Greenpeace-kapitein Peter Willcox: opgejaagd, opgesloten en opgeblazen

Een moordaanslag door de Franse inlichtingendienst? De persoonlijke wrok van president Poetin? Willcox heeft het allemaal overleefd. Speciaal voor Humo trotseerde hij ook de files in de Kennedytunnel om zijn pas vertaalde memoires toe te lichten.

'De Fransen wilden de Rainbow Warrior in volle zee kelderen. Dan waren we er allemáál geweest'

Antwerpen, Linkeroever. Vlakbij stroomt de Schelde, toegangspoort naar de zeven wereldzeeën – de biotoop die de 63-jarige Amerikaan slechts node en om gegronde redenen verlaat. Het promoten van zijn pas vertaalde boek, ‘Greenpeace Captain. Mijn avonturen om de toekomst van onze aarde te redden’ is zo’n reden. ‘Eigenlijk lag het manuscript al klaar in 2012,’ zegt Willcox.

Peter Willcox «Het is een terugblik op meer dan dertig jaar activisme, een periode waarin ik toch één en ander heb meegemaakt. Vreemd genoeg zag de uitgever er geen brood in. Maar toen belandde ik in september 2013 met de voltallige bemanning van de Arctic Sunrise in een Russische gevangenis, na een actie tegen olieboringen in de Barentszzee. Dat heeft veel stof doen opwaaien: de campagne voor de vrijlating van de zogeheten Arctic 30 was zelfs wereldnieuws. Daarna kon het boek niet snel genoeg verschijnen. Ik heb nog vlug drie extra hoofdstukken geschreven, en nu hebben we een bestseller op onze naam (lacht).»

HUMO Eén van die vroegere avonturen was de aanslag door agenten van de Franse inlichtingendienst DGSE op de Rainbow Warrior in 1985 in Auckland, Nieuw-Zeeland. Vorig jaar heeft Jean-Luc Kister, één van de betrokken agenten, zijn verontschuldigingen aangeboden voor die operatie, waarbij de Nederlands-Portugese fotograaf Fernando Pereira om het leven kwam. Aanvaardt u zijn excuses?

Willcox «Ik geloof wel dat hij het meent, maar vraag me niet om die excuses namens Greenpeace te aanvaarden. Kister had zich tot Marelle gericht, de dochter van Fernando Pereira. Die heeft de excuses afgewezen – too little, too late. Vergeet niet dat de Franse overheid nooit ofte nimmer sorry heeft gezegd, terwijl iedereen weet dat het bevel van het allerhoogste niveau kwam, meer bepaald van president Mitterand. Erger nog, ze hebben de saboteurs gedecoreerd. Ik kan me alleen maar aansluiten bij Marelles afwijzing. Ik heb mijn schip verloren, maar dat stelt niks voor in vergelijking met haar verlies.»

HUMO De Rainbow Warrior werd in het holst van de nacht met twee opeenvolgende explosies tot zinken gebracht. Had de tol nog zwaarder kunnen uitvallen?

Willcox «Zeer zeker. De chaos was compleet, het leek wel een scene uit ‘The Posseidon Adventure’. Ik was mijn bril kwijt, ik ben poedelnaakt en op de tast aan wal gekropen, nadat ik het bevel had gegeven om het schip te verlaten. Vanaf de kade konden we alleen maar met lede ogen toekijken hoe de Rainbow Warrior wegzonk. Pas na een poosje realiseerden we ons dat Fernando ontbrak. Hij was na de eerste explosie naar zijn kamer gelopen om zijn camera te halen, en was daar verrast door de tweede ontploffing. De inlichtingendienst heeft natuurlijk nooit open kaart gespeeld, maar er bestaan sterke vermoedens dat ze oorspronkelijk van plan waren geweest ons in volle zee te kelderen. In dat geval waren we er allemaal geweest.»

HUMO De DGSE heeft een modderfiguur geslagen. De twee duikers, die zich voordeden als een Zwitsers echtpaar op snorkelvakantie, vielen de dag na de aanslag al door de mand. Was je verbaasd door zo veel amateurisme?

