'Genius': tv-serie over het leven, het licht en het libido van Albert Einstein

‘Genius’, een tiendelige serie over Albert Einstein is de eerste dramareeks van National Geographic, die start op zondag 23 april, en focust vooral op het rijkgevulde leven van de beroemdste geleerde van de 20ste eeuw.

'Einstein was als The Beatles: een genie in zijn vak, en zo toegewijd dat zijn privéleven eronder leed'

Het idee voor ‘Genius’ kwam uit de koker van filmproducer Gigi Pritzker (‘Drive’, ‘Hell or High Water’). Een ingeving, nadat ze Einsteins biograaf Walter Isaacson bezig had gehoord tijdens zijn boektournee: ‘Walter praatte over Einstein als over een groot kunstenaar, en ik wist meteen dat er een film in zat. Maar toen we erover gingen brainstormen, bleek dat we dat rijke leven nooit in één film konden proppen: het moest wel een televisiereeks worden.’ Pritzker haalde Ron Howard aan boord, de gevierde regisseur van onder andere ‘Apollo 13’, ‘Rush’ en ‘A Beautiful Mind’.

Ron Howard «Ik had de voorbije jaren al heel wat pitches, synopsissen en afgewerkte scenario’s gelezen waarin Einstein de hoofdrol speelde, maar ik bleef altijd op m’n honger zitten. De man intrigeerde me natuurlijk, maar de verhalen die ik las, pakten me nooit.

»Ik ben inderdaad altijd al een geschiedenisfreak geweest: niet zozeer de feiten interesseerden me, maar de geweldige verhalen erachter. Als regisseur durfde ik me er lang niet mee in te laten, bang om iets verkeerds te doen. Maar sinds ‘Apollo 13’ ben ik van die angst verlost: je mag de feiten niet uit het oog verliezen, maar de scènes moeten vooral jouw visie op het onderwerp dragen. We zoomen niet alleen in op Einsteins politieke en wetenschappelijke ideeën, maar ook op de man van vlees en bloed. Het beeld dat we van hem ophangen, is dus niet altijd even flatterend.»

HUMO Als de kijker Einstein voor het eerst te zien krijgt, is hij net op dierlijke wijze in de weer met z’n huishoudster.

Howard «Een tikje choquerend voor wie hem alleen kent als de professor met z’n grappige kapsel die z’n tong uitsteekt, maar het was de enige manier om duidelijk te maken dat ‘Genius’ géén brave hagiografie zou worden. Einsteins werk getuigt uiteraard van een uitzonderlijke intelligentie en hij had héél duidelijk afgelijnde principes en idealen, maar laten we vooral niet vergeten dat hij een bijzonder chaotisch privéleven had, en dat de huishoudster lang niet de enige vrouw was die op zijn avances inging.

»‘Genius’ is tegelijk ook een ode aan de vrouwen die zijn leven hebben bepaald. Zijn eerste vrouw Mileva Maric, een briljante wetenschapster die samen met hem aan de polytechnische school in Zürich had gestudeerd, was van onschatbare waarde voor zijn werk: ze zou veel bijgedragen hebben aan zijn zogenaamde annus mirabilis-papers uit 1905. En zijn tweede vrouw Elsa was veel meer dan een muze, of erger, een meid.

»Toen ik mijn Beatles-documentaire ‘Eight Days a Week’ zat te monteren, vielen me plots de gelijkenissen met Einstein op: de vier Beatles waren ook genieën in hun vak, en ze waren zo toegewijd dat hun privéleven eronder leed. Toen wist ik dat we Einstein moesten portretteren als een artiest, een creatieve geest die meer gemeen heeft met een dichter of een schilder dan met een wetenschapper.»

HUMO Geoffrey Rush was je eerste keuze voor de oudere Einstein, maar hoe ben je bij Johnny Flynn uitgekomen?

Howard «We zochten een acteur met min of meer dezelfde gezichtsstructuur als Geoffrey. Onze castingdirecteur stuurde me foto’s van Johnny met de vraag: ‘Zou hij geen goede jongere versie van Geoffrey kunnen zijn?’ Onze make-upartieste heeft de foto’s toen digitaal bewerkt en zei daarna: ‘Doen!’ Ik kende Johnny van haar noch pluim, maar zijn auditie was ronduit briljant. Ook al zag hij er met z’n blonde haar en blauwe ogen meer uit als een Ariër dan een Jood (lacht).»

HUMO ‘Genius’ geeft de tijdgeest hier en daar treffend weer. Zoals in de scène waarin de jonge Einstein een vreugdedansje maakt omdat hij per brief staatloos wordt verklaard: eindelijk verlost van het verstikkende Duitse nationalisme!

