Het abc van zelfvoorzienend leven: ‘Je kunt echt anders leven, ook als je niet veel geld hebt, maar je moet durven te springen’

Duurzaam leven, al langer een streven van al wie bezorgd is om het milieu en de klimaatverandering, is tegenwoordig ook uitstekend voor uw portemonnee. De gierende inflatie en torenhoge facturen doen dan ook steeds meer Belgen dromen van een zelfvoorzienend leven. Maar hoe realistisch is een leven zonder water- of elektriciteitsnet? Red je het met groenten uit de tuin en ruilen met de buren? Is regenwater gezond? En ga je niet stinken als je nooit zeep gebruikt? Zes ervaringsdeskundigen hebben elk een eigen variant van een milieuvriendelijk leven geperfectioneerd.

1. Weg van het stroomnet: ‘Eenvoud geeft rust’

Evelien Matthijssen, bijgenaamd Green Evelien, leeft met haar vriend en drie kinderen in de Ardennen in alle ‘ecologische eenvoud’. Ze was met de website greenevelien.com een voortrekker van de zero waste-beweging – haar gezin produceert jaarlijks niet meer dan één bokaaltje afval – en ze schakelde het gezin ook af van openbare nutsvoorzieningen om offgrid te gaan. Ze knutselde zelf de installatie in elkaar, maar voor u ‘zelfbouwpakket offgrid’ begint te googelen: het is technisch vrij complex, en u levert heel wat comfort in.

EVELIEN MATTHIJSSEN «Ik heb altijd van een leven in de natuur gedroomd. Ik heb een tijd bij de indianen in het Amazonewoud gewoond, maar dat was een teleurstelling: zij droomden van het rijke Westen. Toen besloot ik mijn eigen paradijs te scheppen. Mijn vriend en ik woonden eerst in Vlaanderen, in een huisje in een bos. Eén na één deed ik onze elektrische apparaten de deur uit. De stofzuiger kon weg, de tv ook, en de koelkast volgde. Daarna ving ik regenwater op in grote kisten – niet om te koken en te drinken, wel voor al de rest. Zo ging het almaar verder, en in 2010 zijn we naar een huis met een grote tuin in de Ardennen verhuisd.»

HUMO Wat houdt je levensstijl vandaag in?

MATTHIJSSEN «We proberen zo groen mogelijk te leven. Die eenvoud geeft me rust. Sommigen zijn alleen maar bezig met energie, maar wij proberen ook afvalloos te leven. We eten veganistisch en we hebben een eigen moestuin. We dragen tweedehandskleding, we hebben een sober interieur, ons geld zit bij een groene bank en we hebben geen smartphone. En als mijn computer kapot is, koop ik een tweedehandse.»

HUMO Je ging onlangs offgrid. Waarom?

MATTHIJSSEN «We wilden onafhankelijk zijn. De term komt overgewaaid uit de VS, waar afgelegen boerderijen niet aangesloten zijn op nutsvoorzieningen.»

HUMO Je hebt de installatie zelf aangelegd. Kan iedereen dat?

MATTHIJSSEN «Nee. Ik ben lerares wetenschappen geweest. Mijn vriend kookt thuis, ik ben degene die stopcontacten installeert.

»We hadden al drie zonnepanelen, goed voor een vermogen van 500 watt. Dat is erg weinig, maar we verbruiken jaarlijks maar 325 kWh – een doorsneegezin van vijf zit snel aan 5.000 kWh per jaar. Ik heb ook vier batterijen gekocht, een laadregelaar, een omvormer, een batterijmonitor en een windmolen – dat heeft me samen 10.000 euro gekost. Als je meer dan 325 kWh verbruikt, moet je wel meer investeren.»

HUMO Ben je goedkoper af dan vroeger?

MATTHIJSSEN «Nee. Toen we nog op het net zaten, betaalden we maandelijks nul euro, alleen de huur van de meter kostte 20 euro per jaar. Nu betalen we ook nul euro, maar we hebben wel 10.000 euro geïnvesteerd. Offgrid leven doe je omdat je onafhankelijk wilt zijn. Het is een way of life. Ik heb drie kinderen en we werken veel in de tuin: vuile kleren genoeg. Maar ik was niet wanneer de wasmand vol is, wel als de batterijen opgeladen zijn.»