Willcox «Wel als je bedenkt welke middelen de Fransen hadden ingezet. Er was zelfs een kernonderzeeër aan te pas gekomen, om de bemanning op te pikken die de explosieven met een zeiljacht vanuit Nieuw-Caledonië had binnengesmokkeld. Maar die twee commando’s waren inderdaad onwaarschijnlijk slordig geweest. Om te beginnen hadden ze hun rubberboot zomaar bij hun auto achtergelaten nadat ze ’s nachts waren gaan ‘koraalduiken’. Een toevallige passant vond dat zo verdacht dat hij de nummerplaat van hun huurwagen noteerde. Toen ze de auto ’s anderendaags op de luchthaven wilden inleveren, werden ze gearresteerd. Het koppel werd naar een hotel gebracht, ze moesten daar blijven tot de politie één en ander gecheckt had. En wat is het eerste wat ze doen in hun hotelkamer? De DGSE bellen om te melden dat ze wat problemen hadden en hun vlucht hadden gemist. Blijkbaar hadden ze er in hun arrogantie niet aan gedacht dat de Nieuw-Zeelanders ook telefoons kunnen aftappen.»

HUMO Waarom waren de Fransen zo op Greenpeace gebeten?

Willcox «De Rainbow Warrior was op weg naar Mururoa, het atol waar de Fransen bovengrondse atoomproeven hielden. We wisten wel hoe gevoelig dat lag. In 1972 had Greenpeace er al een robbertje gevochten met de Franse marine, toen David McTaggart met zijn zeilschip Vega IV de verboden testzone was binnengevaren. Dat we ineens met een veel groter schip kwamen aanzetten, heeft bij de Fransen de stoppen doen doorslaan. Hun aanslag heeft echter een averechts effect gehad: het protest tegen de atoomproeven is blijven doorgaan, tot de Fransen er in 1996 definitief mee gestopt zijn. Niet alleen onder druk van Greenpeace – de bevolking van Frans-Polynesië is in opstand gekomen toen Frankrijk na een lange onderbreking een nieuwe reeks tests aankondigde. Het ging er bijzonder heet aan toe: de betogers hebben de luchthaven van Papeete in Tahiti kort en klein geslagen. Maar de volkswoede was terecht, dat had ik al eerder op die fatale reis met de Rainbow Warrior kunnen vaststellen. Op weg naar Auckland waren we namelijk gestopt in Rongelap, een atol van de Marshalleilanden op 150 kilometer van Bikini.»

HUMO Bikini, waar de Amerikanen hun atoomproeven hielden.

Willcox «Precies, in 1954 hebben ze boven Bikini een waterstofbom van 15 megaton laten ontploffen – 1.000 keer krachtiger dan de bom van Hiroshima. Dertig jaar later sprak de bevolking van Rongelap daar nog altijd over. Het was alsof er die ochtend een tweede zon was opgekomen. Ondanks de afstand voelden ze een hete wind over hun eiland waaien, en even later viel er een soort sneeuw uit de lucht. Nucleaire fall-out, maar dat beseften de kinderen die in de sneeuw gingen spelen, natuurlijk niet. De gevolgen waren verschrikkelijk: letterlijk alle eilandbewoners hebben in de loop der jaren schildklierkanker of leukemie ontwikkeld. Zelfs na al die jaren bleef het aantal miskramen erg hoog, en we konden zelf vaststellen dat er heel wat kinderen met zware misvormingen waren geboren. Ooit gehoord van jellyfish-baby’s? Dat zijn borelingen die zonder gelaatstrekken of botten ter wereld komen en doorgaans meteen sterven.»

Atol gerold

HUMO Wat was jullie missie precies?

Willcox «De eilandbewoners wilden naar Mejato verhuizen, een onbewoond eiland 100 mijl verderop, maar de Amerikaanse autoriteiten wilden hen niet helpen. Het is veilig, zeiden ze na een onderzoek in 1978, zorg er alleen voor dat jullie geen vis of fruit van de noordkant van de lagune eten. Dat boezemde niet meteen vertrouwen in: alsof die vissen niet rond het eiland konden zwemmen. Omdat niemand wilde helpen, heeft Greenpeace het hele dorp én de 350 mensen die er woonden, verhuisd. Tot de laatste golfplaat – het heeft ons vier overtochten gekost. Ik heb veel spectaculairdere acties meegemaakt, maar toch springt Rongelap eruit. Voor de bewoners was het erg emotioneel, en voor mij was het pijnlijk om te beseffen dat mijn land verantwoordelijk was voor hun ellende. Want de generaals wisten perfect dat hun test het eiland aan nucleaire neerslag zou blootstellen. Geen bezwaar. Integendeel, ze hebben de bewoners nog jarenlang als proefkonijnen gebruikt om de medische gevolgen te bestuderen.»