Howard «Hij was op zijn 17de al een soort verpersoonlijking van de Verenigde Naties: een overtuigde pacifist met een bloedhekel aan alle vormen van nationalisme.»

HUMO In het begin lacht hij de opkomende nazipartij nog weg, maar hoe meer knokploegen er in de straten van zijn woonplaats Berlijn verschijnen, hoe beter hij beseft dat hij moet vertrekken.

Howard «Wij weten hoe de Tweede Wereldoorlog is afgelopen, en dan is het makkelijk om te zeggen: ‘Waarom heeft hij zijn boeltje niet gepakt toen hij de eerste bruinhemden op straat mensen in elkaar zag slaan?’ Uitgerekend hij, een Jood, bleef nog tien jaar lang in Duitsland, omdat hij dacht dat het probleem vanzelf wel opgelost zou raken. Als je het mij vraagt, wilde hij zich niet zomaar laten wegjagen uit zijn geboorteland, en dat is begrijpelijk. Ik hoop dat ‘Genius’ hier en daar iemand doet nadenken over wat het betekent om een vluchteling te worden: je land verlaten, ook al woedt er een oorlog, doe je echt niet zomaar.»

undefined

undefined

'Einstein deed ons denken aan Groucho Marx en Arthur Rimbaud. Dichter-bohemien wordt bourgeoisprofessor: daar konden we wel mee aan de slag'

Perfecte antiheld

Einstein dartelde door negen decennia, en ‘Genius’ telt dan ook twee acteurs die hem gestalte geven: Geoffrey Rush, Oscar-winnaar met ‘Shine’, speelt de oudere Einstein; Johnny Flynn, die u kunt kennen van de Channel 4-serie ‘Lovesick’ (te bekijken op Netflix) of als singer-songwriter, neemt de jonge versie voor z’n rekening.

Geoffrey Rush (bloedserieus) «De historische figuur Einstein en ikzelf lijken erg op elkaar: we zijn buitengewoon intelligent en welbespraakt, we hebben een bloedhekel aan gezag, en in de herfst van ons leven vallen we steeds vaker op jonge vrouwen. Echt: ik zou beledigd geweest zijn als ze een andere acteur hadden gevraagd (lacht luid).

»Ik was 4 toen hij stierf: alles wat ik voor dit project over hem wist, had ik dus uit dikke boeken. Als kind was ik wél zo geobsedeerd door Project Mercury, het ruimtevaartprogramma van de Amerikanen, dat ik later fysica, chemie en toegepaste wiskunde ben gaan studeren, in de hoop dat ik ooit astronoom zou kunnen worden. De stomste beslissing in mijn leven, want ik was er hopeloos slecht in (lacht).

»In de laatste aflevering van ‘Genius’ zit een mooie scène waarin de oude Einstein een meisje de liefde voor wiskunde bijbrengt zonder dat ze het merkt: ik wou dat ik het zelf had meegemaakt op die leeftijd. Als mijn wiskundeleraars over cijfers en formules begonnen te ratelen, hoorde ik alleen nog gobbledygook – het klonk me als Chinees in de oren. Als Einstein over wetenschap sprak, klonk het als poëzie of magie. Ik zie hem als de perfecte antiheld voor deze bange tijden: hij geloofde in passie, mededogen, nieuwsgierigheid en kennis. Hij behoorde niet tot één of ander correct denkend kliekje, maar dacht voortdurend out of the box.»

HUMO Er is niet zo gek veel beeldmateriaal van Einstein voorhanden: jullie konden hem bij wijze van spreken van nul af opbouwen.

Rush «Klopt. Ik heb heel goed gekeken naar nieuwsbeelden waarin hij staat te speechen, omdat er in ‘Genius’ een paar van die scènes zitten. Maar ik heb ze zeker niet uitentreuren bekeken om zijn tics over te nemen. Toen Johnny en ik voor het eerst over hem praatten via Skype, zei ik dat Einstein me aan Groucho Marx deed denken; bij hem was het Arthur Rimbaud. Daar viel mee te werken: een radicale dichter-bohemien die een comfortabele bourgeoisprofessor wordt: ziedaar een universeel en tijdloos verhaal.»

Johnny Flynn «Hoe Einstein dacht, valt onmogelijk te doorgronden met onze beperkte hersencapaciteit, maar we konden ons wel een beeld vormen van het ritme van zijn gedachten, en van de manier waarop hij zich gedroeg op feestjes. En als je de vele anekdotes in de biografie van Walter Isaacson leest, dan weet je dat hij ook maar gewoon een mens was. En dat was ons belangrijkste uitgangspunt.»

