Gewikt en gewogen: 'Het journaal' vs. 'VTM nieuws'

Groot nieuws over het Nieuws: Humo maakt een omstandige en voor de gelegenheid uiterst actuele vergelijking van het zevenuurjournaal van de commerciële en de openbare omroep. Klopt het dat we door het venster van deze twee journaals een limp van een totaal andere wereld opvangen?

'Luc Rademakers (VRT): 'Onze missie: dat het op alle vlakken goed gaat met de samenleving.' Kris Hoflack (VTM): 'Wie beweert dat 'VTM nieuws' en 'Het journaal' nog steeds hetzelfde zijn, dwaalt.'

Maandagavond 1 juni, 19 uur, zitten 984.927 mensen naar ‘Het journaal’ op Eén te kijken, en 584.690 mensen, zo’n 400.000 minder, naar ‘VTM nieuws’. Ik kijk naar allebei – een recorder verleent een mens een goddelijk aanvoelende alomtegenwoordigheid. Door de nieuwsuitzendingen twee weken lang te vergelijken wil ik achterhalen of ze echt zo enorm van elkaar verschillen als ze dat doen in de hoofden van hun hoofdredacteurs.

‘Wie beweert dat ‘VTM nieuws’ en ‘Het journaal’ nog steeds hetzelfde zijn, dwaalt,’ zei Kris Hoflack onlangs in de krant. ‘Het zijn twee totaal andere uitzendingen, met elk eigen invalshoeken en manieren om nieuws te brengen.’ Niet lang daarvoor had VRT-hoofdredacteur Björn Soenens straffe bewoordingen gezocht om zich van zijn concurrent te distantiëren: ‘De concurrentie werkt volgens de klassieke patronen: er is ergens een bom ontploft of heel veel sneeuw gevallen en dus gaan we daarheen. Alles wat een soort hijgerige opwinding veroorzaakt, moet in beeld worden gebracht.’

Dat sneeuw hijgerige opwinding kan veroorzaken, is vreemd, maar los daarvan: klopt het dat we door het venster van deze twee journaals een glimp van een totaal andere wereld opvangen? We hoeven de makers niet te geloven, toch maar zelf kijken, gewapend met een potlood.

Andere vissen, zelfde poel

Enkele cijfers voorop, gebaseerd op de uitzendingen van 1 tot en met 14 juni. Een VRT-journaal duurt gemiddeld 37 minuten, een VTM-journaal 46 minuten. Op weekdagen is het verschil overigens maar een minuut of vijf, in het weekend heeft Eén kortere nieuwsuitzendingen. Voor beide zenders geldt dus dat ze op weekdagen ruwweg driekwart uur volstouwen. Dat is véél; de ankers mogen dan wel verschillen – dag Martine, Wim, Stef en Danny, trouw volk zijn jullie! – maar in beide gevallen gaat het om zware vrachtboten.

Als we de sportberichten, het weer en aankondigingen van eigen programma’s even wegdenken, stopt de VRT gemiddeld 15 items in een uitzending, VTM 25 – tien onderwerpen meer dus. Dat grote aantal onderwerpen bij VTM is niet van alle tijden: zes jaar geleden kwam ik bij een soortgelijke teloefening op 17 items uit voor VRT én VTM, en 25 jaar geleden (wij turven al lang!) had de openbare omroep gemiddeld 14 onderwerpen, VTM 15.

Tegenwoordig hebben de twee journaals dagelijks gemiddeld een achttal onderwerpen gemeen. Op zondag 14 juni, bijvoorbeeld, brengt VTM de helft van de 12 VRT-items: de Europese vluchtelingencrisis, Facebook en de privacycommissie, de komeetlander Philae, overstromingen in Tbilisi, Stromae die het tijdelijk begeeft, Drs. P definitief. Het VTM-nieuws, die dag 28 (!) items rijk, heeft er dus nog 22 in te vullen, een aantal waarmee je een groot verschil zou kunnen maken. Toch is het niet mijn indruk dat dat ook gebeurt: met zo veel extra onderwerpen krijg je wel automatisch een andere, maar daarom nog geen andersoortige nieuwsuitzending. Het is niet omdat er andere vissen worden bovengehaald dat de poel verschilt.