HUMO Heeft de Amerikaanse overheid ooit een schadevergoeding betaald?

Willcox «Nee, de arme drommels van de Marshalleilanden hebben zich laten rollen toen ze in 1986 hun onafhankelijkheid kregen. Amerika stelde toen als voorwaarde dat ze geen schadeclaim mochten indienen voor de nucleaire tests. Anders, zo werd er gedreigd, zou Amerika alle ontwikkelingshulp stopzetten. De Marshalleilanden zijn voor 100 procent afhankelijk van die hulp, dus veel keuze was er niet.»

HUMO Nucleaire bewapening is een gevaar voor het milieu, maar nucleaire óntwapening blijkbaar ook. In 1993 voerde u met het schip Greenpeace actie in de Japanse Zee, waar de Russische marine complete reactoren van kernonderzeeërs dumpte en besmet koelwater loosde. Niet zonder risico voor de actievoerders in hun speedboten, want de geigertellers sloegen tilt.

Willcox «Gelukkig droegen onze mensen maskers en beschermende pakken. De matrozen van het Russische tankschip hadden niet eens handschoenen aan: ze waren zich duidelijk van geen gevaar bewust. Die actie was een succes over de ganse lijn. We konden de Russen letterlijk op heterdaad betrappen en belastend beeldmateriaal verzamelen dat we meteen naar onze kantoren in Londen en Tokyo doorstuurden. Heel Japan in rep en roer. De relaties met de Russen waren altijd al gespannen, en toen bleek dat ze, op nauwelijks 150 mijl van de Japanse kust en vlak bij enkele van de belangrijkste visserijgronden, op grote schaal nucleair afval dumpten. De beelden gingen de wereld rond en de timing kon niet beter. De Russische economie lag op apegapen en president Jeltsin had een bezoek aan Japan gepland om daar om geld en investeringen te bedelen. Hij heeft de dumpingen meteen stopgezet, en de Russische ambassadeur in Japan z’n excuses laten aanbieden. Na die actie is ons ledenaantal in Japan verdubbeld: van 160 naar 320.»

HUMO Wat? Zo weinig!

Willcox «Greenpeace en Japan, dat is altijd een moeilijk huwelijk geweest, wegens onze campagnes tegen de Japanse walvisvloot. We zijn er voorlopig mee gestopt, want het werkte contraproductief. De walvisvaart zit daar echt wel diep verankerd in de tradities, en Japanners pikken het gewoon niet dat een bende buitenlandse hippies daartegen ageert. Ons doel blijft een compleet verbod, maar we moeten andere manieren vinden om dat te bereiken. Overigens, sinds Fukushima hebben we weer wat krediet opgebouwd ginds. Een beter argument tegen kernenergie bestaat niet.»

300 dollar per maand

HUMO De actie tegen het dumpen van kernafval door de Russen was vintage Greenpeace: directe actie gekoppeld aan maximale media-impact. Werkt dat recept nog altijd?

Willcox «Ja, alleen is alles intussen veel professioneler geworden. Vroeger voeren we uit met een beperkte ploeg. Je had de vaste bemanning en actievoerders die voor de operatie waren getraind. Daarnaast waren er nog één of twee gespecialiseerde stafleden aan boord die een handvol journalisten meebrachten. Het aantal crewleden en actievoerders is gelijk gebleven, maar er zijn nu vijf keer meer van die campaigners en journalisten aan boord.»

HUMO Het zijn de actievoerders die het gevaarlijke werk opknappen. Wie zijn die mensen eigenlijk?

Willcox «Meestal vrijwilligers. We organiseren geregeld opleidingskampen waar ze de knepen van het vak leren, zoals banners maken, doelwitten beklimmen, met de katapult ankerlussen lanceren of zichzelf vastketenen. Daarbij hameren we altijd op twee basisprincipes: we gebruiken geen geweld en brengen geen vernielingen aan.»

