Hans Bruyninckx, directeur van het Europees Milieuagentschap in Kopenhagen: 'Macht interesseert me niet, impact wel'

Met de informatie die het Europees Milieuagentschap onder leiding van Hans Bruyninckx verzamelt, stippelt Europa haar klimaat- en milieubeleid uit. Bruyninckx’ wereldwijde invloed zal de volgende jaren enkel stijgen, samen met de temperatuur. ‘Martin Luther King veranderde de VS niet door te jammeren ‘I have a nightmare’, maar met ‘I have a dream.’’

'Ik ben optimistischer dan vijf jaar geleden. Hernieuwbare energie breekt veel sneller door dan voorspeld, ook in China'

Vanuit het raam van zijn kantoor kijkt Hans Bruyninckx (53) uit over Kongens Nytorv, het ooit zo statige maar nu tot een bouwput herschapen plein in het hart van Kopenhagen. Op zowat alle grote pleinen in de Deense hoofdstad zijn bulldozers duchtig aan het graven. ‘Ze bouwen aan een gesofisticeerd metronetwerk,’ zegt de voormalige professor internationale milieupolitiek. ‘Onder dit plein komt een station. De Denen sparen kosten noch moeite om van Kopenhagen een leefbare, duurzame stad te maken. Koning auto heeft hier al jaren niet veel meer in de pap te brokkelen.’

Sinds juni 2013 is Hans Bruyninckx directeur van het in Kopenhagen gevestigde Europees Milieuagentschap (EMA). Onder zijn leiding verzamelen de tweehonderd medewerkers van het EMA wetenschappelijke kennis over de toestand van de planeet. Hun rapporten vormen de basis voor het Europese klimaat- en milieubeleid. ‘Dertig jaar geleden focuste dat beleid zich op proper water en schone lucht en werd vooral de industriële vervuiling geviseerd,’ zegt hij. ‘Vandaag bepaalt het milieu- en klimaatbeleid mee hoe onze toekomstige samenleving eruit zal zien.’

Volgens de Zuid-Koreaanse onderzoekers Jae Young Lee en Ho Kim oogt die toekomst gitzwart als er niet snel wordt ingegrepen. Begin augustus publiceerden zij in het Britse medische tijdschrift The Lancet een studie waarin ze berekenden dat bij ongewijzigd klimaatbeleid tegen 2100 in Europa elk jaar 150.000 hittedoden zullen vallen, vijf keer zoveel als nu. Op het moment dat hun studie verscheen, piekte de temperatuur in het Middellandse Zeegebied dagenlang boven de 40 graden. ‘Met hun studie wilden ze laten zien wat er kan gebeuren als we niet ingrijpen, als het business as usual blijft,’ zegt Hans Bruyninckx. ‘Eigenlijk is het een pleidooi voor adaptatie, om wel degelijk maatregelen te nemen. Om bijvoorbeeld het klimaatakkoord van Parijs te volgen.’

undefined

'Ik ben geen naïeve dromer. Ik heb nooit geitenwollen sokken gedragen'

HUMO De klimaatverandering zet alles op scherp?

Hans Bruyninckx «De klimaatverandering is inderdaad een niet te onderschatten probleem, maar toch mogen we ons niet enkel daarop concentreren. Ook het verlies aan biodiversiteit drukt ons met de neus op de feiten. Het gaat vooral over die twee, én over de link tussen de twee. Een mooi voorbeeld zijn de oceanen, die een zeer belangrijke rol spelen in de klimaatregeling en tezelfdertijd erg gevoelig zijn voor klimaatveranderingen. Of neem de bossen: ze zijn van levensbelang voor de biodiversiteit en minstens even belangrijk voor de koolstofkringloop en de klimaatregeling. En al die dingen hebben zwaar te lijden onder onze allesbehalve duurzame manier van produceren en consumeren – de manier waarop we energie opwekken, ons hele voedselsysteem, de productie van onze kledij, de inrichting van onze steden en de mobiliteit... Eén van de grootste bedreigingen is de oprukkende ‘versnippering’: de aanleg van wegen en een continu groeiende infrastructuur die dwars door grote natuurgebieden loopt, waardoor die versnipperd raken.»

HUMO We consumeren te veel en denken te weinig na?

