Herman Van Rompuy, ex-premier en ex-president van Europa: 'Niet bij de pakken blijven zitten maar erin vliegen'

Ik word vanuit het buitenland gebeld en voer een lang gesprek over de telefoon. ‘Wie had je aan de lijn?’ vraagt mijn Allerliefste, terwijl ik mijn mobieltje dichtklap. ‘O,’ zeg ik zo achteloos mogelijk. ‘Dat was de voormalige president van de Verenigde Staten.’ Ik pauzeer even. ‘Van Europa.’

'Niet bij de pakken blijven zitten maar erin vliegen, dát is mijn goede raad aan de jonge generatie'

De volgende ochtend ontvangt Herman Van Rompuy (69) mij stipt op tijd. Hij ziet er kwiek en monter uit voor zijn bijna 70 jaar. Zijn formulering is helder, verstandig en doorspekt met datums die bij het uitschrijven allemaal correct blijken te zijn: ‘Op maandag 16 november 2009, om elf uur, zag ik koning Albert.’ Of: ‘In maart 1994 nam Jean-Luc Dehaene mij apart: ‘Herman, hou je klaar. Als ik benoemd word, is het straks jouw beurt om premier te worden.’ Voorwaar, een man met historisch besef. En tegelijk een politicus in hart en nieren, flegmatiek, conservatief, redder van het vaderland in bange dagen. Eén voorbeeld: als begrotingsminister onder premier Dehaene wist Van Rompuy het Belgische begrotingstekort in zes jaar tijd sterk terug te dringen. Dat was nodig om de Maastrichtnorm te halen en België te laten toetreden tot de eurozone. Zulke mannen hebben wij nodig!

Maar mijn vriend van één dag is ook literair begaafd: in de Britse pers staat hij niet alleen bekend als ‘E.T.’ of als ‘een man met het charisma van een vaatdoek’ (copyright: Europahater en brexiteer Nigel Farage), maar ook als ‘Haiku Herman’. De niet genoeg te prijzen Wikipedia stelt het als volgt: ‘De haiku, een vorm van Japanse dichtkunst, is een vingerhoed vol emotie en drukt een ogenblikservaring uit, soms gelinkt aan en geïnspireerd door zen.’ Benieuwd of al dat fraais ook tot in ons gesprek zal doordringen.

Herman Van Rompuy «Langs vaderskant stam ik uit een geslacht van molenaars. Mijn grootvader, geboren in 1900, was de eerste van de familie die heeft geprobeerd te studeren, voor onderwijzer. Maar daar kwam de Eerste Wereldoorlog tussen. Hij is tijdelijk blind geworden, door ondervoeding, vermoed ik. Mijn grootouders verdienden matig, maar hadden ook geen grote behoeften. Ze gingen bijvoorbeeld nooit met vakantie. Op een mooie dag zei mijn grootvader: ‘Nu gaan we het er eens goed van pakken, zie!’ En hij kocht zich vervolgens een stuk speculaas dat hij met grote smaak opat (lacht).

»Mijn overgrootvader langs moederskant was een soort boswachter: hij beheerde het bospatrimonium van een rijke dame, juffrouw Jeanne. Mijn biologische grootvader heb ik nooit gekend: grootmoeder werd zwanger op haar 17de en heeft het later alleen moeten rooien. Zij heeft dertig jaar lang bij mijn ouders thuis gewoond, tot ze dement werd en naar een rusthuis ging.»

HUMO Uw moeder was directiesecretaresse.

Van Rompuy (knikt) «Van mijnheer Plieger, bij Philips, in Leuven. Zij kwam van helemaal niks maar was erg intelligent en maakte mooi haar humaniora af, in het atheneum van Laken. Ze sprak vloeiend Engels, Duits en Frans – veel beter dan ik (lacht).»

HUMO Uw vader, Vic Van Rompuy, studeerde economie aan de KU Leuven en werd er later prof.

Van Rompuy «Hij was de eerste intellectueel van de familie. Hij was bijzonder begaafd: altijd de eerste van de klas, zowel in Aarschot als later in het Leuvense Sint-Pieterscollege.»

HUMO Wat hebt u van hem geleerd?

Van Rompuy «Eigenlijk leer je vooral door iemands goede voorbeeld. Mijn vader is voor mij nog altijd dé referentie. Geregeld vraag ik me af: wat zou hij hierover hebben gedacht? Zijn invloed blijft.

