Gerrit Komrij - Brieven uit Alvites
Gerrit Komrij, drie jaar na zijn dood nog altijd deerlijk gemist, noemde zichzelf graag een ‘tekstverwerkende industrie’. Hij dreef een nering in zinnen, sloeg munt uit zijn woorden, ventte zijn literaire talent naarstig uit. Dat leidde tot een stroom boeken en boekjes, bundelingen en bloemlezingen, die pas opdroogde bij zijn te vroege dood in 2012. Maar toen bleek zijn Hollandse handelsgeest behalve een zegen ook een vloek te zijn: waar schrijvers bij hun heengaan doorgaans een geheime lade met ongepubliceerd werk nalaten, werd in het geval van Komrij de kans op postume schatten bitter klein geacht. Waarom zou deze koopman in letters en ideeën immers verzuimd hebben kwaliteitsvolle waren bij leven te gelde te maken?
Maar zie, in ‘Brieven uit Alvites’ (De Bezige Bij) verzamelt en becommentarieert Humo’s Mark Schaevers honderd merendeels onuitgegeven Komrij-bladzijden: columns, dagboeknotities, brief- en interviewfragmenten en een lezing – allemaal over Komrijs verhuizing, op zijn 40ste, van Amsterdam naar Alvites. Met zijn vriend Charles Hofman betrok hij aldaar het Palácio dos Botelhos, een barok pronkstuk dat perfect paste bij de voorliefde van de schrijver voor de 19de eeuw. Maar amper drie jaar later – tenslotte floreerde ook het horrorverhaal in dat tijdperk – veranderde de Portugese droom in een nachtmerrie, na een escalerend conflict met de stichting die het huis beheerde. Die onfortuinlijke verdrijving uit het paradijs leverde de grondstof voor Komrijs roman ‘Over de bergen’.
‘Brieven uit Alvites’, grotendeels daterend van vóór het debacle, etaleert immer lezenswaardige observaties van een immigrant die zich genoeglijk verbaast over de zeden en gewoontes in het Portugese achterland: ‘De vooruitgang is en blijft hier een toekomstfantasie.’ Het boort zijn zwartromantische ziel aan (‘Hier huist ook het verval, de dood, de wreedheid, de waanzin op straat’) en inspireert tot stilistische trefzekerheid – over een man die de fado van Maria zingt: ‘Je hoort de zee klotsen in zijn strot.’
Zo wordt deze bundeling een zusterboek van ‘Vila Pouca’, een verzameling over de tweede Portugese stek van Komrij en Hofman. ’t Is een mij dierbaar Komrij-boek, wellicht omwille van de combinatie van de kristalheldere stijl en het al even loepzuivere opzet. Alsof het ironische maskerspel dat de schrijver aldoor vergezelde, voor even nutteloos werd. Afstand creëren is immers overbodig voor een onvermijdelijke buitenstaander, zodat die zijn en ons hart kan verwarmen met waarnemingen van de wereld, zichzelf en de dynamiek tussen beide: ‘Het genot om jezelf, tussen mensen voor wie je niets betekent en niemand bent, te moeten handhaven.’ Het doet alleen maar hopen dat de dagboeken waaruit in ‘Brieven uit Alvites’ geput is, lijvig zijn en dra van begin tot eind in druk zullen verschijnen. Als definitief eindproduct van de tekstverwerkende industrie Komrij.
