Grootse kleine: Woody Allen over 'Irrational Man'

Met ‘Irrational Man’ is Woody Allen – in december zal ons favoriete opdondertje 80 worden – aan rolprent nummer 46 toe.

Eén van die achterpoortjes is universiteitsstudente Jill Pollard, oogstrelend gestalte gegeven door Emma Stone, vorig jaar nog te zien in Allens ‘Magic in the Moonlight’. Achter de pronte buik die de professor voorafgaat, herkent u dan weer Joaquin Phoenix, die als Abe Lucas z’n eerste samenwerking met Allen beleefde.

- Hoe u bij Emma Stone terecht bent gekomen is duidelijk, maar vanwaar de keuze voor Joaquin Phoenix als de opgebrande filosofieprofessor?

Woody Allen «Meestal begin ik te schrijven aan een rol met een bepaalde acteur in gedachten, maar deze was een uitzondering. Ik wou eerst het verhaal helemaal af hebben en dan pas gezichten op de namen plakken. Over de rol van Emma Stone was er inderdaad geen enkele twijfel mogelijk: ze is jong, knap en getalenteerd. Ze kan praktisch alles aan: komedies, drama, romantiek… Het was de casting director die Joaquin voorstelde. We vonden hem allemaal meteen perfect voor de rol.»

- Was u al fan van zijn eerdere werk (‘Walk the Line’, ‘The Master’, ‘We Own the Night’...)?

Allen «Ik vroeg me vooral af hoe het zou zijn om met hem samen te werken. Zou hij moeilijk zijn? Zou hij gék zijn? Maar hij bleek geen van beide. Integendeel zelfs: heel attente en bescheiden man. Onzeker, ook. Hij beseft soms niet hoe goed hij wel is; hij legt de lat voor zichzelf zo hoog dat je hem vaak moet gaan verzekeren dat, ja, hij er wel degelijk óver gesprongen is.»

undefined

'Als een film klaar is, denk ik altijd: ik had zulke geweldige mensen ter beschikking en ik heb ze allemaal teleurgesteld'

- ‘Irrational Man’ beleefde zijn première in Cannes. Het was de elfde keer dat u er met een film te gast was, maar u koos ervoor om niet deel te nemen aan de competitie.

Allen «Ik heb nog nóóit in mijn leven één van mijn films aan een competitie toevertrouwd, dus ook nu niet. Hoe kan je ook oprecht beweren dat de ene film beter is dan de andere? Wie zegt dat zo’n arbitrair samengestelde jury weet waarover ze het heeft? Is ‘The Godfather’ dan beter dan ‘Goodfellas’ omdat zij dat zeggen? Mensen maken films om de meest uiteenlopende redenen: voor het geld bijvoorbeeld, of voor de artistieke expressie die ermee gemoeid is. Maar ik vind niet dat je een film maakt om er een andere mee te overtroeven.»

- Wat is voor u de reden om films te blijven maken?

Allen «Ik hou van het werk dat erbij komt kijken. Maar zodra een film daadwerkelijk klaar is en ik ’m bekeken heb om te zien of er écht niets meer beter kan, ben ik er klaar mee. Dan bekijk ik ’m nooit meer.»

- Waarom niet?

Allen «Omdat de enige emotie die ik erbij zou voelen spijt zou zijn. Mocht ik nu één van mijn vorige films bekijken, dan zie ik alleen wat had kúnnen zijn, wat ik verkeerd gedaan heb, waar ik het verknoeid heb, hoeveel erger het wel niet is dan ik het me herinnerde… Het is ondenkbaar dat ik voor één van mijn eigen films zou gaan zitten en vervolgens denk: ‘O God, wat heb ik dát goed gedaan, zeg.’

»Ik vergelijk het vaak met je eigen stem terughoren op een bandje. Verschrikkelijk is dat. Nu, als ik zelf niet meespeel en er zitten verrukkelijke mensen als Diane Keaton of Emma Stone in zo’n film, dan heb ik er nog wel plezier in om hem te monteren. Maar achteraf moet ik het wel loslaten, want dan krijg ik steevast datzelfde gevoel: ‘O nee, ik had zulke geweldige mensen ter beschikking en ik heb ze allemaal teleurgesteld.’ Nee, hoe minder ik te maken heb met mijn eigen films, hoe beter.»

undefined

- Regisseurs die weigeren een favoriet te kiezen uit hun eigen films omdat het allemaal zogezegd hun ‘kinderen’ zijn, dat klinkt u dus vreemd in de oren?