»Moeder was een sterke vrouw, één die precies wist wat ze wilde. Vandaag zou ze ongetwijfeld veel onafhankelijker hebben gedacht en gehandeld, maar ja, we zaten toen in de jaren 50, 60. Vader was fragiel, onzeker, maar moeder ging er nooit onderdoor.»

HUMO Waar lag de oorsprong van zijn fragiliteit?

Van Rompuy «Ik zie twee oorzaken. De eerste was dat hij in mei 1940 als 17-jarige op een haar na door de Duitsers is doodgeschoten, in de kleine gemeente Vinkt, bij Deinze. Wie van Vinkt was, moest z’n eigen graf graven. De Duitsers hebben er zestig mensen geëxecuteerd. Maar mijn vader was níét van Vinkt. Toen hij bijna aan de beurt was, werd het schieten gestopt: ‘Ga jij maar naar huis.’ Van die schok is hij nooit hersteld.

»De tweede oorzaak ligt wat ingewikkelder. Vader had één grote droom: prof worden. Dus begon hij, na zijn licentie, te schrijven aan zijn doctoraatsverhandeling, boven op zijn job bij de studiedienst van de Kredietbank. Dat doctoraat heeft hem gekraakt: drie jaar lang heeft hij dag en nacht gewerkt, bijna zonder te slapen. Drie kleine kinderen daarbovenop, plus mijn inwonende oma, in een klein huis. Het eindigde in oververmoeidheid en een depressie. Hij was zes maanden buiten strijd en ging herstellen in een kuuroord in Echternach, in het groothertogdom Luxemburg. Hij heeft die instorting nooit echt verteerd: tot op zijn laatste dag heeft ze sporen nagelaten.»

undefined

'Dankzij Europa verloopt alles efficiënter, makkelijker, met minder administratieve poespas. Vooral de jongeren beseffen dat: zij kunnen gaan studeren waar ze maar willen'

Geboren politicus

HUMO In 1957 trok het hele gezin Van Rompuy naar Belgisch Congo.

Van Rompuy «Dat zat zo: op de faculteit economie in Leuven bestond één van de manieren om prof te worden erin dat je eerst vijf jaar ging doceren aan de universiteit van Lovanium, in het toenmalige Leopoldstad. Wij zijn in het najaar met ons hebben en houden vertrokken naar wat toen nog Belgisch-Congo heette: vader, moeder en de vier kinderen. Maar in juni 1958, na amper zeven maanden, stonden we al terug op het vliegveld van Melsbroek: behalve mijn moeder en ik had iedereen in het ziekenhuis gelegen, zonder een echt aanwijsbare reden. Zo verdampte vaders droom om prof te worden. Tot hij in 1965, volkomen onverwacht, toch nog voor een leerstoel naar Leuven werd geroepen.»

HUMO Net toen u zelf in Leuven ging studeren.

Van Rompuy «Mijn allereerste dag in Leuven, oktober 1965, zag ik mijn pas benoemde vader, met toga en al, in de openingsstoet van het nieuwe academiejaar lopen! Ik was nog geen 18. Enkele jaren later zaten we met víér Van Rompuys aan dezelfde faculteit: Eric, mijn zus Anita, ikzelf én mijn vader. Zowel Eric als ik kreeg les van mijn vader. Maar examens mochten wij bij hem niet afleggen, dat spreekt vanzelf (lacht).»

undefined

'Tot ons 16de deden Eric (links) en ik alles samen – we sliepen zelfs in hetzelfde bed.'

undefined

HUMO Volgens Eric wist u al op zeer jonge leeftijd dat u de politiek in zou gaan.

Van Rompuy «Ik denk dat ik in de politiek gebóren ben (lacht). Al van in onze tijd in Congo, ik was toen 10 jaar oud, trok ik met mijn vader naar de eerste gemeenteraadsverkiezingen in Leopoldstad. Eén keer per week kwam de krant Het Volk in Congo toe, en ik verslond die, vooral de politieke pagina’s. Terug in België, op college, was er de verkiezingscampagne Kennedy-Nixon die ik gefascineerd volgde, het oor aan de radio gekluisterd. Thuis heb ik nog een schriftje liggen waarin ik foto’s en artikelen uit de krant plakte.»

HUMO Wat boeide u zo aan de politiek? De macht? De glamour die er toen nog bij hoorde?

Van Rompuy «Op die leeftijd ben je niet met macht bezig (glimlacht). Ik was vooral gefascineerd door de machthébbers. En ik dacht zeker niet: ooit wil ik president van Europa worden (hilariteit). Het bestuur van een groot land als Amerika, het gevecht om het presidentschap, de incidenten in Congo in de aanloop naar de onafhankelijkheid: fascinerend.»

