Gouden handel: hoe EU-landen rijk worden door voor veel geld paspoorten te verkopen

Het verkopen van paspoorten en verblijfsvergunningen is een gouden handel voor veel EU-landen. Al meer dan honderdduizend mensen zijn zo de unie binnengekomen. Het Europees Parlement wil dat het stopt, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. 'Je kunt er zeker van zijn dat de overheid een oogje dichtknijpt.’

Alsof je een vakantie boekt. Ga naar een site als ‘La Vida, Golden Visas’, en je ziet een zeilboot in een azuurblauwe zee. Je leest: ‘La Vida biedt een keuze aan gouden visa voor investeringen in verblijf en burgerschap’, en je denkt: hm, waar zal ik eens naartoe gaan? De keuze is ruim. Je kunt bijvoorbeeld naar Antigua & Barbuda, Cyprus, Griekenland, Malta, Portugal, Saint Kitts of Vanuatu: niet de beroerdste plaatsen voor verblijf of burgerschap.

Je kiest bijvoorbeeld Malta, en weer zie je een prachtig plaatje, dit keer van de hoofdstad Valletta bij het vallen van de avond. Even doorklikken en je kunt precies lezen wat je moet doen als ‘individu met een ultra hoge nettowaarde’ om een verblijfsvergunning te krijgen of, beter nog, officieel staatsburger te worden. Het is heel overzichtelijk. Om te beginnen moet je minstens 650.000 euro storten in het nationale ontwikkelingsfonds, dat is opgezet door de regering. Dan moet je ook 150.000 euro aan staatsobligaties kopen én een huis aanschaffen dat minstens 350.000 euro kost (of iets huren voor 16.000 euro per jaar, dat mag ook).

Alles bij elkaar is dat dus zeker meer dan een miljoen, maar dan heb je ook wat, als individu met een ultra hoge nettowaarde: een paspoort van Malta. En dus van de Europese Unie. Hiermee mag je vrij reizen in alle 28 landen van de EU en kun je zonder visum reizen naar 182 andere landen, waaronder de Verenigde Staten en Canada. En helemaal legaal!

Gouden business

Dat niet alleen: het is een gouden business. Van de 28 EU-landen verkopen er vier op deze manier paspoorten: Oostenrijk, Bulgarije, Cyprus en Malta. Twaalf lidstaten handelen in verblijfsvergunningen, waaronder bijvoorbeeld ook Nederland waar de regel is dat je een vermogen moet hebben van minstens 1.250.000 euro en dit investeren in het Nederlandse bedrijfsleven.

Het laatste decennium heeft dat volgens een schatting van Transparency International (TI) - een organisatie die strijdt tegen corruptie - de betreffende EU-landen een slordige 25 miljard euro aan directe investeringen opgeleverd. Hiervoor zijn 2.500 paspoorten uitgegeven, plus nog eens 3.500 voor naaste familieleden van de aanvragers. Ook zijn er 34.000 verblijfsvergunningen verstrekt, plus 69.000 voor familie. Meer dan 100.000 mensen, dus.

Enorm punt

Sophie in ’t Veld, Europarlementariër voor de Nederlandse liberale partij D66, zegt het zo: ‘Dit raakt meer aan de Europese Unie dan wat er aan de hand is in Polen en Hongarije.’ Van dat laatste maakt Brussel een enorm punt, omdat ze vindt dat de regeringen in Warschau en Boedapest onder meer de rechtsstaat ondermijnen.',Zo erg is het dus, ja. De gouden visa bieden een legaal achterdeurtje in de EU. Wil je geld witwassen, dan hoef je bij wijze van spreken alleen maar aan te bellen. Vaak zijn de eisen belachelijk laag. En je kunt er zeker van zijn dat de overheid een oogje dichtknijpt. Iedereen heeft namelijk baat bij dit systeem'”

Transparency International kwam onlangs tot eenzelfde conclusie, al geldt het niet voor elke lidstaat in even grote mate. In haar rapport Een tripje naar Europa: een kijkje in de troebele wereld van de gouden visa komt de organisatie onder meer tot de volgende stelling: ‘Door hun opzet zijn gouden-visa-programma’s een aantrekkelijke optie voor criminelen en corrupten’.