Rush «Einstein was de spil in een netwerk van internationaal vermaarde geleerden, die leefden in een tijd van grote technologische uitvindingen – de cinematograaf, de automobiel en de röntgenstralen, om er maar een paar te noemen. Tel daar nog een wereldoorlog, de opkomst van het totalitarisme én een tweede wereldoorlog bij, die beslecht wordt door een atoombom, en je weet: dat is minstens even spannend als ‘King Lear’.»

Flynn «Het was wel een hele opgave om die grote historische figuur met al z’n gebreken en kwaliteiten tot een personage van vlees en bloed te kneden dat mensen van alle leeftijden zouden kunnen smaken. Maar ik denk dat we erin geslaagd zijn, en hopelijk raken de kijkers in aflevering twee of drie verslingerd aan onze versie van de grote Albert Einstein. Net zoals ik onlangs helemaal weg was van ‘The Crown’: ik dacht dat ik sommige personages wel een beetje kende, maar na een tijdje kon het me niet meer schelen of alle details klopten – ik geloofde het verhaal dat ik zag, en dat is wat telt.»

undefined

'Johnny Flynn: 'Einstein als rebel die z'n leerkrachten het bloed van onder de nagels pestte, daar herkende ik me wel in'

HUMO Johnny, Ron Howard noemde jouw auditie onomwonden briljant. Wat heb je precies gedaan?

Flynn «In de scène die ik moest spelen – je ziet ze ook in de eerste aflevering – had scenarist Noah Pink de jonge Einstein neergezet als een heetgebakerde rebel, een betweter die z’n leerkrachten het bloed van onder de nagels pestte omdat hij alles beter wist, en daar herkende ik mijn jongere zelf wel in. Oké, ik was niet zo slim als hij, maar ik kreeg ook vaak op m’n kop omdat ik de leerkrachten op school voortdurend met lastige vragen bestookte (lacht). En blijkbaar viel dat in de smaak.»

Rush (tegen Flynn) «Ik ben echt weg van die scène waarin je je leraar in de middelbare school zijn vet geeft, en dan vooral de manier waarop je zijn bewerking op het schoolbord afmaakt. Met zo’n zwierige haal, als een doorgewinterde zwaardvechter: ‘Hup, klaar. Now fuck off, ouwe lul.’ Je hebt als doorsneekijker geen idéé welke formule er staat, maar je voelt: wát een vent! Waarna hij lekker arrogant de deur achter zich dichtslaat: altijd heerlijk om een scène op die manier af te sluiten.»

HUMO Op de receptie na de avant-première sprak ik de muzikant die jullie voor de serie viool leerde spelen. Hij zei...

Rush (onderbreekt) «...dat ik klonk alsof ik een kat aan het wurgen was?»

HUMO Hij was iets beleefder, maar daar kwam het wel op neer.

Rush «Hij heeft gelijk. Ik hou er nochtans van om nieuwe dingen te leren voor een rol: zo speelde ik ooit een kleermaker, en toen moest ik voor de vorm in rollen stof knippen, en doen alsof ik een pak aan het naaien was. Het zag er levensecht uit, maar geloof me: dat pak zou ik nooit hebben kunnen dragen. Viool leren was ook zo’n nachtmerrie: in de serie ben ik heel elegant in de weer met de strijkstok, maar op de set klonk ik als een 7-jarige die voor het eerst een viool vasthoudt.»

HUMO Johnny: jij was vooral bekend als dichter en muzikant, maar deze rol zou weleens je doorbraak als acteur kunnen betekenen. Ben je bereid je gitaar aan de kapstok te hangen?

Flynn «Voorlopig wil ik nog niet kiezen, maar ik hou in het achterhoofd dat ik altijd muziek zal kunnen spelen, desnoods in m’n eentje met een gitaar op schoot in m’n slaapkamer. Laat de rollen dus maar komen.»

Rush «Wees gerust: als hij ‘Genius’ heeft gezien, zal Cameron Mackintosh (legendarische Engelse theaterproducer achter ‘Cats’, ‘The Phantom of the Opera’ en ‘Les misérables’, red.) meteen aan een Einstein-musical beginnen, en dan kun je de hoofdrol opeisen: zit je gebeiteld voor een paar jaar acteren én musiceren.»

undefined

'Mevrouw Einstein had de touwtjes stevig in handen' Emily Watson

Mevrouw Einstein

Aan de zijde van de oude Einstein, verborgen onder latex en een dikke laag make-up, zit Emily Watson (‘Breaking the Waves’, ‘Punch-Drunk Love’). Zij speelt Elsa Einstein, de – ja, hoe ziet zij de tweede echtgenote van de atoomgeleerde eigenlijk?