De berichten die VTM extra geeft (een geval van computercriminaliteit, stijging van de asielaanvragen, examens gestolen in de trein, computer Angela Merkel gehackt, de vele vaders die – enquête! – hun ouderschapsverlof niet opnemen, de te verwachten verkeersellende deze zomer, et cetera, et cetera) lijken mij allemaal even geschikt voor ‘Het journaal’. Laat ik een uitzondering maken voor het bericht over het oudste koppel: twee Britten van 91 en 103 die nog in het huwelijk treden – zo’n entertainmentsflodder wens je geen enkele andere zender toe.

Een potje mosselen

‘Soberder met nieuws over moorden, branden en ongevallen. Wij willen af van dat negatieve gevoel.’ Zo sprak Kris Hoflack toen hij naar Vilvoorde geroepen werd om het grote overwicht in kijkcijfers, dat de openbare omroep nu al vele jaren heeft, te counteren. Verdeel je vandaag de onderwerpen in clusters, dan valt bij ‘VTM nieuws’ nog altijd een ongevalgevoeligheid en een grote appetijt op voor berichten uit de wereld van misdaad en gerecht. Maar meer springt een trend in het oog die voor beide journaals gemeenschappelijk is: de wassende stroom van medisch nieuws, nieuws uit het onderwijs, nieuws over transport, energie, uit alle sectoren die met ons dagelijks leven te maken hebben.

‘Nieuws dat dicht bij de mensen staat en dat de vragen beantwoordt die de mensen zich stellen,’ is de samenvatting die Stef Wauters eens gaf, en in hun speurtocht daarnaar zingen beide journaals zich weleens los van enige journalistieke urgentie.

undefined

'VTM spreekt het explicietst de kijker als consument aan in plaats van als burger'

Uit de transportsector: het station Luchthaven Zaventem heeft nu toegangspoortjes (Eén, 7 juni). Een toestel van Jetair had vertraging, een reiziger heeft er beelden van (VTM, 5 juni). Uit de onderwijssector: te grote uitval in de lerarenopleiding (Eén, 2 juni), te weinig leerlingen vliegtuigtechnieken (Eén, zelfde aflevering). Voorwaar allemaal geen breaking news.

VTM spreekt het explicietst de kijker als consument aan in plaats van als burger. Ecocheques, maaltijdcheques, alimentatiegeld, vastgoedschenking, gsm-factuur: aanleidingen zat om de consument te adresseren. Er is nu chocolade van Callebaut die niet zo snel smelt: dat bericht zat in het VTM-journaal, niet in de reclame vooraf.

Medische berichten hebben een sterk appeal voor beide zenders: het prijswinnende tuberculosemiddel (VTM), een hoestsiroop die voor kinderen verboden wordt (Eén), kinderen die hun tanden niet goed poetsen (allebei). Zullen we VTM’s bericht op de warme eerste junidag dat donkere T-shirts dragen beter is dan witte, kwestie van bescherming tegen de zon, ook bij de medische berichten tellen?

Met het warme weer begin juni deed VTM er alles aan om de zon op allerlei manieren in de nieuwsuitzending binnen te halen, en zo even het bestaan gezamenlijk te vieren. Ongepaste zomerkleding op school, een kleuterklas die niet op reis gaat wegens te warm: het werd allemaal nieuws. Stef Wauters, als anker altijd op zoek naar een metabeschouwing over het geboden nieuws, om zo een wat warmere, lossere sfeer te creëren dan aan de Reyerslaan, overtrof die dag misschien wel zichzelf door een item over Zeeuwse mosselen af te ronden met : ‘Een potje mosselen op een zomers terras, dat moet kunnen, hé?’

