgde burgers die daar niets bij te winnen hebben, willen dat die grondstoffen in de grond blijven zitten. In hun ogen doen wij aan kapitaalvernietiging, en omgekeerd vernielen zij al decennialang de planeet en buiten ze de bevolking uit.

»Het is tijd voor een brede alliantie die hun activiteiten een halt toeroept en meer gelijkheid in de samenleving nastreeft, zoals de burgerrechtenbewegingen en de arbeidersbewegingen dat in de vorige eeuw hebben gedaan.»

LOTENS «Ik vind het hoopgevend om Anuna en Geert zo te horen praten. Hun woorden had je evengoed uit de mond van een jongere uit de jaren 70 kunnen horen. De continuïteit van de tegendraadsheid in het activisme, los van politiek opportunisme: daarin schuilt de hoop.»

Infantiel journaal

HUMO Hebben jullie de Netflixfilm ‘Don’t Look Up’ gezien? Daarin weigert de president van de VS te geloven dat een komeet de aarde dreigt te vernietigen: sommigen zien een gelijkenis met de onwil van politici om iets aan de klimaatcrisis te doen.

DE WEVER «Ik was zwaar onder de indruk van die film. Wat me ook heeft getroffen, was de rol van de media. Ook in het echte leven doen die amper iets om kijkers en luisteraars terdege te informeren over de nakende ramp. Het contrast met de coronacrisis kan niet groter zijn. Elke dag zie je experts in het journaal en krijg je cijfers van de slachtoffers van het wanbeleid. Waarom kan dat niet voor het klimaat? Dan kunnen politici geen excuses meer verzinnen of de schuld bij de burger leggen.»

HUMO Er is toch veel aandacht voor het klimaat in de media?

DE WEVER «Pas bij een grote overstroming of een verwoestende bosbrand wordt erover gepraat. Bovendien liegen opiniemakers en politici er maar op los in de meningencarrousel, en dat passeert allemaal. Minister van Omgeving en Energie Zuhal Demir (N-VA) zei dat de hoge energieprijzen het gevolg zijn van het klimaatbeleid van de Europese Unie. Ze wéét dat dat niet waar is, maar ze weet ook dat ze ermee wegkomt. In 2019 zat ik in een praatprogramma met Gwendolyn Rutten, die toen voorzitter van Open VLD was. Ze zei: ‘De klimaatwet zal tot meer uitstoot leiden.’ Dat is pertinent onjuist, maar omdat er geen factchecker aan tafel zat, was het mijn woord tegen dat van haar. En de kijkers konden kiezen bij welke mening ze zich aansloten. Néé. De media moeten duidelijk maken wat de feiten zijn.

»Als ik wil weten welke politici voor of tegen noodzakelijke maatregelen zijn, kan ik niet terecht op de website van de VRT-nieuwsdienst, terwijl dat zou moeten. Als burgers hun verkozenen niet kunnen controleren, werkt het democratische proces niet.»

BUELENS «In de jaren 80 werd in het journaal van de publieke omroep over de beurs bericht, alsof dat de modale burger aanging. Dat paste in het neoliberale denken van die tijd. Misschien zouden we nu elke dag informatie over de toestand van ons klimaat moeten verschaffen. Greta Thunberg schrijft over zichzelf op sociale media: ‘Born at 375 ppm’. Niet: ‘Ik werd geboren in 2003’, maar: ‘Ik kwam ter wereld toen de CO2-concentratie 375 deeltjes per miljoen bedroeg. Zij toont ons hoe we ons referentiekader kunnen aanpassen om de situatie beter te begrijpen en ‘klimaatgeletterd’ te worden. Nieuwssites zouden bovenaan op hun homepage doorlopend grafieken en kaarten met de CO2-uitstoot kunnen tonen, of wie de grootste vervuilers zijn, en waar en wanneer. Of hoe het zit met ons nationale en provinciale CO2-budget. Hoeveel graden dreigt de aarde op dit moment op te warmen? Dat zou je dagelijks moeten kunnen zien.»

DE WEVER «Weet je welke vragen ik krijg als ik met wetenschappers als Jean-Pascal van Ypersele een klimaatplan schrijf? ‘Hoe gaat het met de klimaatmarsen? Wil je in de politiek stappen?’ Maar dat is irrelevant.»

LOTENS «Zolang de pers op een infantiele manier nieuws brengt, gericht op spektakel, oneliners en simplismen, zal het grote publiek van informatie verstoken blijven. De media, ook de kwaliteitspers, onderschatten de intelligentie van de burger. Ik vind nauwelijks nog buitenlandnieuws en brede onderzoeksjournalistiek zoals Walter De Bock en Hugo Gijsels die destijds bedreven.»

HUMO In ‘Don’t Look Up’ is het personage van Leonardo DiCaprio, een gedreven wetenschapper, meermaals op bezoek in een luchtige talkshow.

DE WEVER «Ik ben ooit gevraagd voor ‘De slimste mens ter wereld’. Eerst dacht ik: prima, een groot publiek dat ik warm kan maken voor onze boodschap. Maar wat had ik daar kunnen doen? Ik vertel op manifestaties dat er mensen sterven door de klimaatcrisis en dat we dringend in actie moeten schieten om de planeet te redden, en ’s avonds zou ik met enkele BV’s zitten grappen en grollen? Dan ondergraaf ik de hoogdringendheid van het klimaatverhaal. De boodschap in de media moet zijn: wat nu gebeurt, is nog nooit voorgevallen. Het is geen tijdelijk conflict, het gaat over de toekomst van onze soort. Redacties en politieke partijen zouden op de pauzeknop moeten duwen en zich afvragen: hoe gaan we dit aanpakken?»

LOTENS «Je hakt in op de media, Anuna, maar toch ga je nog in op uitnodigingen van praatprogramma’s.»

DE WEVER «Ja, omdat het mijn verantwoordelijkheid is. Ik vind het niet leuk om in ‘De afspraak’ en andere talkshows te gaan zitten, maar ik moet wel. Ik ben één van de weinige klimaatactivisten in Vlaanderen die uitgenodigd worden. Voor de rest praten vooral mensen zonder expertise of met een eigen agenda over het thema.

»Maar als ik dan mijn zegje mag doen, onderbreekt de journalist me na dertig seconden met het dodelijke zinnetje: ‘Als ik even advocaat van de duivel mag spelen…’ Om dan een platitude te herhalen en de feiten in twijfel te trekken. Alsof je op die manier kritisch bent. Nee, je moet bij de feiten blijven.»

LOTENS «Ik moet zeggen dat ik onder de indruk ben van jou, Anuna. Ik heb je nog als kind gekend, en nu ben je een sterke vrouw geworden. Activisme hou je alleen vol als je gedreven bent. Mijn lichaam heeft soms ‘Stop!’ gezegd, maar laat het nooit los, hè. Ook niet bij tegenslagen.»

Geert Buelens, ‘Wat we toen al wisten’, Querido