Herinneringen aan de Queen: ‘Zij had de ogen van de wereld op zich gericht. Ze moest haar verdriet binnenhouden, dat vond ik vreselijk voor haar’

Queen Elizabeth is overleden, ze werd 96 jaar. Begin dit jaar mocht ze nog vieren dat ze zeventig jaar op de troon zat. In een verzorgingshuis in het Engelse Hoylake haalden tachtigplussers toen herinneringen op aan hun majesteit en haar indrukwekkende staat van dienst. ‘Ze is zo’n sterke vrouw.’

(Oorspronkelijk verschenen op 6 februari 2022)

De 82-jarige Elsie Shannon kan zich de dag dat Elizabeth II koningin van het Verenigd Koninkrijk werd niet meer goed herinneren. “Maar de dag van de kroning wel”, haast ze zich te zeggen. Die was bijna anderhalf jaar later. Shannon zit met een paar medebewoners van The Lodge, een verzorgingstehuis in Hoylake, even onder Liverpool, aan een eettafel in de lunchruimte. “Hoe lang is ze nu al koningin?” vraagt de 84-jarige David Roberts, die naast haar zit. “Al zeventig jaar? Poeh, dat is een heel lange tijd. Ze werd dus vlak na de oorlog al koningin… In 1952, zei je?”

Op 6 februari 1952 om precies te zijn. Zondag 6 februari 2022 is het op de dag af zeventig jaar geleden dat Elizabeths vader, koning George VI, overleed en zij hem opvolgde. Roberts herinnert zich nog dat hij erover las in een tijdschrift of krant. Hij was veertien. Televisie hadden zijn ouders nog niet. ‘Het was een andere tijd’, zegt hij met een glimlach. ‘Er waren toen, zo kort na de oorlog, nog veel Amerikanen in het land. De Amerikaanse vrouwen droegen broeken. Dat was bij ons nog ongehoord. Kun je nagaan.’

De droom van elke ambtenaar

De ouderen hebben net geluncht. Het is buiten helder, maar er staat een straffe wind. Die blaast vanaf zee door de straat waaraan het verzorgingshuis ligt: een mooie villa met vakwerk in de muren aan de voorzijde. Hoylake ligt aan de Engelse westkust. Maar heel veel komen ze momenteel niet buiten, zucht Shannon. De coronapandemie lijkt in het VK weliswaar op zijn retour, maar verzorgingshuizen als The Lodge zijn uiteraard nog steeds voorzichtig.

‘De koningin was op reis, nietwaar, toen ze het nieuws over haar vader hoorde’, zegt Shannon. Elizabeth was in Kenia, op weg naar Australië en Nieuw-Zeeland, met haar man Philip. Halverwege de middag kreeg de prins het overlijdensbericht van zijn schoonvader als eerste te horen. Hij prevelde volgens Elizabeths biograaf Sally Bedell Smith dat het een ‘ontstellende schok’ voor zijn vrouw zou zijn. Maar zij huilde niet toen hij het haar vertelde. Wel zag ze er ‘bleek en bezorgd’ uit.

Het stel ging naar buiten voor een wandeling en vloog daarna terug naar Londen. Elizabeth II ging aan de slag. Haar toenmalige assistent-privésecretaris Martin Charteris stelde vast dat de nieuwe koningin ‘haar lot met beide handen had aangegrepen’. Zijn collega Edward Ford noemde haar later zelfs ‘de droom van elke ambtenaar’. Door haar toegankelijkheid was zij erg prettig om mee te werken.

Op bewegend beeld bij de buren

Dat Shannon zich zo weinig kan herinneren van het moment dat Elizabeth II koningin werd, is niet zo gek. Er gebeurde die dag zelf weinig. De opvolgingsproclamatie werd gepubliceerd in The London Gazette, maar dat was het wel zo’n beetje. En ook de eerste maanden van haar bewind, waarin Elizabeth II al werkte maar ook nog rouwde om haar vader, bracht ze in betrekkelijke afzondering door.