Bruyninckx «Wereldwijd zal de consumptie alleen maar toenemen: binnenkort zijn we met tien miljard, allemaal mensen die net als wij ook recht hebben op een goed leven. Dat is enkel mogelijk als we veel efficiënter omgaan met onze grondstoffen. Nu maken we een product, gebruiken dat heel even en gooien het weg – herstellen wordt nauwelijk nog gedaan. Ook recycleren doen we veel te weinig, waardoor kostbare grondstoffen uit de kringloop verdwijnen. Daar moet snel verandering in komen: we moeten evolueren naar een circulaire economie met een gesloten kringloop, en intussen moeten we werk maken van onze energie-efficiëntie.

»Gelukkig groeit de bewustwording snel. Milieubeleid gaat niet langer alleen over planten en dieren, maar over onze hele samenleving, inclusief de economie. Milieu en klimaat bepalen mee het totale beleid, en het is de taak van ons agentschap om het Europese beleid te onderbouwen met kennis over de toestand van het milieu.»

HUMO Mag u in uw positie nog klaar en duidelijk zeggen wat u zelf vindt over de toestand van het milieu?

Bruyninckx «Ik heb bewust de overstap gemaakt van universiteitsprofessor (aan de KU Leuven, red.) naar directeur van het EMA en was me heel goed bewust van de consequenties, maar ik ben en blijf Hans Bruyninckx. Mijn rol is nu anders dan toen ik nog academicus was. Ik doorliep een lange sollicitatieprocedure in zeven rondes waarin alle mogelijke ideeën over het milieu aan bod kwamen, maar waarin ook gepraat werd over hoe een organisatie zoals deze geleid moet worden. Ik had een interview met de twee Europese commissarissen met wie wij vooral samenwerken en moest voor het Europees Parlement verschijnen, waar ik drie uur lang door de volksvertegenwoordigers op de rooster gelegd werd. Als ik daar de mist was ingegaan, had ik hier nu niet gezeten. Ze weten hier dus waar ik voor sta. Van zodra ik het gevoel heb dat ik zaken moet verkondigen waar ik niet achter sta, kan ik beter iets anders gaan doen.»

HUMO Waarom wou u deze job zo graag?

Bruyninckx «Omdat dit de best mogelijke plek is om kennis tot bij de Europese beleidsmakers te brengen. Wat wij hun aan informatie aanbieden, vormt de basis voor het milieu- en klimaatbeleid dat zij uitstippelen en dat voor achtentwintig landen bindend is. Een netwerk zoals het onze bestaat nergens anders ter wereld, ook niet in Noord-Amerika of Azië. Ik vind het een onwaarschijnlijk voorrecht dat ik deze functie mag uitoefenen. De tweehonderd mensen die hier werken, behoren allemaal tot de top in hun domein. Ze komen uit meer dan dertig landen. Als we hier ’s morgens binnenstappen, worden we Europeaan en werken we mee aan het meest geïntegreerde en meest vooruitstrevende milieu- en klimaatbeleid van de hele planeet. Dat is toch fantastisch?»

HUMO Zitten we in vergelijking met vier jaar geleden niet in een totaal ander Europa en in een andere wereld? Ondertussen was er de brexit en de verkiezing van Donald Trump, een wereldleider die het klimaatbeleid niet zo heel erg genegen lijkt te zijn.

Bruyninckx «Dat laatste is een understatement (lacht). Trumps beslissing om uit het klimaatakkoord van Parijs te stappen, is onverantwoord en irrationeel. De VS lopen het risico om op klimaatvlak internationaal een paria te worden. Verschillende Amerikaanse staten en technologiebedrijven volgen hun president niet en hebben al aangekondigd dat ze de kar van de groene energie zullen blijven trekken. Maar nu de federale normen wegvallen, zal de dynamiek wel vertragen.

»De wereld is in verandering, net als de context waarin wij werken. Europa gaat door een moeilijke periode en wordt geteisterd door verschillende crisissen. Wij voelen dat hier ook: we moeten elk jaar afscheid nemen van personeelsleden als gevolg van het Europese bezuinigingsbeleid.