Aartsconservatief

HUMO Net als Eric later begon u uw politieke loopbaan bij de CVP-Jongeren.

Van Rompuy «In 1963, als 16-jarige, stichtte ik de afdeling van de CVP-Jongeren in mijn gemeente en was ik al aangesloten bij die van het arrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde. Later, nog tijdens mijn studie, ben ik met mijn arrondissement actie beginnen te voeren tégen het Manifest tot Progressieve Frontvorming van Martens en Dehaene.»

HUMO Wat was daar dan verkeerd aan? Mij leek dat indertijd een uitstekend idee.

Van Rompuy «Martens, Dehaene, Miet Smet, Paul Pataer en nog anderen wilden dat de CVP zou opgaan in één grote progressieve partij, samen met de socialisten. Wel, Eric en ikzelf waren daar vierkant tégen: wij wilden christendemocraten pur sang blijven. Ik zag de ideologie van de socialisten niet met onze christendemocratische visie samengaan: ze sloten elkaar als het ware uit. En in een compromis hadden wij geen zin. Bon, het manifest werd gestemd en aangenomen in de loop van 1968. Wij hadden luidkeels geageerd, ik had een tegenmanifest geschreven, veel lawaai gemaakt – ik was toen 20, zie je.»

HUMO Het is dáár dat u de naam kreeg een ‘aartsconservatief’ te zijn, die volop koos voor de lijn-Tindemans, tégen de meer linkse ACV-vleugel in.

Van Rompuy «Maar de geschiedenis heeft mij uiteindelijk gelijk gegeven (glimlacht). Wilfried Martens had de jonge snaak die ik toen was goed opgemerkt: ‘Hé, in die Van Rompuy zit blijkbaar wat.’ Nu moet je weten: Wilfried was zélf niet zo’n overtuigde progressieve frontvormer – wat later almaar duidelijker is geworden. Hij was gecharmeerd door mijn verzet en door het feit dat ik mijn mening durfde te verkondigen, tegen de stroom in. En toen heeft hij mij in het Nationaal Bureau van de CVP-Jongeren opgenomen.»

Samen in bed

HUMO Eric was veel meer een straatvechter, niet de geduldige diplomaat die u altijd bent geweest.

Van Rompuy «Dat klopt. Eric koos ook voluit voor de Vlaamse zaak, waarin ik mij altijd wat terughoudender heb opgesteld.»

HUMO Ik heb Eric in de jaren 60 aan het werk gezien: lang haar, leren jekker, duidelijk in zijn linkse periode, Ludo Martens en Walter De Bock achterna.

Van Rompuy «Die periode moet dan wel zéér kort zijn geweest (lacht).»

HUMO Was u zijn grote voorbeeld?

Van Rompuy «Dat zegt Eric zelf. Ach, hij is zijn eigen weg gegaan. (Mijmerend) Tot mijn 16de deden wij alles samen, we sliepen in hetzelfde bed! Het huis van mijn vader was klein, er waren maar drie slaapkamers, zie je. Iedere avond praatten Eric en ik tot een gat in de nacht.»

undefined

undefined

'Mijn vader was de eerste intellectueel van de familie, en mijn moeder sprak vloeiend Frans, Engels en Duits – veel beter dan ik (lacht).'

HUMO Is er ooit enige rivaliteit ontstaan?

Van Rompuy «Nee. We verschillen wel van temperament, dat is waar, maar over zeer veel dingen waren en zijn we het eens. Na Leuven is Eric in Manchester gaan studeren – hoeveel brieven wij toen met elkaar uitgewisseld hebben! Eric heeft ze allemaal bijgehouden.»

HUMO Uiteindelijk groeide hij uit tot een ‘niet onverdienstelijke backbencher’, terwijl u het allerhoogste bereikte: president van Europa. Het was bekend dat u Eric stuurde. In 1988 wilde hij kandideren voor het CVP-voorzitterschap, maar u raadde hem aan zich terug te trekken. En toen hij in 1984 niet verkozen raakte op de Europese lijst, heeft u hem, samen met Frank Swaelen, streng toegesproken: ‘We zullen je op de lijst voor de Kamer plaatsen, maar dan moet je voortaan je bakkes houden.’

Van Rompuy «Heb ik dat écht gezegd? Op die manier? Beweert Eric dat? Ik kan het mij niet meer herinneren.»