Allen «Ja, I hate them all. Die films zijn allemaal hetzelfde, allemaal even… onbevredigend, wanneer je er eenmaal klaar mee bent. Nu ja, één keer was het anders. Toen ik ‘Match Point’ afwerkte, had ik wél een goed gevoel.

»Bij die film leek alles in de plooi te vallen. Toen een week voor de opnames een actrice wegviel, hebben we door puur geluk Scarlett Johansson aan boord kunnen halen. De opnames waren in Londen, en precies op de dag dat ik bewolking nodig had, was het bewolkt. Had ik regen nodig, dan begon het steevast te regenen, en omgekeerd scheen de zon precies op de momenten dat dat nodig was. Alles werkte, en het eindresultaat kwam héél dicht in de buurt van wat ik op voorhand in m’n hoofd had. Maar ook die film heb ik nooit meer teruggezien, net omdat ik er zulke goeie herinneringen aan heb. Ik weet sowieso dat ik, als ik ’m zou zien, zou denken: ‘My God, what was I thinking?’

De jeugd is de toekomst

- Tegenwoordig komt cultuur steeds vaker mensenlevens binnen via smartphones en tablets. Ook films ontsnappen daar niet aan.

Allen «En dat is een groot verschil met hoe ik opgegroeid ben. Toen ik als twintiger in Manhattan woonde, was ik niet bepaald een intellectueel – ik ben zelfs ooit nog van school gegooid. Ik had het ook meer voor sport dan voor cinema, maar ik wist wél wie Truffaut, Fellini en De Sica waren, en wanneer hun volgende prent uit zou komen. Dat was iets waar ik naar uitkeek, en waar ik over discussieerde met mijn vrienden, die anders óók niet meteen tot de culturele elite behoorden. Nu kun je daarentegen met pientere jongeren in gesprek gaan en ‘Citizen Kane’ laten vallen, en niemand die weet waar je het over hebt. Ze weten niet wie Ingmar Bergman is, of Luis Buñuel. Laat staan dat ze hun films ooit gezien hebben. En dan heb je mensen die ‘Citizen Kane’ wél gezien hebben, maar dan op een schermpje dat zó groot is (houdt zijn vingers vijf centimeter uit elkaar). Ik vind dat een groot verlies, maar zij niet. En daar leg ik me dan maar bij neer: zij zijn immers de toekomst, en ik ben dat niet.»

undefined

'Ik heb geen computer en ik heb nog nooit iets online gelezen. Ik hou me niet bezig met gadgets'

- Probeert u dan niet een béétje mee te gaan in die digitale revolutie?

Allen «Ik heb geen computer, en ik heb nog nooit iets online gelezen. Ik heb zelfs geen tekstverwerker om op te werken. Dat is heus geen daad van rebellie, ik ben gewoon niet het soort mens dat zich bezighoudt met gadgets.»

- U hebt wel al laten verstaan dat u uw volgende film digitaal zult opnemen in plaats van op de u vertrouwde filmrollen.

Allen «Ja, maar daar hoef je niets achter te zoeken – ik zie namelijk geen verschil op het scherm. Voor mij is het ook geen ingrijpende verandering of zo: ik stel de shots op, ik stel het beeld samen op de set, maar ik druk zelf geen knoppen in of zulke dingen. Voor mij maakt het werkelijk niets uit.»

- Regisseurs als Quentin Tarantino en Martin Scorsese zijn erg gedreven verdedigers van de klassieke filmrolletjes. Ook dat is u vreemd, het enthousiasme waarmee ze dat doen?

Allen «Ik heb er geen speciale band mee, met die oude manier. Ik ga vrolijk mee met welke kant het ook uitgaat. Digitaal is ook niet langer de toekomst, hè. Het is al een tijdje het heden.