HUMO Je overschot aan energie delen op het net is wel duurzamer.

MATTHIJSSEN «En batterijen zijn vervuilend, ja. Maar op het net gaat 60 procent van de energie verloren. Ik probeer gewoon zo weinig mogelijk te verbruiken, dat is het duurzaamst.»

HUMO Je hebt geen koelkast en geen diepvriezer.

MATTHIJSSEN «We hebben een koude kamer waar we onze oogst uit de moestuin en de boodschappen bewaren. Ons menu wordt bepaald door wat het eerst op moet. Wat het leven zonder koelkast zeker makkelijker maakt, is veganistisch eten.»

HUMO Hoe verwarmen jullie het huis?

MATTHIJSSEN «In de woonkamer staat een leemkachel. We hebben een vrijstaand huis, en in de winter is het hier wel koud. Het is binnen nooit warmer dan 16 graden, maar je kunt altijd een dikke trui aantrekken.»

HUMO Hoe verwarmen jullie het badwater?

MATTHIJSSEN «Als we willen douchen, zetten we een pan regenwater op het vuur en vullen we de douche. Maar de kinderen puberen, het is tijd voor iets anders. Een zonneboiler is een optie, maar voor de pomp hebben we elektriciteit nodig. Ik ben nu alternatieven aan het bestuderen, zoals een recycleerdouche, die het afgevoerde water hergebruikt.

»Ik was onze kleren in de wasmachine met regenwater. Eerst stuwde een pomp dat regenwater naar de machine, maar die verbruikte 1.500 watt. Nu giet ik het regenwater er met een gieter in, via het wasmiddelbakje. Daarom zoek ik een minder energieverslindende pomp die regenwater naar de wasmachine en naar een douche kan leiden.»

HUMO Hoe redden jullie het in de winter met maar drie zonnepanelen?

MATTHIJSSEN «In december en januari zijn de batterijen leeg. Daarom staat in de tuin een windmolen, die elektriciteit opwekt. In de winter koken we ook met gasflessen in plaats van op een inductiekookplaat. Door Poetin moeten we van het gas af, maar als ik in de winter elektrisch wil koken, heb ik extra batterijvermogen nodig. Dat is weer een investering. Ik ben niet voor gas, maar wel voor een zo klein mogelijk verbruik, dus doe ik dat niet.

»Iedereen wil nu een warmtepomp, alles moet op inductie en elektrische auto’s zijn de toekomst. Oké, maar dat gaat nooit samen met offgrid leven, want je verbruikt dan enorm veel energie. Wie ecologisch én economisch wil leven, moet gewoon veel minder verbruiken.»

HUMO Dat doen mensen nu wel.

MATTHIJSSEN «Maar weinig mensen weten hoeveel hun apparaten verbruiken. Een lamp verbruikt 5 watt, een inductiekookplaat 2.000 watt. De boiler, de verwarming, de wasmachine en de elektrische kookplaat zijn grote slokoppen. Een waterkoker verbruikt 2.000 watt, maar die zet je maar 2 minuten aan, en een elektrische boiler staat 24 uur per dag aan. Je moet de optelsom van het hele huishouden maken.»

HUMO Stoot je nooit op de beperkingen van je levenswijze?

MATTHIJSSEN «Vorige winter heb ik beseft: Eef, het mag geen dogma worden. Dus we gaan twee of drie extra zonnepanelen leggen. Maar eerst moet ik uitzoeken hoe we die warme douche aanpakken.»

2. Op een eiland: ‘Modder en kak’

Wie droomt van een tiny house in het bos, botst in België op bouwverordeningen en torenhoge grondprijzen. Daarom trokken twintigers Laura Brusselaers en Jonas Boons naar Estland, waar ze een huis van hout en leem hebben opgetrokken. Er is geen waterleiding of elektriciteit, en ze eten het jaar rond groenten uit hun eigen tuin.

HUMO Waarom hebben jullie voor zo’n leven gekozen?