De kroning op 2 juni 1953 was een heel ander verhaal. Shannon veert lichtjes op in haar rolstoel. De straten werden afgezet, vertelt ze. “We gingen met een beker, bord en lepel naar buiten.” Midden op straat waren tafels neergezet. De dagen ervoor was er collecte gelopen, om geld in te zamelen voor bier. ‘Af en toe kwam er iemand naar buiten lopen met een schaal broodjes. Overal hingen vlaggen uit. Het was een fantastisch feest. We kregen ijs en jelly.’ Ze was toen dertien jaar oud.

De kroning werd op televisie uitgezonden. Dat was bijzonder in 1953. Veruit de meeste mensen hadden nog geen tv. Shannon herinnert zich goed het moment waarop zij de koningin voor het eerst op bewegend beeld zag. Dat was bij de buren. ‘Wij kinderen zaten op de grond voor de tv, onze ouders stonden achter ons. Om een foto tot leven te zien komen op zo’n scherm, dat vond ik fantastisch.’

Elizabeth II was jong toen ze koningin werd: 25 jaar toen ze haar overleden vader opvolgde, 27 toen ze officieel werd gekroond. Ze was bovendien een kleine verschijning: slechts 1,63 meter. ‘Maar je zag meteen dat ze prima op eigen benen kon staan’, zegt Roberts. ‘Ze is altijd een sterke vrouw geweest. Ook de laatste tijd hoor, nu ze op zo’n hoge leeftijd komt.’

‘Als koningin moet je altijd maar fit en gezond blijven’, haakt Betty Beacall, aan de overkant van de tafel, in op het gesprek. Zij is nog een stukje kleiner dan de koningin. Haar hoofd komt maar net boven het tafelblad uit. Ze praat met trage, rasperige stem. ‘En dan de druk die zij altijd gevoeld moet hebben.’ Naast haar is een bejaarde man zittend in zijn stoel in slaap gesukkeld. Beacall weet niet meer hoe oud zij is. Ze lacht. ‘Te oud om me dat te herinneren. Ik ben al een beetje hersendood.’ Maar na kort nadenken: ‘Ik moet rond de kroning van de koningin zo’n veertien jaar zijn geweest.’

Shannon heeft Elizabeth II nooit in het echt gezien. Roberts zag haar één keer in een auto voorbijrijden tijdens een bezoek aan Birkenhead, niet ver van Hoylake. Alleen Beacall is ooit relatief dicht bij Elizabeth II geweest. Zij woonde in haar jeugd in Londen. Dat herhaalt ze vaak, met enige trots. Haar vader werkte niet ver van Buckingham Palace. Als zij hoorde dat de koningin naar buiten kwam, en ze wist te achterhalen waar zij heen zou gaan, dan probeerde ze met vriendinnen een glimp van de majesteit op te vangen. Het voordeel van leven in de hoofdstad.

De drie zijn het over één ding eens: Elizabeth II heeft geen gemakkelijk leven gehad. Niet voor niets schreef de koningin-moeder rond de troonbestijging van haar dochter: ‘Ik vind het een onverdraaglijke gedachte dat Lilibet al zo jong zo’n grote last moet dragen.’ ‘Lilibet’ is de koosnaam voor de koningin binnen haar familie. ‘En toch was ze er altijd als ze er moest zijn’, zegt Beacall. ‘Elke keer.’

Nog maar zeven procent vindt Elizabeth onsympathiek

Wie zo lang op de troon zit, ontkomt nu eenmaal niet aan tragedies en schandalen. Dieptepunt was 1992: haar annus horribilis (verschrikkelijk jaar), zoals de koningin het zelf noemde. Wat haar feestelijke veertigjarig jubileum had moeten worden, werd een jaar vol schandalen. De huwelijken van drie van haar vier kinderen stortten in, inclusief dat van kroonprins Charles en Diana. Een brand beschadigde Windsor Castle, het paleis waar Elizabeth II liever is dan Buckingham Palace. En het VK ging door een economische recessie, waardoor de uitgaven aan het koningshuis de regering op steeds meer kritiek kwamen te staan. De koningin besloot inkomensbelasting te gaan betalen.

De jaren negentig vormden überhaupt niet Elizabeths beste decennium. In 1996 scheidden Charles en Diana officieel. Een jaar later kwam Diana om bij een auto-ongeluk in Parijs, nadat zij was achtervolgd door paparazzi. Veel Britten vonden dat de koningin te koel en afstandelijk reageerde op die tragedie. Haar populariteit daalde snel.