»Voor mij is het grootste voordeel aan digitaal opnemen dat ik sneller kan monteren, waar ik overigens pas aan begin als het allerlaatste beeld is opgenomen – ik heb graag alles al in handen, anders begin ik er niet aan. Dat proces duurde een hele tijd met klassieke pellicule, maar door digitaal te werken kan ik in één week een hele film monteren. Maar daar houdt mijn enthousiasme ook op, hoor. Voor de rest? Het is in elk geval niet goedkoper.»

De Hollywood-fabriek

- U bent momenteel een serie aan het draaien die uitsluitend op de streamingdienst van Amazon te zien zal zijn. Hoe rijmt u dat met het feit dat u zelfs geen computer hebt?

Allen «Om eerlijk te zijn: ik heb geen idee wat dat precies inhoudt, streaming. De eerste keer dat ik die term hoorde, was toen de mensen van Amazon me kwamen vragen om alsjeblieft een serie voor hen te maken. Ik bleef maar zeggen dat ik geen ideeën had, en dat ik ook niets kén van reeksen. ‘The Sopranos’? Nooit gezien. ‘Mad Men’? Ook niet. Maar ze bleven maar aandringen, anderhalf jaar lang. Tot ze me beloofden dat ik de volledige vrijheid kreeg om te maken wat ik wilde. In zwart-wit, in Parijs, in New York, een dramareeks, een komische reeks: maakte niet uit, als het maar zes keer een halfuur lang was. En dan kwamen ze op de koop toe aanzetten met een heel pak geld. ‘Ach, wat heb je te verliezen?’ zei iedereen. En dus heb ik uiteindelijk ja gezegd.»

- En?

Allen «Sindsdien is er nog geen seconde voorbijgegaan dat ik er géén spijt van heb gehad. In de eerste plaats van mijn overmoed. ‘Ach, ik maak gewoon een film in zes delen,’ dacht ik. Niet dus, zo werkt het niet. Tot nu toe is elke stap een worsteling geweest. Ik hoop alleen maar dat wanneer het af is – en dat zou eind 2016 moeten zijn – de mensen bij Amazon niet teleurgesteld zullen zijn. Het lijken me daar allemaal aardige lui, dus dat wil ik hen niet aandoen.»

- Is dat niet gewoon die beruchte, kenmerkende onzekerheid en angst van u die nu spreekt?

Allen «Laten we hopen. Maar ik vrees ervoor. Het ís gewoon erg moeilijk. Ik ben een vis op het droge: ik maak al decennialang films, en ook op het podium ken ik m’n weg. Maar dit… Het is ook niets voor mij, iets maken dat precies een halfuur duurt en ook mooi afgerond is voor het volgende halfuur begint.»

- U lijkt er écht spijt van te hebben.

Allen «Raar hè, hoe erg je je sommige dingen achteraf kunt beklagen. Ik heb geen minuut rust meer sinds ik die opdracht heb aangenomen!»

- In Hollywood is het momenteel niet veel beter, zou je kunnen opwerpen. Alle geld stroomt naar grote kaskrakers, sequels en kruisbestuivingen. Een moeilijke tijd voor regisseurs zoals u, die nooit zelfs maar een sequel gedraaid hebben.

Allen «Ik vind het verschrikkelijk wat er vandaag de dag allemaal gaande is. Films blijven voor mij een waardevolle kunstvorm, en tegelijk ook een wonderbaarlijke vorm van entertainment. Maar ergens onderweg zijn we met z’n allen grondig verloren gelopen. Vroeger had je een gezondere situatie: toen maakten de grote studio’s honderd films per jaar. Nu zetten ze veel liever álles in op een paar grote blockbusters. Ik bekijk ze niet eens, het is oorverdovende tijdverspilling.

undefined

undefined

'Waarom denk je dat acteurs voor een habbekrats met me willen werken? Omdat ze wanhopig op zoek zijn naar films die géén belediging zijn voor hun intelligentie'

»Hollywood is een fabriek geworden, en ik vind het verschrikkelijk. Met één blockbuster kun je tegenwoordig een miljard dollar verdienen, en dus besteden de studio’s op den duur meer geld aan de promotie van zo één film dan alle films van Bergman, Fellini en Buñuel tezamen ooit opgeleverd hebben. Tel de winsten van al hun films op, en je hebt nog niet wat je in één weekend verdient met de nieuwe ‘Avengers’. Om zo veel geld te verdienen, moet ik zés films maken, en dan nog eens tien jaar wachten. Hollywood is verworden tot pure commercie. Waarom denk je dat ik zo veel ongelofelijk getalenteerde acteurs in mijn films kan stoppen, die er op de koop toe mee instemmen voor een habbekrats te werken? Omdat ze wanhopig op zoek zijn naar films die géén belediging zijn voor hun intelligentie. Ze willen artistiek bezig zijn, en zich niet idioot hoeven te verkleden om dan twee maanden lang stunts te moeten inoefenen.