Op de eerste rij

Nog een in de krant geventileerde ambitie van VTM’s algemeen hoofdredacteur: ‘Wij gaan ook voor de livebeleving. Als er iets gebeurt, staat onze reporter ter plekke.’ Zo’n vaart loopt het niet (of er zou wel bijzonder weinig moeten gebeuren), maar een liveverbinding is in een VTM-nieuwsuitzending bijna een zekerheid, vaak zelfs twee of drie keer. Het kan voor een brand in Meise zijn, of een onweer in Mechelen, maar ook voor het serieuzere werk: de SP.A-voorzittersverkiezing of de Griekse crisis vanuit de Brusselse Europawijk.

undefined

'De ankers verschillen, de vracht nauwelijks'

Het verhoopte gevoelen dat VTM ‘altijd op de eerste rij staat’ is daarmee nog niet bereikt. Maar dat is geen vraag om de frequentie van deze liveverbindingen uit te breiden, want de reporters op de eerste rij maken in hun hijgerige opwinding (zoals Björn Soenens zou zeggen) soms meer drukte dan nodig. Men herinnere zich de ‘champagnezaak’: bij de autopsie van twee jihadisten in Luik zou er champagne gedronken zijn. Voor VTM was dat warrige bericht, gelanceerd door La Dernière Heure, het eerste hoofdpunt en een liveverslag waard. Een dag later, toen enkele kranten de kwestie danig relativeerden en de VRT-redactie het klasseerde, stond VTM alweer live bij het Justitiepaleis, met een bericht over een verhoogd terreurniveau. Sindsdien niks meer gehoord van die champagne, ook niet in ‘VTM nieuws’. Dan was er ook nog de ‘verijdelde aanslag’ van Tsjetsjeense moslimterroristen in Leuven. De man op de eerste rij in Leuven kon dat bericht alleen maar zachtjes de nek omdraaien waar hij live bij stond: ‘Heel concreet waren die plannen niet. In de vooravond zijn de verdachten vrijgelaten.’

Voor de bulk van de langere berichten hebben beide journaals overigens dezelfde saaie aanpak: woordje van het anker, beeldverslag plus een reeksje interviews. Er is nog geen einde in zicht van de trend dat de interviewstoet langer wordt. Het kan gebeuren, bijvoorbeeld op 3 juni, dat één uitzending van de VRT 37 interviewtjes bevat; VTM had er toen 32. Waar deze interviewitis toe leidt, werd helemaal duidelijk toen door de staking van de Gentse vuilnismannen ook de journaals gingen stinken. Vanaf 29 mei tot het einde van deze Napels-aan-de-Leie-story gooiden de twee journaals samen er 50 – ja, 50! Eén 22, VTM 28 – geïnterviewden tegenaan. De vuilnisman, de stedelijke veger, de vakbondsman in zijn christelijke en socialistische variant, de bemiddelaarster, de restaurantuitbater, de toerist, Siegfried Bracke, de milieutoezichter, de bewoner, autochtoon of allochtoon, ze bleken er allemaal over te kunnen meepraten, weze het soms met een beperkte bijdrage: ‘Het stinkt.’ Eén was twee keer live ter plaatse, VTM drie keer. Met al die ingezette middelen kwamen ze niet tot een eensluidende conclusie over het lot van de werknemer die de aanleiding was geweest tot het conflict: mag hij nu blijven tot de volgende evaluatie (VTM) of krijgt hij elders werk (VRT)?

Het buitenland belicht

Zeven jaar geleden kon toenmalig VTM-journaliste Cathérine Moerkerke nog in Humo kwijt: ‘Wij brengen echt Vlaams nieuws, en dat vind ik legitiem. Wij leven wel hier, hè.’ Maar de tijd dat de VRT het buitenland van VTM cadeau kreeg, is voorbij: ‘relevant buitenlands nieuws’ staat nu ook op het Vilvoordse to-dolijstje.

'Buitenland betekent voor VTM ook: een rollercoaster, een dooie stuntpiloot en een stel nonnen dat drie dagen biddend vastzit in een Italiaanse lift'

In de eerste twee juniweken turfde ik bij de VRT 6 buitenlandse items per uitzending, bij VTM 8, wat op het totaal onderwerpen staat voor een ruim derde bij de VRT, een klein derde bij VTM. Daarbij dient wel gezegd dat het bij VTM vaak om korte items gaat, soms zo kort dat er niet erg veel aan te begrijpen valt.