»Tot hiertoe zijn het Verenigd Koninkrijk en Turkije nog steeds volledig lid van onze organisatie. Hoe de toekomst er zal uitzien, is onduidelijk; dat is nu eenmaal eigen aan werken in een politieke omgeving. Ook onder Trump blijven we regelmatig contact onderhouden met de collega’s van onze Amerikaanse zusterorganisatie het United States Environmental Protection Agency (USEPA). De omstandigheden zijn veranderd, waardoor het er niet makkelijker op wordt.»

undefined

undefined

'Wie vijf jaar geleden zei dat met ontploffingsmotoren dringend komaf gemaakt moest worden, was een radicale zonderling. Nu is het een realistische stap naar een nieuwe economie'

HUMO Terwijl de toestand steeds hopelozer lijkt te worden?

Bruyninckx «De toestand is ernstig, maar u mag niet onderschatten wat er intussen allemaal gebeurd is. Tien jaar geleden, in volle kredietcrisis, werden de thema’s klimaat en milieu on hold gezet. ‘We hebben nu even andere katten te geselen.’ Sindsdien is er toch veel veranderd. Ik ben hier begonnen in 2013, en niet zoveel later was er het klimaatverdrag van Parijs en introduceerde de Europese Commissie haar plan voor een kringloopeconomie. Dat is, zonder overdrijving, een compleet nieuwe langetermijnvisie op duurzaam produceren en consumeren. Ondanks de moeilijke omstandigheden en de tegenwind is er in Europa nog altijd voldoende politiek en intellectueel kapitaal voorhanden om een ambitieus milieu- en klimaatbeleid uit te bouwen. De kennis die wij verzamelen, speelt daar een voorname rol in.»

HUMO Niet zo lang geleden kwamen vertrouwelijke mails aan de oppervlakte waaruit blijkt dat chemiereus Monsanto een aantal wetenschappers heeft proberen te beïnvloeden in het onderzoek naar onkruidverdelger glyfosaat. Hoe kunt u er zeker van zijn dat de informatie die u van allerlei instellingen krijgt betrouwbaar is?

Bruyninckx «In Europa wordt glyfosaat opgevolgd door twee gespecialiseerde agentschappen die met een heel netwerk van wetenschappers werken: het Europese Voedselagentschap in Parma en het European Chemicals Agency in Helsinki, dat overigens ook geleid wordt door een Vlaming (Geert Dancet, red.). In ons eigen Milieuagentschap wordt alle inkomende informatie grondig gecheckt: onze dataspecialisten laten algoritmen op de data los en merken het snel als er iets schort aan de kwaliteit. Voor we een rapport publiceren, laten we het vaak ook nalezen door academici.

»Last but not least is er de politieke controle. Alles wat ik in het openbaar zeg over een lidstaat, wordt aandachtig gevolgd. Bij de minste fout die ik maak, krijg ik meteen een reactie. ‘Wat u daar verkondigt, is fout, mijnheer Bruyninckx. Wij hebben andere gegevens.’ In de vier jaar dat ik hier nu zit, is dat overigens nog nooit gebeurd. Dat komt net omdat wij zo uitermate zorgvuldig te werk gaan. We kunnen ons geen fouten of vergissingen permitteren. Want van zodra we de reputatie krijgen dat onze gegevens niet te vertrouwen zijn, is onze rol uitgespeeld.»

humo Tegenwoordig zijn heel wat professoren aan universiteiten ook actief als ondernemer in start-ups, waardoor ze commerciële belangen krijgen.

Bruyninckx «Daar doe ik liever geen uitspraken over. Er kan altijd een belangenconflict in de lucht hangen. Je weet nooit wat je medewerkers in hun vrije tijd uitspoken, met wie ze getrouwd zijn of waar ze in beleggen. Vandaar ook dat er bij ons strenge en duidelijke procedures van kracht zijn. Alles moet hier aangegeven worden; dat heeft het grote voordeel van de duidelijkheid. Ik heb zelf aan de KU Leuven gewerkt en ik weet dat er een dienst is waar professoren hun consultancyopdrachten aan moeten rapporteren. Ik stelde me aan de universiteit altijd compleet onafhankelijk op.»

humo Komen er vaak lobbyisten bij u over de vloer?

Bruyninckx «Bijna nooit. Het EMA is een kennisinstelling, ze maakt het beleid niet. Hier in Kopenhagen zitten we trouwens ver van de Brusselse scene, the Brussels bubble (lacht). Wij stemmen over helemaal niks, waardoor wij niet interessant zijn voor lobbyisten. Als er dan toch al eens een lobbyist komt aankloppen, ben ik heel duidelijk: ‘Sorry, u zit op de verkeerde plek.’»

undefined

undefined

'Wij zijn niet interessant voor lobbyisten. Als er dan toch al eens één komt aankloppen, ben ik heel duidelijk: 'Sorry, u zit op de verkeerde plek''

humo Krijgt u vaak politici op bezoek?