LAURA BRUSSELAERS «Ik vond mijn draai niet op school en heb me altijd graag teruggetrokken in de natuur. Toen ik 12 was, stuurden mijn ouders me naar een natuurkamp in de Ardennen, en daar zijn mijn ogen opengegaan. We leefden in joerten, zwommen naakt in een meer en gingen paardrijden in de bossen. Toen wist ik: zo wil ik leven.»

JONAS BOONS «Luxe is voor ons nooit belangrijk geweest. We hebben twee jaar in de tuin van Laura’s grootmoeder gewoond, in een tuinhuis van 12 vierkante meter groot. Ik werkte als geoloog en Laura baatte een tipi uit via Airbnb. Zo konden we sparen.»

HUMO Hoe zijn jullie in Estland terechtgekomen?

BOONS «We zochten stilte, natuur en privacy, en we wilden ons huis zelf bouwen. We droomden er ook van om groenten te telen en dieren te verzorgen. We wilden in geen geval een lening afsluiten, want dan moet je in de ratrace stappen. We hadden al snel door dat we in België geen hectare grond in het groen konden kopen, en dat we ook op de bureaucratie zouden botsen.»

BRUSSELAERS «Ik had al als vrijwilliger op ecoboerderijen in Estland gewerkt. Online vonden we op het eiland Saaremaa een stuk grond van 1,8 hectare met een bos, een schuur, een vakantiehuisje en een bron. Er stonden een paar boerderijen in de buurt, en op een halfuur rijden was er een stad van zeventienduizend inwoners. Het was perfect.»

HUMO Door de coronacrisis moesten jullie het stuk grond online kopen, en Jonas had nog nooit een voet in Estland gezet. Was dat niet riskant?

BOONS «Een kennis van ons heeft ter plaatse alles voor ons gefilmd en beoordeeld. We wisten al dat in Estland veel meer mogelijk is dan in België. Zo mag je tot een vloeroppervlakte van 60 vierkante meter zelf iets bouwen zonder een architect, en tot 20 vierkante meter heb je zelfs geen vergunning nodig.

»De aankoop ging vlot. We hebben 21.000 euro betaald, plus 80 euro notariskosten.»

HUMO In de zomer van 2020 kwamen jullie daar aan in een boshut zonder aansluiting op water, elektriciteit, gas of riolering. Hoe maak je dat leefbaar?

BOONS «We hebben meteen zonnepanelen gelegd, de waterput gereinigd, een pomp aangesloten en een composttoilet geïnstalleerd. We kampeerden in het vakantiehuisje van 8 vierkante meter. De eerste winter vroor het 20 graden onder nul. We moesten ’s nachts stoken om te vermijden dat zich ijs op onze slaapzakken vormde. We kookten in de sneeuw en wasten ons in een zinken teil. Zo hebben we anderhalf jaar geleefd.»

HUMO Intussen bouwden jullie in korte tijd een tiny house met hout en leem.

BRUSSELAERS «Het is 40 vierkante meter groot en bestaat uit drie muren en een glazen wand die op het zuiden is gericht: klein en simpel.»

BOONS «Hout vonden we in het bos en bij de schrijnwerker in de buurt, en voor de isolatie hebben we riet gebruikt. Het leem voor de afwerking van de muren hebben we uit de grond gegraven. Als je dat mengt met water en gedroogde vezels van stro of lisdodde, wordt het een soort pleisterwerk. Op dezelfde manier hebben we een serre, twee douches, een kippenren, een geitenstal en een omheining gebouwd. Het hele project heeft ons 55.000 euro gekost, de tweedehandsauto en de dieren inbegrepen. En we hebben alles zelf gedaan.»

HUMO Hoe zelfvoorzienend zijn jullie?

BOONS «Het water van de bron pompen we in de winter over in twee containers die in het verwarmde deel van ons huis staan. Dankzij een boiler op gas kunnen we douchen, en voor het afvalwater hebben we een infiltratiebekken. Twaalf zonnepanelen en een batterijsysteem leveren elektriciteit voor drie dagen. In de winter is het wel achttien uur per dag donker, dan laten we twee keer per week een generator draaien.