'Voor het geld moet je het niet doen. Ik ben één van de weinige Amerikanen die niet eens een auto bezit'

HUMO Je vastketenen voor de goede zaak: het klinkt romantisch, maar de praktijk is behoorlijk ruig. Wat moet de Humo-lezer weten vooraleer hij zich voor zo’n bootcamp inschrijft?

Willcox «Dat hij ijskoud zeewater onder hoge druk over zich heen kan krijgen. Dat hij soms een hele nacht in de vrieskou moet zitten. En dat het lastig kan zijn als je op zo’n moment een natuurlijke behoefte voelt opkomen (lacht).»

HUMO En dat alles gratis en voor niks. Wordt u als kapitein wel betaald?

Willcox «Uiteraard, ik moet voor twee studerende dochters instaan. In de pioniersjaren werkte iedereen vrijwillig, maar dat was niet vol te houden – de organisatie is intussen in meer dan veertig landen actief. Ik was één van de eersten die een salaris kreeg: 300 dollar per maand. Tegenwoordig worden we beter betaald, maar voor het geld moet je het echt niet doen. Ik ben één van de weinige Amerikanen die niet eens een auto bezit.»

HUMO Het laatste kwartaal van 2013 hebt u, samen met de dertig bemanningsleden van de Arctic Sunrise, in een Russische gevangenis doorgebracht. Zware beproeving?

Willcox «De onzekerheid woog zwaar. Pas na een maand kon ik met mijn advocaat spreken, en het duurde nog langer eer ik mijn vrouw aan de lijn kreeg. Russische gevangenissen hebben een barslechte reputatie. Maar om eerlijk te zijn: we werden correct behandeld, en voor zover ik weet, was dat ook het geval voor de Russische gedetineerden met wie we een cel deelden. Ik wil hier geen lans breken voor de Russische justitie, maar als Amerikaan ben ik slecht geplaatst om kritiek te geven. In de VS zitten er naar verhouding dubbel zoveel mensen achter de tralies, haast uitsluitend armen die zich geen goede advocaat kunnen veroorloven.»

HUMO Het was niet jullie eerste actie tegen Russische boorplatformen in Arctische wateren. Waarom liep het in 2013 slecht af?

Willcox «De actie was gericht tegen het boorplatform Prirazlomnaya, diep in het noordpoolgebied. Een legitiem doelwit, want het is totaal onverantwoord om naar olie te boren op een plek waar permanent reusachtige ijsschotsen ronddobberen. Sinds de ramp met Deep Water Horizon weten we hoe moeilijk het is om in volle zee een lekkende oliebron te dichten. In de Barentszzee zou het helemaal onbegonnen werk zijn.

'Mijn cel in Rusland was pas geverfd, ik kreeg een vipbehandeling'

»Alle vorige acties waren volgens een vast patroon verlopen: na de gebruikelijke schermutselingen werden we naar de haven van Moermansk gesleept, waar een hoge officier ons voor rotte vis kwam uitschelden. Ze lieten ons een boete betalen, waarna we onze papieren en spullen terugkregen met het bevel de haven en de Russische wateren zo snel mogelijk te verlaten. Maar dit keer werden we op extreem geweld onthaald. Onze rubberboten werden lek gestoken, onze twee klimmers werden brutaal overmeesterd en gevangengenomen, en vanop een patrouilleschip vuurden ze met het boegkanon waarschuwingssalvo’s af. Niet om ons te raken, maar een ongeluk is gauw gebeurd in die omstandigheden. We wilden onze gegijzelde klimmers niet achterlaten, dus bleven we op veilige afstand, in internationale wateren, liggen. En daar is het gebeurd: ineens kwamen er zwaarbewapende commando’s vanuit een helikopter abseilen. We hebben ons niet verzet: dat zou tegen onze principes zijn, en het zou ook niks hebben uitgehaald. De Russen namen mijn schip over, en vier dagen later lagen we in Moermansk. Daar hebben we twee maand in de gevangenis gezeten, daarna werden we naar Sint-Petersburg overgebracht. Onze zaak was intussen tot een internationaal schandaal uitgegroeid. Zelf beseften we dat niet, maar de Russen duidelijk wel. Mijn cel in Sint-Petersburg was pas geverfd en van thermisch glas voorzien – we kregen duidelijk een vipbehandeling.»