Maar ze herstelde zich. En in 2011 ging ze op een van haar belangrijkste en meest succesvolle staatsbezoeken: naar Ierland. Dat bezoek wordt gezien als definitieve normalisering van de relaties tussen Ierland en het VK en als een bezegeling van het Goedevrijdagakkoord uit 1998, dat een eind maakte aan het Noord-Ierse conflict. Tegenwoordig vindt maar zeven procent van de Britten Elizabeth II onsympathiek. En 82 procent van de bevolking vindt dat de koningin haar taak goed tot zeer goed vervult.

Een eenzame vrouw in een verder leeg kerkbankje

Inmiddels speelt er weer een reusachtig schandaal speelt binnen haar familie. Dit keer rond haar zoon Andrew. Hij wordt ervan beschuldigd in 2001 een minderjarig meisje seksueel te hebben misbruikt. Vorige maand nam Elizabeth II het voor haar ongetwijfeld moeilijke besluit om haar zoon al zijn militaire titels en koninklijke privileges te ontnemen.

Shannon lijdt vaak op afstand met de koningin mee. Vooral het beeld van de koningin na het overlijden van haar man staat nog op haar netvlies gebrand. Prins Philip overleed in april vorig jaar, toen er strikte coronabeperkingen golden. De in het zwart gehulde koningin was op televisiebeelden en foto’s moederziel alleen te zien in een verder leeg kerkbankje tijdens de afscheidsceremonie. ‘Ik had zoveel medelijden met haar op dat moment’, zegt Shannon. ‘Ze oogde als een eenzame vrouw. En ze is sindsdien eenzaam gebleven. Ze mist hem verschrikkelijk. Dat kun je aan haar zien.’

Ze weet nog hoe zij zich zelf voelde toen ze haar man verloor. ‘Maar ik had familie om me heen, met wie ik dat verdriet kon delen. Zij had de ogen van de hele wereld op zich gericht. Ze moest zich groot houden, haar verdriet binnenhouden. Dat vond ik vreselijk voor haar.’ Beacall tikt aan de overkant instemmend met haar hand op tafel, en vult aan: ‘Prins Philip was haar steun en toeverlaat.’

Nee, de twee vrouwen zouden niet graag hebben geruild met het leven van de koningin. Al droomde Shannon er als kind wel van om prinses te worden. ‘Dat wil elk klein meisje, toch?’ Ze zag zichzelf dan voor zich in prachtige jurken, met een sleep die achter haar aan golfde als ze liep. Maar de koningin zag er juist vanaf het begin vrij normaal uit. ‘Ze draagt altijd gangbare jurken en jassen’, zegt Shannon. ‘Dat is natuurlijk ook beter.’ Volgens biograaf Smith heeft Elizabeth II altijd naar een balans gezocht. Te mysterieus en afstandelijk, en ze zou het contact met haar volk kunnen verliezen. Maar gaat ze te veel op dat volk lijken, dan kan ze haar bijzondere uitstraling kwijtraken.

Er komt een verpleegkundige de lunchzaal binnen om Beacall en Shannon op te halen. Zij zijn niet meer zo goed ter been. Alleen Roberts staat zelf op om naar zijn kamer te gaan.

Ook de koningin wordt met haar 95 jaar uiteraard steeds fragieler. Maar afstand doen van de troon zal zij nooit overwegen, schrijft Smith. ‘Dat idee gaat lijnrecht in tegen de opvatting van Elizabeth, die haar eed en de zalving met heilige olie tijdens haar kroning serieus neemt.’ Koning of koningin word je in het VK nu eenmaal, in naam van God, voor je hele leven: tot aan de dood. Het enige voorbehoud dat zij ooit maakte was: ‘Tenzij ik alzheimer krijg, of een beroerte.’

Een meerderheid van de Britten is het zelfs met dat voorbehoud niet eens: 55 procent wil dat Elizabeth II ook koningin blijft als zij te ziek of zwak wordt om haar koninklijke taken uit te voeren. Maar zo ver is het volgens Shannon voorlopig nog niet. ‘De koningin ziet er nog altijd prachtig uit’, zegt ze, terwijl ze in haar rolstoel de gang wordt opgereden. ‘Ze is gewoon een prachtig mens.’

(Trouw)