Bruyninckx «Nogal wat Europarlementariërs, dat zijn dan mensen die rapporteur zijn over een bepaald thema. Wij bieden hun ondersteuning aan. Ik ben regelmatig in Brussel en dan ontmoet ik, uiteraard, mensen uit het beleid: politici, hoge ambtenaren en ook lobbyisten. We zijn volstrekt neutraal en maken geen onderscheid in politieke kleur. Als iemand van om het even welke fractie beroep doet op de kennis van onze experts, dan leveren we die.»

humo Wie het milieubeleid écht wil beïnvloeden, kan misschien beter proberen om de grondstof van dat beleid, de kennis, te beïnvloeden?

Bruyninckx «Onze procedures en regels om die kennis op te bouwen, zijn superstreng. Het is niet zo dat om het even wie hier kan binnenstappen en een rapport op tafel kan gooien met de boodschap: ‘Goeiemiddag, ik heb wat nieuwe, ‘alternatieve’ kennis voor jullie. Misschien kunnen jullie die ooit weleens gebruiken in een rapport.’»

humo Sinds de verkiezing van Donald Trump zijn de ‘alternatieve feiten’ aan een opmars bezig.

Bruyninckx «Kennis is geen kwestie van geloof. Kennis is kennis.»

humo Het lijkt toch alsof er in de VS nu beleid wordt uitgestippeld op basis van onzin?

Bruyninckx «Precies daarom is het een voorrecht om deze job in een Europese context te mogen doen. Onze Amerikaanse collega’s, die het al jaren gewoon zijn om op dezelfde manier kennis te vergaren als wij, worden nu met een existentieel probleem geconfronteerd.»

humo Niemand had ook verwacht dat de Britten vaarwel zouden zeggen aan Europa.

Bruyninckx «Nee, dat klopt. Niemand weet of het Verenigd Koninkrijk na de brexit lid zal blijven van onze organisatie. Ik hoop van wel, al was het maar omdat de Britten in ons vakgebied heel belangrijk zijn als partner in het verzamelen van kennis.»

humo Heeft u in uw functie meer invloed dan een politicus? Uw werk hier bepaalt misschien meer het Europese beleid dan dat van een doorsnee-Europarlementariër?

Bruyninckx «Ik denk niet dat het veel zin heeft om precies te proberen bepalen wie het meeste invloed heeft. Beleid is het resultaat van veel verschillende vormen van informatie of overleg. Wij zijn een radertje in het grote geheel, maar we nemen ons werk wel heel serieus. Onze kennis is betrouwbaar en relevant. We kunnen ook goed inschatten wanneer we wat precies moeten aanleveren. Het is heel belangrijk dat je als kennisinstelling het ritme van de politiek en het beleid kunt aanvoelen.»

humo Voelt u zich een machtig man?

Bruyninckx «Macht interesseert me niet, impact wel. Met de kennis die wij in Europa aanleveren, oefenen we behoorlijk wat invloed uit op een aantal processen. Wij streven die impact niet na vanuit de behoefte om de grootste en de sterkste te zijn. Dit werk is geen hobby waar we allemaal ontzettend veel lol aan beleven. Nee, wij werken hier rond zeer serieuze thema’s. Onze mensen zijn zich daar heel goed van bewust.»

humo Want uiteindelijk gaat het over het redden van de planeet?

Bruyninckx «Misschien eerder over het veiligstellen van ons goede leven op lange termijn. Ik geloof sterk in ons agentschap en in de rol die wij spelen. Ik ben hier directeur en het is mijn verantwoordelijkheid om vanuit deze functie zoveel mogelijk impact te hebben. Eerlijk gezegd vind ik dat we dat op dit moment behoorlijk goed doen.»

humo Wordt u zelf nooit wanhopig van de onderzoeksresultaten die u binnenkrijgt? Denkt u nooit: ‘De apocalyps is nabij’?