HUMO Het wijst erop dat Eric in die jaren een ongeleid projectiel was.

Van Rompuy «Dat wás hij ook (glimlacht). Dat je uit hetzelfde nest komt en toch zo verschillend bent, is niet zo uitzonderlijk. Een groot deel van wat we zijn, hebben we gevonden. Dat heb ik niet van mezelf, maar van Robert Houben (dé ideoloog van de CVP indertijd, red.). Houben zei me: ‘Het grootste raadsel dat ik ooit in mijn leven ben tegengekomen, is mijn eigen ik. En ook nu ben ik nog altijd op zoek naar dat ‘ik’.’ Een mooie levensles.»

HUMO Opmerkelijk: u solliciteerde nooit voor de hoogste functies, ze vielen u in de schoot. Is dat natuurlijke bescheidenheid? Of is het gewoon tactiek?

Van Rompuy «Kijk, mensen die zelf van de tactiek leven en alles vanuit dat standpunt bekijken, kunnen zich onmogelijk inbeelden dat niet iedereen zo is. Vaak krijg ik te horen: ‘Die Van Rompuy, dat is de koning, nee, de kéízer van de intrige en de tactiek.’ Dat komt dan vaak uit de mond van lui die bránden van ambitie. Dat soort mensen transponeert gewoon z’n eigen ego. Wat ik in het leven geleerd heb: een mens is, zoals Multatuli al zei, ‘een vat vol tegenstellingen’. Natúúrlijk was ik ambitieus, wie niet? Ik was zelfs zéér ambitieus – dat heb ik ook vaak in interviews gezegd. Maar tegelijk had ik een enorme graad van verlegenheid, die men dan weer ging vertalen als bescheidenheid (glimlacht). De waarheid is dat ik meestal wat tijd nodig heb om te wennen aan een nieuwe situatie, een nieuw milieu. En dan begin ik me af te vragen: ‘Ga ik dat wel kunnen? Ga ik niet op mijn gezicht gaan?’ In mijn hele carrière is dat een constante geweest. Hetzelfde als wat Sophia Loren zich na haar duizendste acteerprestatie afvroeg: ‘Was ik goed?’»

Oef, geen premier

HUMO In 1994 was er een eerste keer sprake van dat u de nieuwe premier zou worden, als mogelijke vervanger van Jean-Luc Dehaene, die kandideerde voor het voorzitterschap van de Europese Commissie.

Van Rompuy (knikt) «En daar was ik flink van geschrokken. Ik zag mij nooit in de voetsporen van Jean-Luc Dehaene treden, zag mij niet dezelfde soort leiding geven die híj gaf. Dehaene was voor het premierschap een soort van rolmodel geworden. Dat schrikte mij af. Ik dacht bij mezelf: ‘Ik kan dat niet.’ Ik had, en ik heb nog altijd, een zeer grote bewondering voor Jean-Luc.

»In maart 1994 nam Dehaene mij apart: ‘Herman, hou je klaar. Als ik benoemd word, is het straks jouw beurt.’ Jean-Luc zou, dat dachten wij toch, in Korfoe definitief worden aangeduid als de nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. In de zomer zou hij nog met ons de begroting opstellen. En ik zou het in september overnemen. Dehaene heeft dat later altijd ontkend, maar ik zeg je: het wás zo. Wel, tussen maart en juni 1994 heb ik water en bloed gezweet. Ik zag die onmogelijke taak als een monster op mij afkomen, ik ben zelfs op Wathelet toegestapt: ‘Melchior, mocht Jean-Luc weggaan, dan is het aan jou om over te nemen.’ Ik zie mij nog zitten om hem dat mee te delen.

undefined

undefined

'Oppositie voeren lag mij niet, het strookt niet met mijn karakter.'

»Bon, op 11 juli viel het verdict: Dehaene werd géén Europees voorzitter. Wat betekende dat hij kon aanblijven als premier. Die dag ben ik Karel Van Miert in de armen gevlogen: ik was zó gelukkig dat ik geen premier hoefde te worden, en Karel was even gelukkig dat hij EU-commissaris kon blijven. Voor mij was dat een bevrijding.»

Buitenspel

HUMO Over naar 1999: de fameuze CVP-pandoering. Volkomen onverwacht kreeg Dehaene de dioxinecrisis over zich heen. Ministers moesten ontslag nemen, de regering ging overstag. Er werden nieuwe verkiezingen uitgeschreven, met glans gewonnen door de VLD. Paars kwam aan de macht! Verhofstadt hees zich op de troon en de CVP werd verbannen naar de oppositie. Uw partij heeft zich nooit echt van die klap hersteld.