Wonderbaarlijke boterham

- Tarantino heeft voor zichzelf al uitgemaakt dat hij nog maar een paar films zal maken voor hij z’n pensioen aankondigt. Hij wil koste wat het kost het gevoel vermijden dat zijn volgende film niet zijn beste wordt. Hebt u voor uzelf al uitgemaakt wanneer het de laatste zal zijn?

Allen «Wanneer ik dat zelf wil, en niet vroeger. Dat moet je ijkpunt zijn. Iemand als Buñuel heeft z’n hele leven lang films gemaakt, terwijl andere even getalenteerde mensen er maar een paar maakten. Maar ik vind het nog altijd leuk om ze te maken; het is een nuttige tijdsbesteding. Nu, als er niemand meer zou komen kijken naar wat ik gemaakt heb, dan zou ik nog maar weinig keuze hebben. Maar zolang ik een publiek heb én ideeën om te verfilmen, zal ik ze blijven maken. Soms gebeurt het weleens dat ik er eentje uitbreng en dat niemand ’m wil zien, maar dat trek ik me niet aan – ik ben dan al bezig met de volgende. En wie weet, misschien komen er daar wél mensen naar kijken.»

- Dat stoort u dus niet, dat er soms niemand komt kijken?

Allen «Het is ondertussen hopelijk wel duidelijk dat ik niet iemand ben die vaak achteromkijkt. Toen ik een kleine jongen was, dacht ik altijd dat je films hoorde te maken voor de roem en het geld. Maar toen ik er effectief aan begon, merkte ik al snel dat het er niet toe doet of je film goed onthaald wordt, hoeveel mensen er staan aan te schuiven om ernaar te kijken, of hoeveel prijzen je ermee kan winnen. Allemaal onzin. Het gaat om het plezíér dat je bij het maken hebt. Want als je het niet leuk vindt, waarom zou je er dan je tijd insteken? Ik amuseer me nog altijd: ik kom in aanraking met mooie vrouwen, charmante mannen, interessante mensen, mooie muziek… Ik blijf het een wonderbaarlijke manier vinden om je boterham te verdienen.»

- Waar hebt u tijdens het draaien de meeste moeite mee?

Allen «Die voortdurende drang om iets groots te maken, en het besef dat dat gewoon niet in me zit. En dat meen ik: ik heb de voorbije decennia al kansen genoeg gekregen om het tegendeel te bewijzen, om mensen te prikkelen en te verbazen. En na een tijdje moest ik eerlijk toegeven dat ik daar niet in slaagde. Je krijgt een blanco scherm, helemaal voor jezelf, en anderhalf uur om te vullen met wat jij en alleen jij wilt. Maar als het dan nog niet komt, dan moet je toegeven dat je het misschien gewoon niet kunt. Dat er geen groots talent in je schuilt. Geen Kurosawa, geen Fellini. En dat je uiteindelijk gewoon een komiek met een bescheiden talent bent die films is gaan maken.

»Je kunt mensen vermaken, maar daarom ben je nog geen uniek talent – één van de vele entertainers die rondlopen in jouw tijdperk, dat wel. Maar dat is het dan ook. Dáár blijf ik mee worstelen. Ik blijf mezelf vertellen: ‘Wacht maar tot de volgende, dan zul je laten zien wat je écht kunt.’ Maar dan zie ik elke keer weer wat ik kan, en ook al is dat voldoende: groots is het niet. Ik heb moeite om te beantwoorden aan mijn eigen imago, vrees ik.»

Vertaling en bewerking: Tom Raes.

Bekijk de trailer van 'Irrational Man':

undefined