Bij de keuze van de onderwerpen kiest VTM vaak voor een link met een bekende politicus: zo bracht alleen ‘VTM Nieuws’ het ziekbed van Helmut Kohl, de begrafenis van de zoon van de Amerikaanse vicepresident Joe Biden, Poetin die de paus een uur laat wachten – allemaal berichten die ook in het VRT-journaal niet zouden misstaan. Maar buitenland betekent voor VTM ook een rollercoaster die veertien keer over de kop gaat, een dooie stuntpiloot en een stel nonnen dat drie dagen biddend vastzit in een Italiaanse lift.

Gaat een VTM-reporter op reis, dan is dat vaak omdat een stukje binnenland naar het buitenland verhuisd is: de Rode Duivels trainen in Bordeaux, de minister van Landsverdediging bezoekt het schip Godetia in de Middellandse Zee, of Bart De Wever reist naar New York. Deze ‘atlantist tot in de kist’ maakte zijn eerste trip naar Amerika. Hij verschoot er van de urbanistische mikmak, en liep verloren in Central Park: dat weten wij allemaal omdat zijn bezoek breed uitgesponnen werd in vier VTM-reportages. ‘Het journaal’ had één bericht.

undefined

'Het buitenland krijgt veel aandacht op de VRT: over de vluchtelingencrisis bracht Rudi Vranckx uitmuntend werk.'

Voor wie nog meer verschillen wil: de VRT liet de Chinese cruise op de Yangtze ondergaan in 2 berichten, VTM in 6. Inzake de MERS-besmetting in Zuid-Korea volgde VTM het dodenaantal op de voet in 7 berichten, de VRT wachtte een week langer voor een eerste bericht (de zevende dode) om erover te beginnen, vier dagen later volgde een tweede bericht met de melding dat het zeker géén epidemie betrof. Is dat een voorbeeld van Björn Soenens’ verzet tegen ‘de bangmakerij’ – iets wat hij de concurrentie eerder dit jaar in een tweet verweet?

Wie constant gevoed wil worden met informatie over belangrijke buitenlandse ontwikkelingen, komt bij de VRT het best aan zijn trekken: over de Griekse tragedie had ‘Het journaal’ 11 berichten tegenover 5 op VTM. Michaël van Droogenbroeck trok naar Athene, en Inge Vrancken berichtte vanuit Turkije over de verkiezingen. Ook over de vluchtelingencrisis had ‘Het journaal’ uitmuntend eigen werk van Rudi Vranckx. Hij ging op patrouille met de Libische kustwacht, en dat die trip enkele ‘harde beelden’ opleverde, dixit Wim De Vilder, was niks te veel gezegd.

Ik kan deze journalisten even bij naam noemen, omdat ze met zo weinig zijn. Evoluties rond IS, de heropflakkering van de strijd in Oekraïne, de nieuwe Koude Oorlog in het oosten van Europa bleven ook bij de openbare omroep onderbelicht. De journalistiek draait op kleinere budgetten; ‘The planet is a much less covered place,’ schreef Guardian-journalist Nick Davies.

undefined

Weg van de Wetstraat

Laatste blik op het to-dolijstje in Vilvoorde: investeren in de Wetstraat. Een slinger die terugkomt, want het parool van de jonge VTM was: ‘Er zijn nog andere straten dan de Wetstraat.’

undefined

'Heeft het VRT-pleidooi voor constructieve journalistiek veel gevolgen op het scherm? Niet zo heel veel'

Vijfentwintig jaar geleden zag ik bij een steekproef van twee weken bij VTM één nationale politicus per dag tijdens het nieuws, bij de openbare omroep telde ik er toen twee. Intussen zijn er – misschien verrast het – duidelijk meer politici te zien in de journaals: zowel op Eén als op VTM mogen elke dag gemiddeld een viertal politici van bovenlokaal niveau een quote leveren. Numero uno is De Wever, met 8 optredens over beide zenders verdeeld, gevolgd door Jan Jambon en Kris Peeters, elk met 7 verschijningen. Premier Michel turfde ik één keer bij VTM, vier keer bij de VRT.