Van Rompuy (knikt) «Nooit. Voor alle duidelijkheid: na die nederlaag heb ík inderdaad voluit voor de oppositie gekozen, wat soms anders wordt voorgesteld. Jean-Luc, bijvoorbeeld, wilde wél nog mee regeren. Maar zelf weigerde hij een ministerspost. Dat vond ik eerlijk gezegd dubbelzinnig. Nu, veel hadden wij niet te kiezen, Verhofstadt was uitgesproken anti: ‘Alles wat je maar wilt, maar zónder de CVP.’ Ook bij de PS en de SP, met wie wij lange jaren zeer goed hadden bestuurd, werd zo gedacht. Ik ben dat nooit echt vergeten: ook de socialisten lieten ons simpelweg zitten.»

HUMO Het zat díép, blijkbaar?

Van Rompuy (knikt) «Toen wij in 2014 een regering vormden zonder de socialisten, heb ik met verschillende SP.A-kopstukken gesproken: ‘Je moet goed beseffen dat je ons in 1999 gewoon hebt laten vallen. Dat wij je nú passeren, is geen wraak. Maar je moet je wel even in onze plaats stellen, vijftien jaar terug.’»

undefined

'De brexit toont het verlies aan vertrouwen: als mensen angstig zijn, geven ze meestal hun lot in handen van de grootste schreeuwers'

HUMO Paars was sexy: alles werd gratis, de politiek werd een feelgoodshow, één groot champagnefeest met Steve Stevaert als ceremoniemeester.

Van Rompuy «Maar achteraf werd dat feest duur betaald. Paars heeft de begroting schaamteloos laten ontsporen. Niet meteen zichtbaar, want door de daling van de rente, bepaald door de Europese Centrale Bank, gingen de enorme lasten op de uitstaande staatsschuld mee naar beneden. Maar de primaire begroting, dus zonder de rentelasten, is toen dramatisch verslechterd. Het geld dat wij vandaag zo nodig hebben, werd vrolijk opgesoupeerd. Paars regeerde in volle hoogconjunctuur. In 2008 kwam de val van de Lehman Brothers-bank en de daaropvolgende financiële crisis. En ja, tóén mocht CD&V de boel weer komen opkuisen (glimlacht). In die zin is paars een maat voor niets geweest. Het zal later, wat ik al vaker heb gezegd, een voetnoot in de geschiedenis blijken. Zeker op sociaal-economisch vlak. Op ethisch vlak zijn toen wél enkele belangrijke wetten gestemd. Maar voor de rest… Wat wil je: to keep the club together móést er aan big spending worden gedaan. Belastingen naar beneden én sociale voordelen verhogen: da’s niet moeilijk, hè. Zeker als je daarna de rekening kunt doorschuiven. Acht jaar heeft dat geduurd!»

HUMO U zei daarnet dat u na het debacle van 1999 voluit voor de oppositie hebt gekozen. Maar eigenlijk was het uw broer, Eric, die écht voluit ging. Terwijl u zich terugtrok in uw haiku’s en uw blogs. Uw bijnaam ‘Haiku Herman’ dateert van die tijd, meen ik mij te herinneren.

Van Rompuy «Eerlijk: oppositie voeren lag mij niet, het strookt niet met mijn karakter. Ik deed enkele mislukte interventies en had snel begrepen: ‘Niets voor mij.’ Ik heb mij toen zelfs fysiek teruggetrokken: in het parlement ging ik helemaal bovenaan zitten, midden in de fractie.»

Toch premier

HUMO Yves Leterme werd in 2008 premier, met meer dan 800.000 voorkeurstemmen achter zich. Maar hij hield het niet lang uit: Dexia en Fortis deden hem de das om. Uiteindelijk werd u premier. Maar ook toen deed u er vooraf alles aan om dat niet te moeten zijn.

Van Rompuy «Ach, wat ben ik toen niet allemaal geweest: koninklijk verkenner, koninklijk verzoener (glimlacht). Door alle partijen was erop aangedrongen dat ik in 2007 al formateur zou worden. Dat heb ik ronduit geweigerd. Ik vond: ik was niet de winnaar van de verkiezingen, dat was Leterme. Binnensluipen langs de achterpoort, dat wilde ik niet.