undefined

'Ik denk dat de Russen ons vooral een lesje wilden leren.' In de rechtszaal in Sint-Petersburg op 20 november 2013

HUMO Maar de openbare aanklager haalde wel alles uit kast. Eerst werd er met vijftien jaar gedreigd voor piraterij, daarna werd de klacht teruggebracht tot hooliganisme, waar ook lange gevangenisstraffen op staan. En enkele weken later kregen jullie plots amnestie.

Willcox «Ik denk dat de Russen ons vooral een lesje wilden leren. Wellicht kwam de beslissing van hogerhand, want in Moermansk wisten de autoriteiten zelf niet goed waarom er ineens zo zwaar aan onze actie werd getild. Het boorplatform was natuurlijk eigendom van Gazprom: daaraan raken, is raken aan de macht. Maar het is nooit de bedoeling geweest om ons jarenlang op te sluiten. Poetin kondigt ieder jaar rond Kerstmis een amnestiemaatregel aan, en dat was van meet af aan de timing. Ook de nakende Winterspelen van Sotchi hebben onze vrijlating bespoedigd. Als gastheer kon Poetin een diplomatiek schandaal missen als kiespijn.»

'Ja, de wereld gaat om zeep, maar we kunnen er iets aan doen.'

Het betere bochtenwerk

HUMO U schuimt al veertig jaar oceanen, zeeën en rivieren af. Optimistisch over de toekomst van onze planeet?

Willcox «Mijn dochters zijn jonge twintigers: hun verdere leven zal in het teken staan van de klimaatverandering die zich voor onze ogen voltrekt. Als kinderen van een rijk en ontwikkeld land zullen ze het wel redden, maar voor vele tientallen miljoenen mensen elders op de wereld ziet het er beroerd uit. Toch wil ik niet pessimistisch klinken. De wereld gaat om zeep, maar we kunnen er iets aan doen. Als individu, één van de 6 miljard op deze aardbol, voel je je machteloos. Maar Greenpeace bewijst dat een klein groepje van mensen heel veel in beweging kan brengen. Dat is de kracht van burgeractivisme.»

HUMO U hebt met de Arctic Sunrise glaciologen en andere klimaatexperts naar Groenland gebracht voor een wetenschappelijke missie. Maar valt Greenpeace wel te rijmen met wetenschappelijke ernst? Jullie zijn er altijd als de kippen bij om dissidente wetenschappers die twijfelen aan de menselijke rol in de klimaatverandering, af te branden. ‘Hired scientists in dienst van belangengroepen,’ luidt het dan steevast. Zijn die wetenschappers aan boord van de Arctic Sunrise niet evengoed hired scientists?

Willcox «Nee, want er is een essentieel verschil. Wij houden hun pen niet vast. Wetenschappers reizen graag met ons mee omdat ze bij Greenpeace meer middelen ter beschikking krijgen dan in de gemiddelde universiteit, maar óók omdat ze weten dat ze hun onderzoek in alle vrijheid kunnen verrichten. Dat is het verschil met wetenschappers die zich door belangengroepen laten financieren: in hun geval is het de opdrachtgever die bepaalt wat er wordt gepubliceerd.»

HUMO De Canadese milieuwetenschapper en Greenpeace-pionier Peter Moore heeft zich tot één van jullie ferventste critici ontpopt. Hij spreekt zich uit voor kernenergie en noemt CO2 een zegen voor het klimaat. Kent u hem?

Willcox «O ja, hij heeft wel vijftien jaar een prominente rol bij Greenpeace gespeeld en we hebben vaak samengewerkt. Ik heb medelijden met die man. Als consultant laat hij zich nu betalen door de lobby’s die hij vroeger bestreed. Goed voor de portefeuille, maar ik vraag me af hoe je na zo’n bocht je kinderen nog in de ogen kunt kijken. Er zijn nog een stuk of vijf van die klimaatsceptici die roepen dat het allemaal zo’n vaart niet loopt. Maar tegenover die vijf staan een paar duizend integere wetenschappers die hen tegenspreken.»