Gelooft je familielid dat corona een complot is van een kidnappende en bloeddrinkende elite? Dan helpt deze telefoonlijn daarmee om te gaan

In Duitsland kunnen mensen een hulplijn inschakelen als ze een ‘coronacomplotdenker’ in de familie hebben. Daar wordt gretig gebruik van gemaakt.

De Duitse veiligheidsdiensten maken zich grote zorgen om de coronaprotesten in het land. Die worden, onder invloed van samenzweringstheorieën, steeds gewelddadiger. Invloedrijke figuren als Attila Hildmann, een veganistische kok met de bijnaam ‘avocadolf’, verspreiden complottheorieën van groepen als QAnon, waarvan de volgers geloven dat een internationale, invloedrijke elite kinderen kidnapt om van hun bloed een verjongend serum te maken. In Duitsland zouden inmiddels 200.000 mensen in dat complot geloven.

Voor de omgeving van complotdenkers is dat vaak moeilijk. “Tijdens deze pandemie zien wij op sociale media niet alleen mensen die samenzweringstheorieën verspreiden, maar ook talloze berichten van mensen die daaronder lijden”, vertelt Tobias Meilicke telefonisch. Hij richtte vorig jaar in Berlijn Veritas op, de eerste hulplijn in Duitsland voor familie, vrienden en collega’s van complotdenkers. “Zij vinden geen gespreksstof meer met hun moeder, zus of partner, die in samenzweringstheorieën is gaan geloven. Sommigen denken erover het contact te verbreken, maar die gedachte doet pijn en daarom zoeken zij hulp.”

Persoonlijk advies

Bij Veritas kunnen hulpbehoevenden terecht voor persoonlijk advies op locatie, via de telefoon of tijdens bijeenkomsten. De hulp is gratis en wordt gefinancierd door de deelstaat Berlijn. Sinds mei heeft het kleine team van vier man zeshonderd cliënten geholpen, meestal met een behandeling voor langere tijd. De hulplijn is zo hard nodig dat ze ook verzoeken krijgt uit andere deelstaten, uit Oostenrijk en zelfs drie uit Nederland. “De Oostenrijkers kunnen we doorverwijzen naar een partnerinstantie daar, maar in Nederland kunnen wij dat niet. Jammer, want jullie staan in Nederland voor dezelfde uitdaging als wij.”

Nu de Duitse regering zoekt naar mogelijkheden om een algehele vaccinatieplicht in te voeren, nemen de problemen met complotdenkers toe. “Door de pandemie is het probleem heel zichtbaar geworden”, zegt Meilicke. “Als mensen geloven dat de regering achter 9/11 zit, dan wordt dat een keer aan de koffietafel besproken. Maar door het virus moeten we steeds weer een positie innemen. Laat ik me vaccineren of niet? Moet mijn kind een masker op?” In gezinnen van complotdenkers veroorzaken die keuzes veel stress. “Als cliënten bij ons aankloppen, zitten ze er helemaal doorheen. Meestal huilen ze als ze hier op gesprek komen”, vertelt Meilicke.

Leren om grenzen aan te geven

Hulpbehoevenden komen volgens hem met twee doelen in het hoofd. “Ze willen zelf beter met de situatie om kunnen gaan, maar daarbij hopen ze ook dat hun partner, of ouder zich snel weer ‘normaal’ gaat gedragen”, vertelt hij. Dat eerste is volgens hem goed te bereiken. Hij leert zijn cliënten om grenzen aan te geven. “Vaak willen complotdenkers hun geliefden van hun wereldbeeld overtuigen. Aan tafel gaat het vaak nergens anders meer over dan het complot”, zegt hij. “Daarom is het belangrijk om aan te geven dat je moe bent en het op een ander tijdstip wil bespreken. Bijvoorbeeld tijdens een wandeling, want beweging is rustgevend.”

Op die manier voelen cliënten zich al snel beter, legt Meilicke uit, ook al is het moeilijk om complotdenkers van hun ideeën af te krijgen. “Iemand die radicaliseert, doet dat niet van vandaag op morgen. Veranderingsprocessen kosten tijd.”

Desondanks speelt de omgeving van een complotdenker een belangrijke rol, leert de ervaring. Veritas is onderdeel van een organisatie die begon in 1995 en zich richt op neonazi’s. “In Duitsland hebben we een lange traditie van hulpcentra voor rechts-extremisten en die hebben vastgesteld dat familie en vrienden grote invloed hebben op de mogelijke radicalisering van complotdenkers”, legt Meilicke uit. “We weten dat mensen niet veranderen door rationele argumenten, maar op basis van emotionele ervaringen.”

‘Schrijf complotdenkers een brief’

Emoties liggen volgens Meilicke ook ten grondslag aan het geloof in complottheorieën. “Er schuilt vaak angst achter. Het virus heeft hun leven compleet overhoop gegooid. Ze dreigen hun werk te verliezen, de kinderen moeten thuis opgevangen worden, misschien is een ouder ernstig ziek geworden of gestorven”, vertelt hij. “Samenzweringstheorieën geven een gevoel van controle. Het virus is geen toeval, maar mensen zijn er verantwoordelijk voor. En tegen mensen kan gedemonstreerd worden.”

Bij Veritas leggen de begeleiders dan ook aan hun cliënten uit dat zij in gesprek met complotdenkers het beste in kunnen gaan op het gevoel van angst dan op de samenzweringstheorie zelf. “Iedereen heeft tenslotte ervaring met angst, dus dat is een verbindende factor”, zegt hij. Daarbij raadt Meilicke geliefden van complotdenkers aan hen brieven te schrijven. “Als we gestrest zijn, praten we snel en hebben we minder toegang tot onze gevoelens. In een brief weeg je je woorden en krijgen emoties een plek”, zegt hij. “Daarbij is het een vorm van communicatie die iemand op waarde schat. Een uiting van liefde, want een brief krijg je niet iedere dag meer.”

(Trouw)