»Na het ontslag van Leterme, eind 2008, heb ik Dehaene nog gesmeekt: ‘Maak mij géén premier! Neem jíj opnieuw het voortouw.’ Hij heeft nog even geaarzeld. Maar het was een beetje op bij hem: hij had al andere plannen, zijn familie was vierkant tegen een nieuw mandaat, hij snakte naar een wat leefbaarder ritme. Ook toen heb ik nog twee of drie dagen iedereen aan het lijntje gehouden. Maar wat bleek? Zodra ik premier was, liep alles vanzelf. Dat ben ik ten voeten uit.»

Europees president

HUMO We maken opnieuw een flinke sprong voorwaarts: op 1 januari 2010 werd u, out of the blue, officieel voorzitter van de Europese Raad. Helemaal onverwacht, voor bijna iedereen. Was u dé compromisfiguur?

Van Rompuy «Daarvoor kende men mij niet goed genoeg: ik was nog maar net premier van België geworden toen de eerste informele Europese Raad werd gehouden, eind februari 2009. In mei kwam de secretaris-generaal van de Europese Raad, Pierre de Boissieu, me opzoeken. Het vreemde was: ik wíst welke boodschap hij mij kwam brengen; noem het een buitengewoon vreemde intuïtie, een mentaal anticiperen. Ik had die man twee keer in mijn leven ontmoet, en toch vond hij dat ik de eerste voorzitter zou moeten worden. Ik zei hem: ‘Ik voel mij zeer vereerd, zeker na amper twee vergaderingen met de raad. Maar ik kan dat niet aanvaarden. En ik vraag u één ding: praat hier met niemand over, want straks word ik in Brussel als premier ondermijnd. Het is nu kalm in België en dat zou ik graag zo houden.’ Van de uitdrukking ‘rustige vastheid’ was toen nog geen sprake (glimlacht).

undefined

'We hebben al enkele resultaten geboekt: tussen 2014 en 2017 zal Europa vijf miljoen nieuwe jobs gecreëerd hebben. Vijf miljoen!'

»Mijn taak lag híér: België dreigde uit elkaar te vallen en CD&V, en ook ikzelf, vond dat ik op dat moment onmisbaar was. Goed, ik scheep meneer De Boissieu vriendelijk af en blijf in Brussel aan het nationale roer. Op Europees vlak is alles rustig. Tot in augustus 2009. Dan verschijnt in Le Monde een artikel waarin de namen van de mogelijke voorzitters worden genoemd: Balkenende, Juncker en nog enkele andere. En mijn naam. De Belgische diplomaten konden hun ogen niet geloven: niemand had voor mij gelobbyd, niemand wist dat ik in de running was. Voor de kandidatuur van Verhofstadt hadden zij indertijd de benen van het lijf moeten lopen, en nu kwam er een kerel die er helemaal niets voor deed om benoemd te worden! Na dat artikel heb ik de Belgische diplomatie samengeroepen: ‘Niets doen, alsjeblieft. Dat voorzitterschap is niks voor mij.’»

HUMO Ook deze keer was u bang?

Van Rompuy «Zeker wel. Ik was niet alleen bang; ik zag ook in dat, als ik uit Brussel weg zou gaan, het Belgische kaartenhuisje zou kunnen instorten. Wat ook gebeurd is: in november 2009 was ik premier af en in april 2010 viel de regering-Leterme II. Ik beschouwde het simpelweg als mijn plicht om te blijven.»

HUMO Wat heeft u dan over de streep getrokken?

Van Rompuy «Eerst zijn de Fransen en de Duitsers aan mijn mouw komen trekken: ‘Herman, jij móét dat doen.’ Maar ik bleef de boot afhouden. Op maandag 16 november, om elf uur, zag ik koning Albert. Die vroeg mij: ‘Premier, naar het schijnt gaat u ons verlaten?’ Ik heb toen ferm geantwoord: ‘Sire, ik blijf.’ Ondertussen werd de geruchtenstroom almaar sterker, ook in de internationale pers, met mijn foto op de eerste pagina, godbetert. Nog diezelfde avond, om zes uur, belt Fredrik Reinfeldt, de Zweedse premier en (toen nog roterende) voorzitter van de Europese Raad mij op: ‘Kijk, Herman, Sarkozy en Merkel willen jóú. En ik ook: jij bent onze man.’ En ik: ‘Fredrik, ik doe het niet. Míjn kandidaten zijn Balkenende en Juncker.’ Hij weer: ‘Heb je er al met Sarkozy over gesproken?’ Dat had ik niet. Binnen de tien minuten hing Sarkozy aan de lijn: ‘Wat is dat allemaal? Jij móét dat doen.’ Ik heb hem gezegd: ‘Nicolas, ik zeg alleen ‘ja’ als 26 van de 27 lidstaten mij hun stem geven.’ En Sarko: ‘Herman, tu les auras.’