Emily Watson «Elsa was, behalve Einsteins nicht en vervolgens ook vrouw en nicht, zijn manager, nog vóór dat zo werd genoemd: ze wist perfect hoe ze zijn leven, carrière en imago vorm moest geven. Tegelijk genoot ze ervan mevrouw Einstein te zijn: per slot was hij één van de beroemdste mannen ter wereld, een rockster avant la lettre die op de covers van alle grote tijdschriften pronkte.»

HUMO Al was het geen pretje om met hem samen te leven. In de eerste aflevering van ‘Genius’ betrapt Elsa haar man ei zo na met de huishoudster.

Watson «Tja, ze nam inderdaad niet zomaar genoegen met al die andere vrouwen in zijn leven. Al kwamen zij en Albert op latere leeftijd wel tot een vergelijk: ‘Doe wat je wil, maar doe het discreet. En vergeet niet dat ík mevrouw Einstein ben en dus op de eerste plaats kom.’ Albert was niet ongevoelig voor de mensen in zijn omgeving, maar hij had een heel andere kijk op het leven en op relaties. Hij zegt in die ene scène ook iets als: ‘Monogamie is een dwaze burgerlijke uitvinding.’ En de mensen die hem omringden, wisten heel goed wat voor een uitzonderlijke man hij was – je kon hem niet met dezelfde maatstaven beoordelen als om het even welke andere sterveling.

»Elsa vond dat ze haar man moest steunen en beschermen, omdat hij van onschatbare waarde was voor de mensheid. De voorbije decennia werd ze vaak afgeschilderd als de gefrustreerde sloor die in de schaduw van het genie moet leven, maar dat was ze volgens mij helemáál niet: ze had wel degelijk de touwtjes stevig in handen.»

HUMO Al in de eerste aflevering zitten er een paar heftige scènes met Einstein en Elsa. Neem je die emoties mee naar huis, of kun je ze met het ouder worden makkelijker van je afschudden?

Watson «Vroeger was ik echt neurotisch als ik een rol moest voorbereiden, vertolken én nog een hele tijd erna. Maar sinds ik kinderen heb, moet ik die laatste fase overslaan – als ik het per ongeluk vergeet, helpen ze thuis wel een handje (lacht).

»Het is nog altijd wérken, hoor. Ik ben emotioneel een wrak na een draaidag. Bij elke rol ga je op zoek naar een nieuwe manier om de gevoelens van je personage op te roepen, en dan moet je die vaak ook nog eens tien takes na elkaar beleven. Maar ik hou goed in het achterhoofd dat het normaal is dat ik me achteraf zo verweesd voel, en dan gaat het meestal sneller over.»

HUMO Het helpt vast dat je niet voor het eerst tegenover Geoffrey Rush staat.

Watson «We hebben eerder al een Duits koppel gespeeld (in ‘The Book Thief’ van Brian Percival, red.). Toen we in ‘Genius’ een keertje in een deuropening moesten staan, zei Geoffrey: ‘In de vorige film stond je aan m’n linkerkant, kom nu maar eens rechts staan.’

»Hoewel we ‘Genius’ met een groot budget draaiden, lag het draaitempo best hoog: we moesten dus snel beslissen. Dan helpt het als je elkaar kent: in sommige scènes zijn we dan ook als een soort kamerorkest voor twee.»

HUMO We zien jou vooral als de bejaarde vrouw van de grote Einstein, maar...

Watson «Of ik er last mee heb dat ik erbij loop als een lelijke oude trol? (Haalt de schouders op) Je bent acteur of je bent het niet, hè? Ik ben ook op een leeftijd gekomen dat het me geen bal meer kan schelen – ik zie er graag mooi uit, maar als de rol goed genoeg is, dan neem ik ’m. En voor alle duidelijkheid: ik draag kilo’s latex op m’n gezicht, zelfs na een nachtje stappen zie ik er niet zó erg uit (lacht).»

HUMO Je bent tegenwoordig vaker op televisie te zien dan in films: omdat Hollywood jou niet meer ziet zitten?

Watson «Half: Hollywood is sowieso een seksistisch discriminerend zwijn, maar ik kies er ook zelf voor – ik wil graag in Europa blijven werken. Feit is dat het interessantste filmwerk opdroogt als je aan de, euh, tweede helft van je leven begint. Ik zat er onlangs nog over te grappen met Jessica Hobbs, die de minireeks ‘Apple Tree Yard’ regisseert. Mijn personage daarin heeft een dochter, en die jongere actrice speelde af en toe een korte scène met mij. Ik zei: ‘Als dit een film was, had ik als mama af en toe een korte scène met háár.’ Dat is het belangrijkste verschil, afgezien van het feit dat we veel sneller werken. (Fluistert) Maar dat vind ik stiekem geweldig, want ik verveel me nogal snel als ik even niks omhanden heb.»