Meer politici in de nieuwsuitzendingen wil niet zeggen dat ook het gewicht van de Wetstraat in de journaals stijgt. Vaak wordt een politicus slechts om een reactie gevraagd, en schuift hij dus aan in een interviewstoet, of moet hij een specialist naast zich dulden – of een gewone man of vrouw – die de gevolgen van zijn beleid voor de burger/consument inschat. Opnames in de Wetstraat zelf waren in de bekeken periode overigens zeldzaam, en ook uit de parlementen kwamen nauwelijks beelden.

Waar ik, als het over de selectie van politiek nieuws gaat, nog over zit na te denken, is waarom VTM twee dagen lang stil bleef over het aangekondigde verdwijnen van FM Brussel – toch nieuws dat dicht bij de mensen bleek te staan.

Dat VRT-hoofdredacteur Björn Soenens een specifieke visie op journalistiek wil uitdragen, is ruim bekend geraakt. Van miseriejournalistiek naar oplossingsgerichte journalistiek, in plaats van conflicten oppoken mensen verbinden, dat is het verhaal – nee, de Missie. Ook gedeeld door algemeen hoofdredacteur Luc Rademakers: ‘De vierde macht vertrekt vanuit een missie,’ zo liet hij optekenen, ‘dat het op alle vlakken goed gaat met de samenleving.’

Heeft dat pleidooi voor constructieve journalistiek veel gevolgen op het scherm?

Niet zo heel veel, maar wel genoeg: een vriendelijk item over een nieuwe moskee in Sint-Joost, een reporter die uitrukt naar Londen om een conferentie over islamitisch beleggen te verslaan. Het is een manier om een te eenzijdige benadering van de islam te counteren. Maar als enkele in beeld gebrachte succesverhalen uit de economische sfeer ook proefprojecten zijn uit de constructieve koker, dan zal ‘Het journaal’ van de toekomst vast saaier worden. Op 14 juni gold als één van de hoofdpunten dat de vrachtafdeling van Brussels Airport waarlijk floreert dankzij specialisatie. De commercieel directeur, de CEO, ze kwamen woorden te kort om het succes te duiden (453.954 ton goederen! 200 bestemmingen!), waardoor de reportage een dag later wel een vervolg móést krijgen.

In een lang item liep ‘Het journaal’ ook vooruit op de ‘Koppen’-aflevering ‘De verdeelde klas’, die zou bewijzen dat je racisme kunt afleren: van een hoogmis van optimistisch denken gesproken! Het gesprek erover was te verward om samen te vatten, maar ik citeer toch één vraag van Wim De Vilder: ‘Is het experiment constructief geweest?’

De verwijzingen naar ‘Koppen’ en ‘Terzake’ zijn voor ‘Het journaal’ vaste kost, zoals ook ‘VTM nieuws’ verwijst naar ‘Telefacts’. Voor ‘VTM nieuws’ was de ontknoping van ‘Mijn pop-uprestaurant twee keer nieuws (tweede keer: vijf interviews!). En in de uitzending van 7 juni werd vijf keer op niet-subtiele wijze verwezen naar de uitzending van de wedstrijd Frankrijk - België op VTM. ‘Nu uitkijken naar de Rode Duivels, uiteraard híér om halfnegen.’ Niet alles wat went is normaal.

Er is overigens nog een klein verschil tussen beide journaals dat ik met dank aan het CIM (Centrum voor Informatie over de Media, red.) wil vermelden: aan de Reyerslaan begint het zevenuurjournaal in de meeste gevallen enkele seconden over zeven, ‘VTM nieuws’ begint systematisch een tiental seconden vóór zeven uur. Ze kunnen daar niet wachten om de kloof verder te verkleinen. De zondag dat ik met turvend kijken stopte, 14 juni, was dat aardig gelukt: VRT 655.792, VTM 435.888.