»Toen zijn de Duitsers en de Fransen voor mij gaan lobbyen – ik zweer het je, zelf heb ik helemaal níéts gedaan. Donderdag kwam de Europese Raad bijeen. Maar eerst moest ik nog naar het Belgische parlement, voor wat mijn allerlaatste vragenuurtje zou worden. Jean-Marie Dedecker staat op, stelt zijn vraag en eindigt met een vers uit het gedicht ‘De ploeger’ van Adriaan Roland Holst: ‘Ik vraag geen oogst, ik heb geen schuren / Ik sta in uwen dienst zonder bezit / Maar ik ben rijk in dit: / Dat ik de ploeg van uw woord mag besturen…’ Ik kénde dat gedicht, en heb toen zelf, uit het hoofd, het vers afgemaakt. Iedereen viel plat achterover, staande ovatie, mijn gemoed schoot vol. Even later ben ik naar buiten gestapt. En nooit meer teruggekeerd. Een uniek moment, ja. Een moment zoals je er in je leven zelden één meemaakt.

»Diezelfde avond zat ik op de Europese Raad. Jean-Claude Juncker dacht nog altijd dat hij het kon halen. Maar ik wist wel beter. In een paar minuten was de zaak beklonken.»

HUMO Vooral de Engelse tabloids probeerden u tot een schertsfiguur te herleiden: de Britten waren ronduit tegen uw kandidatuur en noemden u plagend ‘E.T.’ Maar u bent in uw functie gegroeid. En uiteindelijk werd u met een grote meerderheid in 2012 opnieuw verkozen, simpelweg omdat u onmisbaar was geworden. Iedereen was het erover eens: Van Rompuy was ‘een goede president’.

Van Rompuy «In de Europese Raad zelf kreeg ik van meet af aan respect en bijval. Akkoord, de persconferentie na mijn eerste Europese Raad was stuntelig verlopen. Barroso en ik stonden daar buiten, in de sneeuw, en wisten ons geen houding te geven. Maar de raad zelf was een succes. Zodra ik benoemd was, ging alles vanzelf; het leek alsof ik altijd al die functie had bekleed. Ik sloot meteen een akkoord met Angela Merkel en Nicolas Sarkozy, die ik toen nauwelijks persoonlijk kende. De rest van de Europese Raad liet ik twee uur antichambreren, om vervolgens aan te kondigen: ‘Ik heb een deal met de twee groten. Is iedereen het ermee eens?’ Ik denk dat ik het vandaag de dag niet meer zou dúrven (lacht).

»De pogingen tot karaktermoord van zijgaaien als de Brit Farage hebben uiteindelijk geen blijvende rol gespeeld. Van bij de start had ik het vertrouwen van de collega’s.»

Vertrouwenscrisis

HUMO Over naar de actualiteit. Had u de brexit zien aankomen? Of was dat ook voor u een verrassing?

Van Rompuy «Het is achteraf natuurlijk makkelijk praten, maar: ik was inderdaad pessimistisch gestemd. Omdat ik de heren kénde: Groot-Brittannië is een groot en verdeeld land, dat nooit voluit aansluiting bij Europa heeft gezocht. Ik ben rond die tijd verschillende keren in Groot-Brittannië geweest, en daar voelde je de bui al hangen: men hoopte meer dan dat men zeker was. Eigenlijk maakten mijn Britse vrienden zichzelf iets wijs. Eerlijk gezegd: met míj als voorzitter zou de brexit net zo goed zijn gestemd (glimlacht).»

HUMO Hoe ziet u de toekomst van Europa? Het virus van het euroscepticisme woekert, ook in eigen land. De droom lijkt voorbij. Raken we nog uit de impasse? En wat is daartoe nodig?

Van Rompuy «Dat vormt een verhaal op zich. Alle democratieën hebben, of hadden, grote problemen. Kijk naar wat er in Amerika gebeurt. Eigenlijk worstelen de Amerikanen met dezelfde thema’s als wij in Europa: migratie, antiglobalisme, verzet tegen de zogenaamde elites, tegen de vertegenwoordigers van de status quo.

undefined

undefined

'We mogen niet blijven stilstaan bij angst: ik koester nog altijd de ambitie om die om te zetten in hoop.'