Er is veel mis. De verkoop van paspoorten en verblijfsvergunningen heeft gevolgen voor alle burgers in de EU, constateert TI, maar niemand van hen heeft in de gaten hoe het werkt en wat de risico’s zijn. De lidstaten die op deze manier geld binnen harken, zijn niet scheutig met informatie. Zo leveren alleen Oostenrijk en Malta namenlijsten van nieuwe inwoners; al zet de laatste er bijvoorbeeld niet bij hoe diegene het land is binnengekomen, dus dan heb je er nog niks aan. De helft van de landen geeft geen informatie over hoeveel er jaarlijks verdiend wordt aan gouden visa, ook Nederland niet. En er zijn wel selectiecriteria, maar in Hongarije, Litouwen en het Verenigd Koninkrijk wordt liefst 90 procent van de aanvragen gehonoreerd. Uit de gegevens die wel bekend zijn, blijkt dat het vooral Chinezen en Russen zijn die op deze manier de EU binnen willen komen, óók mensen die op een zwarte lijst staan. En hoewel al die landen precies hetzelfde verkopen, namelijk toegang tot de EU, is er geen algemene standaard. Iedereen doet maar wat.

Grootverdieners

Cyprus, Malta en Portugal staan hoog op de lijst van grootverdieners (Malta heeft op deze manier zo ongeveer zijn begrotingstekort weggewerkt) en dat lijkt niet voor niks: ze controleren nauwelijks waar het geld vandaan komt dat hun nieuwe landgenoten meebrengen. En als er toch iemand een strafblad blijkt te hebben, dan kunnen Maltezer ambtenaren gebruikmaken van de regel voor ‘bijzondere omstandigheden’. En dat hoeven ze niet verder toe te lichten. Dit heeft ertoe geleid dat met name Malta de aandacht op zich gevestigd weet. Dit, en de moord op Daphne Caruana Galizia.

Op 16 oktober 2017, om precies 14.58,55 uur, ontploften er twee bommen in de auto van de Maltese journaliste, vlakbij haar huis in het dorpje Bidnija. Ze had zich ontpopt als de luis in de pels van de regering van premier Joseph Muscat. In haar blog, die meer werd gelezen dan alle dagbladen van het eiland bij elkaar, schreef Galizia (53) over corruptie in de regering, witwaspraktijken, vriendjespolitiek en over de ‘schandelijke’ handel in paspoorten. Heel Europa, zo waarschuwde ze, zal lijden onder het paspoortmisbruik door ‘Chinese aluminiummiljardairs, Israëlische spionagesoftware-magnaten en Jordaanse kamelendrijvers’. Haar taalgebruik was niet altijd even diplomatiek, maar ze weigerde los te laten. Ze werd op alle mogelijke manieren dwarsgezeten en bedreigd, haar huis werd in brand gestoken, zelfs haar honden werden gedood. Er zijn twee mannen opgepakt voor de moord, maar er is nog geen enkele politicus ondervraagd. Premier Muscat is twee jaar geleden gewoon herkozen, omdat het goed gaat met Malta.

Ook in het Europees Parlement is inmiddels opgemerkt dat Malta in feite een gigantische ‘witwasmachine’ is, zoals de Duitse politicus Sven Giegold (Groenen) het zei. Zijn collega Sophie in ’t Veld herinnert zich het verslag van de eerste EU-missie naar Malta nog heel goed: ‘Alsof er een beerput openging. Er is zo veel mis daar. Gouden visa, witwassen, criminele activiteiten, dubieuze banken.’

Transparency International komt in haar rapport met een heel rijtje aanbevelingen, die samengevat neerkomen op EU-brede controle en samenwerking. Het succes hiervan hangt echter af van de bereidheid van individuele landen. Want hier is de crux: hoewel de hele EU last heeft van de uitwassen van de gouden visa, kan ze er als organisatie helemaal niks tegen doen. Het aanbieden of weigeren van het staatsburgerschap is namelijk een belangrijk recht van een soeverein land. Het is een ‘nationale bevoegdheid’, in Brussels jargon. En daar heeft de EU dus niks over te zeggen. 'Plus', zegt In ’t Veld, 'niemand wíl er ook iets over zeggen. Iedereen springt onmiddellijk in z’n nationale modus: het is in een ander land, dus het gaat ons niet aan. Eigenlijk gaat dit over de vraag of we méér of minder Europa willen. Dit gaat over het wezen van de unie.'