De carrière van Michael Jordan begon in 1984 en tot zijn afscheid in 2003 keek het publiek ademloos toe. Jordan tilde het basketbal naar een andere dimensie, zeker als speler van de Chicago Bulls. Vandaag viert de Amerikaan zijn 60ste verjaardag. Reden genoeg dus voor een portret van de man die zijn sport, alles en iedereen oversteeg.
Wie wilde niet zijn zoals Michael Jordan? ‘Be like Mike’, klonk de slogan in een sportdrankcommercial uit de jaren negentig waarin de iconische basketballer figureerde. Voor hetzelfde geld had het zinnetje gediend als lijfspreuk voor een complete generatie, opgroeiend binnen en buiten de landsgrenzen van de Verenigde Staten.
Sam Jones, een Nederlands-Amerikaanse assistentcoach van NBA-team Cleveland Cavaliers, wilde zijn zoals Mike. Zijn vriendjes wilden zijn zoals Mike. Broertjes, neven, ooms. Op de basketbalpleintjes van Chicago, de stad waar hij in de jaren negentig opgroeide in de schaduw van Jordans onverslaanbare Bulls, zag hij hoe kinderen al dribbelend naar de basket hun tong uit hun mondhoek lieten bungelen. Zelf deed Jones het ook. Omdat Jordan het deed.
Wie geen Nikes had met het kenmerkende silhouet van de basketbalgod, hoorde er niet bij. ‘De culturele waarde van Jordan was onmeetbaar,’ zegt Jones over de hoofdrolspeler in de tiendelige documentaireserie die vanaf maandag te zien is op Netflix. ‘Hij oversteeg het basketbal.’
In zijn herinnering was het stil op de straten van Chicago wanneer Jordan en de Bulls speelden. Mensen zaten thuis voor de televisie, of keken in de kroeg. In 1993 ging Jones voor het eerst voor een wedstrijd naar het oude Chicago Stadium, inmiddels vervangen door het United Center. Een familielid van een vriendje had seizoenskaarten via diens bouwbedrijf. Rij 1, stoelen 7 en 8. Voor hem, aan de vloer, keken Oprah Winfrey en Steven Spielberg op sommige avonden naar de verrichtingen van Jordan, ook zij onder de indruk.
Speels gemak
Bij zijn eerste wedstrijd zag Jones hoe de basketballer, op de toppen van zijn kunnen en op weg naar zijn derde van zes kampioenschappen met de Bulls, met speels gemak 36 punten noteerde. ‘Hij deed het allemaal zo eenvoudig lijken,’ zegt Jones, voorheen speler en coach van eredivisieclub Den Bosch en voormalig international en assistentcoach bij het Nederlands basketbalteam. ‘Als we even aan het kletsen waren en we keken omhoog naar het scorebord, had hij er alweer 28 punten in liggen. Hij scoorde ontzettend soepel.’
De invloed van Michael Jordan op de NBA was immens, zowel commercieel als sportief. De rivaliteit tussen Magic Johnson (Los Angeles Lakers) en Larry Bird (Boston Celtics) had de basketbalcompetitie in de jaren tachtig uit de periferie van het Amerikaanse medialandschap getrokken, de spectaculaire en charismatische Jordan - gedebuteerd in 1984 - stuwde de populariteit naar nieuwe hoogten.
De jonge Jordan speelde boven de ring, zoals het heet, leunend op zijn sprongkracht en atletisch vermogen. Vóór hem hadden anderen het luchtruim gekozen, maar Jordan deed het met een unieke, achteloze elegantie. ‘Hij was de beste,’ zegt Rik Smits, die in zijn twaalf seizoenen voor de Indiana Pacers vaak tegen Jordan speelde. Vooral de eerste ontmoeting is hem bijgebleven, het jaar was 1988. ‘Hij sprong de lucht in, richting de basket. Ik ging omhoog om hem te blokkeren. Toen ik weer op de grond stond, hing hij nog altijd in de lucht. Echt, zoiets had ik nog nooit gezien.’
In de tweede helft van zijn carrière, toen zijn vleugels begonnen te slijten, renoveerde Jordan zijn aanvalsstijl. ‘Hij bedacht een move die niet te stoppen was,’ zegt Jones. ‘Zoals Kareem Abdul-Jabbar bekendstond om zijn hookshot, had hij de fadeaway.’ De 1.98 meter lange Jordan perfectioneerde de beweging waarbij hij de bal op enkele meters van de basket met zijn rug naar de tegenstander ontving. Wat volgde was voorspelbaar maar dodelijk. Wegdraaien, ruimte creëren met een stap en een sprong, beide achterwaarts, en afvuren. Vaak deed hij het met twee verdedigers in zijn nabijheid, of een hand in zijn gezicht. Het maakte niet uit. Jordan. Fadeaway. Raak.
De erfenis van Jordan, in 2003 gestopt na een kortstondige comeback bij de Washington Wizards, hing jaren als een molensteen om de nek van een volgende generatie. De zoektocht naar een nieuwe Jordan, die niet bleek te bestaan, zadelde talenten op met onrealistische verwachtingen. Veel van hen speelden zoals Jordan, maar niemand naderde het origineel.