»Ik vind: we hebben hier te maken met de spanning tussen een open en een gesloten samenleving. Misschien klinkt dat hard, ‘gesloten’, maar het maakt de zaak duidelijk. Zie Europa en de Verenigde Staten als een open ruimte waarin je vrij kunt ademhalen, werken, handeldrijven en je mening uiten, je verplaatsen naar waar je maar wilt, met een enorme mobiliteit en de daarbij horende tariefverlagingen. Vliegen is veel goedkoper geworden, hetzelfde is aan het gebeuren met het internet en de telefonie. Alles verloopt efficiënter, makkelijker, met minder administratieve poespas. Die verworvenheden geven ons enorme ontplooiingskansen. Dát is wat Europa heeft opgeleverd: Vlaanderen is er rijk mee geworden.

»Het zijn vooral de jongeren, de Erasmusgeneratie, die dat goed beseffen: het was niet voor niets dat de brexit vooral gestemd is door de ouderen, tegen de jongeren in. De huidige generatie is niet langer opgesloten in hun dorp, ze zwermen uit, vliegen naar alle windstreken en vergroten op een enorme wijze hun horizon. Vanuit een klein landje als België krijgen zij uitzicht op de wereld. Allemaal dankzij Europa. Fantastisch! Mensen kunnen gaan studeren waar ze maar willen, tegen schappelijke prijzen. Je master in Salamanca halen, of in Freiburg: geen probleem.

»Maar tegelijk: hoe groter de speelruimte wordt, hoe beter men de nadelen van de mondialisering en de digitalisering begint te voelen. En dus ook: hoe heviger het verlangen wordt naar een plaats waar je thuis bent, waar je je op je gemak voelt en even kunt bekomen, waar je je helemaal veilig weet. Dé grote uitdaging van het komende decennium zal zijn: ‘How to protect, without falling into the trap of protectionism.’ Hoe kunnen we de mensen beter beschermen tegen dingen als de financiële crisis, tegen illegale immigratie, tegen terrorisme, tegen sociale en andere dumping, tegen internationale fraude, tegen cybercriminaliteit? Hoe kunnen we dat, zonder hen tegelijk te gaan in- en beperken en hen in een gesloten samenleving te dwingen? De doem van het protectionisme: dan gaat een maatschappij zich op zichzelf terugtrekken, in zichzelf keren. Die twee verzoenen, dát is de grote opgave waarvoor wij staan.

»We hebben al enkele resultaten geboekt op het vlak van protectie. Het recente vluchtelingenakkoord met Turkije is een voorbeeld: de toestroom van illegale vluchtelingen is tot staan gebracht. We hebben de financiële crisis bedwongen en de eurozone weer stabiel gemaakt. Tussen 2014 en 2017 zal Europa vijf miljoen nieuwe jobs gecreëerd hebben. Vijf miljoen!»

HUMO Desondanks ligt het vertrouwen van de bevolking in Europa lager dan ooit.

Van Rompuy «Dat weet ik, dat besef ik. Het vertrouwen is de afgelopen jaren fundamenteel aangetast, niet alleen in de Europese Unie als dusdanig, maar ook in de nationale regeringen en parlementen. De brexit is het beste voorbeeld van dat geschonden vertrouwen: als mensen bang en angstig zijn, geven ze meestal hun lot in handen van de grootste schreeuwers, van avonturiers en leugenaars.»

HUMO De kop boven ‘Het Lieve Leven’ met uw broer Eric luidde: ‘Ja, ik ben bang.’ Deelt u zijn onbehagen?

Van Rompuy «Ik begrijp hem. Maar ik weet dat we bij zo’n angst niet mogen blijven stilstaan. Dat is het verschil tussen ons tweeën. Ik koester nog altijd de ambitie om de angst om te zetten in hoop. Precies daarom is het zo belangrijk, voor alle niveaus van het bestuur, om resultaten te boeken. Geen betere manier om het vertrouwen te herstellen. Niet bij de pakken blijven zitten, erin vliegen, aanpakken, dat is mijn goede raad.»

HUMO Zonder resultaten geen vertrouwen? Is dat de harde les? Voor íédere politicus, beleidsmaker en CEO?

Van Rompuy (glimlacht) «‘Het vertrouwen verdwijnt te paard en komt terug te voet.’ Dat heb ik van de Nederlanders geleerd. (Abrupt) En nu moet u mij excuseren: ik moet dringend met de kleinkinderen naar Cyprus.»