»We leven op het ritme van de seizoenen. In de winter koken we op gas en op de houtkachel, in de zomer schakelen we over op elektriciteit. Een ijskast hebben we alleen in de zomer, in de winter gebruiken we een kist in de grond.»

BRUSSELAERS «Van een open plek in het bos hebben we een moestuin gemaakt. Een hels karwei, maar nu oogsten we groenten en aardappelen voor een heel jaar. In de zomer maak ik veel stoofpotjes en sauzen als wintervoorraad en ik experimenteer met fermenteren. Onze kippen leveren eieren, en met de melk van onze geitjes maak ik yoghurt en kaas. Die ruilen we met de buren voor honing en vis. We gaan naar de winkel voor rijst en bloem, en vlees kopen we bij boeren of jagers.»

HUMO In jullie filmpjes op YouTube lijken jullie je droom te beleven. Hebben jullie nooit een zwak moment gehad?

BRUSSELAERS «Eén keer, toen Jonas ernstig ziek werd. Hij klaagde al een tijdje over hoofdpijn en vermoeidheid, maar de dokters konden niets vinden. Op een ochtend had hij geen gevoel meer in zijn armen en benen. In het ziekenhuis bleek dat hij een levensgevaarlijke hersenvliesonsteking had, die hij had opgelopen door een tekenbeet. We zaten midden in de coronacrisis, dus ik mocht hem niet bezoeken. Toen heb ik mijn familie en vrienden enorm gemist.»

BOONS «Na tien dagen mocht ik terug naar huis, maar ik was verzwakt, ik had evenwichtsstoornissen en kon me niet concentreren. Volgens de dokters kon dat nog acht maanden duren. Toen hebben we wel getwijfeld of we niet beter naar België terugkeerden. Gelukkig zijn mijn ouders toen gekomen om ons te helpen.»

HUMO Hebben mensen een te romantisch beeld van een zelfvoorzienend leven?

BRUSSELAERS «Absoluut. Het draait niet alleen om mooie zonsondergangen en bloemenjurken. Het is ook gewoon veel modder en kak (lacht).»

BOONS «Het lijkt simpel, maar niets is vanzelfsprekend. Als je geen hout zaagt, heb je het koud. Je kunt nooit een weekje niksdoen, maar toch voelt het niet aan als werken. Een agenda hebben we niet, we delen onze dag in zoals we willen. Het is het soort leven waarin je geen vakantie nodig hebt. Dat kan trouwens ook niet, want de dieren hebben ons nodig.»

HUMO Hoe verdienen jullie je boterham?

BRUSSELAERS «Ik maak houtgravures en verkoop die op Etsy (onlinemarktplaats voor vintage producten, red.), en het vakantiehuisje verhuren we via Airbnb. Op langere termijn wil Jonas aan de slag als houtbewerker of smid. We hebben niet veel nodig, want we geven per maand hoogstens 500 euro uit. Onze enige vaste kosten zijn ons internet- en gsm-abonnement, de afvalophaling en de auto. Je kunt echt anders leven, ook als je niet veel geld hebt, maar je moet durven te springen.»

HUMO Zien jullie hier een toekomst met kinderen?

BRUSSELAERS «Hopelijk wel. En het zou helemaal fantastisch zijn als we hun thuis kunnen onderwijzen.»

3. De Hele straat Samen: ‘Gratis stroom’

Bij industrieel ingenieur Tom Nijsen in Kermt vangt een vijver met lavasteentjes regenwater op dat tot drinkwater wordt gefilterd, en het afvalwater loopt achteraan in een bekken met zuiverend riet. Er is een moestuin en er grazen schapen, maar er staat ook een Tesla onder de carport, die stroom laadt van de zonnepanelen op de daken van de woning en de carport. Met KermtStroomt wil Nijsen van de hele straat één zelfvoorzienende energiegemeenschap maken.

HUMO Je bent niet offgrid en ook op het waternet ben je aangesloten, maar je bent vrij zelfvoorzienend, voor de stroom zelfs volledig. Hoe ben je daaraan begonnen?