Kobe Bryant
De in 2020 overleden Kobe Bryant, een verlengstuk van de oude meester, kwam het dichtst in de buurt. ‘Ik kopieerde honderd procent van zijn techniek,’ zei de sterspeler van de Los Angeles Lakers in 2017. Anderen probeerden het ook, totdat spelen zoals Jordan ergens gaandeweg de jaren nul niet meer als het hoogste ideaal werd gezien. Het spelletje was veranderd. De zoektocht werd gestaakt.
Enkele van de beste aanvallers in de huidige NBA - LeBron James, Kevin Durant of Kawhi Leonard - trekken de fadeaway nog weleens uit de kast, als ware het een eerbetoon, maar de gemiddelde speler die het in zijn hoofd haalt, wordt tegenwoordig gewisseld. Jones: ‘De schoten die Jordan nam, kunnen nu niet meer.’
De datarevolutie in de sportwereld openbaarde zich de afgelopen jaren nergens zo duidelijk als in het Amerikaanse basketbal. Gekeken wordt vooral naar efficiëntie: de locatie van een schot en de waarschijnlijkheid van succes. ‘Bij de Cavaliers werken goedbetaalde analisten die ons vertellen wat goede en slechte schoten zijn,’ zegt Jones. ‘Zij haten verre tweepunters. Doe een stap naar achteren over de driepuntslijn en de waarde schiet omhoog.’
Het duurde lang voor NBA-teams de potentie van de driepunter leerden waarderen. In de finale van 1980, het eerste jaar na invoering van de nieuwe lijn, maakten de Lakers en de Philadelphia 76ers in zes wedstrijden gezamenlijk één keer gebruik van de nieuwe optie. (Het schot miste zijn doel.) In het laatste seizoen van Jordan namen teams gemiddeld dertien driepunters per wedstrijd. In het huidige, onderbroken seizoen, worden 34 pogingen gewaagd.
Drijvende kracht achter de driepuntsrevolutie is Daryl Morey, technisch directeur van de Houston Rockets. De voormalige ict-student bedacht een speelwijze waarin alleen driepunters, layups of vrije worpen worden genomen. ‘Moreyball’, bedachten journalisten. Gemiddeld schiet Houston de afgelopen seizoenen als enige team meer driepunters dan tweepunters. Sterspeler James Harden neemt dertien van de 44 pogingen van zijn club voor zijn rekening. Afgelopen jaar lanceerde hij 1028 schoten vanachter de driepuntslijn, waar Jordan in vijftien seizoenen op dezelfde positie in totaal niet verder kwam dan 1778 pogingen.
Lange mannen als Smits (2.24 meter) die vroeger uitsluitend onder de ring verbleven, zijn uitgestorven in het nieuwe basketballandschap. ‘In deze tijd had ik ook driepunters moeten schieten,’ zegt hij. ‘Op trainingen deed ik het vaker, maar in wedstrijden heb ik er in mijn hele carrière maar drie gemaakt.’ Spelers als Joel Embiid (76ers), Kristaps Porzingis (Dallas Mavericks) en Anthony Davis (Lakers), mannen die Smits’ positie bespelen, nemen tegenwoordig ruim honderd driepunters per seizoen.
De erfenis
Wie wil er nog zijn als Michael Jordan? De nalatenschap van de heerser van weleer is terug te zien in de vele jonge talenten die de sneakers van zijn merk aantrekken. In de spelers die zijn rugnummer 23 dragen, zoals LeBron James, de basketbalkoning van het afgelopen decennium die zo uniek is dat niemand hem ook maar probeert te imiteren. Sterren manifesteren zichzelf als vleesgeworden merken, zoals Jordan het hun voordeed. Maar kinderen op pleintjes houden hun tong tegenwoordig binnenboord. Ze willen zijn zoals Stephen Curry, de vlammenwerper van de Golden State Warriors die de driepuntsrevolutie een gezicht gaf. Schieten is het nieuwe zweven, het afstandsschot de nieuwe fadeaway.
In de dagelijkse sportprogramma’s op de Amerikaanse televisie wordt Jordan nog altijd besproken als een toonbeeld van excellentie. Wie uitblinkt in zijn of haar sport, wordt aangeduid als de Michael Jordan van de betreffende sport. Ja, en of hij nog altijd de beste zou zijn in het huidige tijdperk, bezweren veel kenners. In 2004 veranderde de NBA de regels ten faveure van aanvallers, die vrijwel niet meer aangeraakt mogen worden. Jordan zou met die vrijheid gemiddeld veertig punten kunnen scoren, dacht Mark Cuban, eigenaar van de Dallas Mavericks. Wie weet wel zestig, dagdroomde zijn voormalige zaakwaarnemer David Falk, wellicht niet geheel objectief.
‘Michael Jordan? Nu?’, zegt Jones, die een lach niet kan onderdrukken. ‘Hij zou aan zijn driepunter moeten werken, maar zelfs zonder zou hij gemiddeld veertig kunnen halen.’ In Cleveland werkte Jones met LeBron James, de speler die volgens sommige basketbalvolgers aan de stoelpoten van Jordan zaagt. ‘Hij komt in de buurt, maar voor mij, als jongen uit Chicago zal er nooit iemand beter zijn dan Jordan.’ Smits sluit zich daarbij aan. ‘Als hij in piekvorm was? Het maakt niet uit in welk tijdperk je hem neerzet, hij zou dan altijd de beste zijn.’