Bruyninckx «Een aantal tendensen zijn niet zo gunstig, maar ik heb nooit anders geweten. Ik werk al mijn hele loopbaan rond de milieuproblematiek. Sommigen raken daardoor verpletterd, anderen voelen het gewicht van de hele wereld op hun schouders rusten. In plaats van mij erdoor te laten ontmoedigen, zoek ik naar hefbomen om de zaak positief te laten kantelen. Ik ben toch iets optimistischer dan vijf jaar geleden. Zo breekt hernieuwbare energie wereldwijd veel sneller door dan voorspeld was. Niet alleen in Europa, maar ook in een land als China, waar er gigantisch veel in geïnvesteerd wordt. Wie vijf jaar geleden zei dat met ontploffingsmotoren in auto’s dringend komaf gemaakt moest worden, werd gecatalogeerd als radicale zonderling. Nu klinkt dat als een realistische stap op weg naar een koolstofarme economie. Ook de financiële markten krijgen interesse in het klimaat en green financing.»

humo Dat is dus niet hetzelfde als: terug naar de natuur en leve de geitenwollen sokken?

Bruyninckx «Bijlange niet. Voor alle duidelijkheid: ik heb nooit geitenwollen sokken gehad en zal die ook nooit dragen (lacht). Ik ben geen naïeve dromer. Het gaat niet over gerommel in de marge, maar over de kern van de zaak: over fundamentele transities in onze samenleving, zoals bijvoorbeeld een ander energiesysteem. Kopenhagen wil de eerste klimaatneutrale hoofdstad van de wereld worden en Zweden het eerste klimaatneutrale land. Dat visionaire spreekt mij enorm aan. Het gaat niet langer over het voorspellen van de toekomst maar over het op een realistische wijze vormgeven van die toekomst. Martin Luther King veranderde de VS niet door te jammeren: ‘I have a nightmare’, maar met: ‘I have a dream.’»

humo Moet er niet dringend een wereldmilieuagentschap komen?

Bruyninckx «Er is internationaal al een grote samenwerking. Wij zijn gekoppeld aan het United Nations Environment Program (UNEP) en delen zo kennis met vierenvijftig landen in Europa. Energie- en voedselsystemen kennen een globale dynamiek. Het lokale is belangrijk, maar ons terugplooien op onszelf, zelfs al gaat het dan nog over het Europese continent, is niet verstandig. Vandaar ook het belang van het akkoord van Parijs.»

humo Uw mandaat loopt af in 2018. Stel dat het niet verlengd wordt, overweegt u dan een carrière in de politiek?

Bruyninckx «Ik heb geen enkele ambitie om in de politiek te gaan. Je moet jezelf goed kunnen inschatten. Ik denk niet dat ik een goed politicus zou zijn. Ik was professor politieke wetenschappen en heb nu een functie die zeer dicht staat bij het beleid en de politiek. Mensen zeggen me vaak: ‘Als je spreekt, klink je zeer politiek zonder een politicus te zijn.’ Mijn hele loopbaan draait rond kennis. Dat is mijn roeping.»

humo Pendelt u vaak tussen Kopenhagen en Brussel?

Bruyninckx «Ja. Deze job heeft een serieuze impact op mijn gezinsleven en voor ik eraan begon, heb ik daar met mijn vrouw afspraken over gemaakt. Als ik in het weekend in België ben, werk ik niet. Tijdens de week is dit een intense job die volledige toewijding vereist. Dit is geen baan voor mensen die niet stressbestendig zijn. Je kunt door een golf overspoeld worden of je kunt erop surfen. Meestal slaag ik erin om te surfen. Drie dagen per week ben ik hier in Kopenhagen, twee dagen vertoef ik elders in Europa. De lidstaten verwachten heel terecht dat ik regelmatig langskom en aandacht aan hen besteed. Je kunt geen Europese functie uitvoeren als je in je kantoor blijft zitten.»

humo U hebt dus een stevige ecologische voetafdruk.

Bruyninckx «Iedereen in de Europese Unie met dit soort functie heeft een grote ecologische voetafdruk. In vergelijking met mijn voorgangster heb ik het aantal reisdagen en kilometers zo goed als gehalveerd. Alle medewerkers van ons agentschap reizen een pak minder, omdat ik een pleitbezorger ben van technologische communicatiemiddelen als conference calls. Maar ik vlieg veel, dat is zeker waar, en dat wringt soms. Alleen raak je met de roeiboot of de fiets niet tot in Bulgarije, Malta, Portugal of IJsland.»