TOM NIJSEN «Op een gegeven moment hebben mijn vrouw en ik beslist dat we een duurzame impact wilden hebben, en tegelijkertijd meer vrije tijd. Mijn vrouw werkt halftijds in de sociale sector, waar ze mensen helpt die het moeilijker hebben. Mijn loon als ingenieur laat me toe maar drie dagen te werken. Als ik thuis ben, zorg ik voor de kinderen. Dat kan omdat we amper kosten hebben: jaarlijks betaal ik 100 euro voor elektriciteit. We hebben wel eerst zwaar moeten investeren, maar dat kon omdat we jarenlang voltijds hebben gewerkt.»

HUMO Hoeveel heeft de installatie gekost?

NIJSEN «In 2007 heb ik voor 21.000 euro zonnepanelen laten leggen op ons dak, en onlangs voor 5.000 euro op de carport. Een batterij met een omvormer kostte nog eens 5.000 euro. Alles samen heb ik dus 30.000 euro geïnvesteerd in een installatie die minstens dertig jaar zal meegaan. Nu ben ik compleet onafhankelijk van de schommelingen op de markt.

»In de zomermaanden produceren we dagelijks 50 kWh, maar we verbruiken maar 7 kWh. In de winter is dat 10 kWh en we verbruiken dan ook 10 kWh. We leven dus in alle comfort. De overschotten gaan in de auto- of de thuisbatterij, of op het net.»

HUMO De Tesla onder de carport is een dure wagen.

NIJSEN «Ik heb die zelf gekocht. 30.000 euro heb ik cash betaald en de andere helft heb ik bij de bank geleend. Het is een deelwagen en de autodelers betalen eigenlijk de lening terug. Van maart tot eind oktober rijdt de auto op ons overschot aan zonnestroom. Onze eigen inbreng is een investering voor de nabije toekomst: in de Tesla zit tien keer meer batterijcapaciteit dan in mijn thuisbatterij. Het is slechts een kwestie van tijd voor we de auto wettelijk als thuisbatterij mogen gebruiken.»

HUMO Je bent ook de initiatiefnemer van KermtStroomt: wat is dat precies?

NIJSEN «Ik wil in onze straat een slimme energiegemeenschap tot stand brengen. Er staan hier 44 huizen en één cabine van Fluvius. Als alle gezinnen samenwerken en hun overschot aan stroom naar de buren laten gaan wanneer ze die nodig hebben, kunnen we zonder de cabine van Fluvius. Technisch gezien gaat mijn overschot nu al naar mijn buur, maar dan via die cabine, en hij betaalt de volle pot. Hoe meer we lokaal stroom produceren met zonnepanelen, hoe dichter we bij het moment komen dat we huizen aan elkaar kunnen koppelen met slimme meters en stroom gratis is.»

HUMO Wat als je buren geen geld hebben voor zonnepanelen op hun dak?

NIJSEN «Dan zouden de 44 gezinnen 5.000 euro kunnen samenleggen voor een set zonnepanelen, dat is maar 100 euro voor elk gezin.»

HUMO Op de website van Fluvius staat dat je je vanaf 2023 kunt verenigen in een energiegemeenschap. Wettelijk staat niks je nog in de weg?

NIJSEN «Er wordt meer toegelaten, maar wat ik eigenlijk wil, zal nog lang onmogelijk zijn. Een thuisbatterij is in mijn scenario immers niet zinvol. In plaats van 10.000 euro voor elk onze eigen batterij investeren we beter elk 5.000 euro in één wijkbatterij. Alleen is dat niet toegestaan.

»Europa heeft ook beslist dat de consument centraal moet staan in het energiesysteem. De klant zou nu goed geld kunnen verdienen met het overschot aan zonne-energie die hij op het net zet. Maar in België krijg je er bijna niks voor.

»(Zucht) Het systeem zit vol gaten. Er zijn subsidies voor batterijen omdat die de pieken op de middag verlichten en voorkomen dat het net overbelast raakt. Maar als jij ’s middags frietjes bakt of de was doet, help je het net óók. De investeerder wordt beloond, de verbruiker niet. Men zou die batterijsubsidies beter vervangen door goedkope middagtarieven. Het nachttarief werd destijds ingevoerd omdat de kerncentrales ’s nachts niet afgezet mochten worden, in het tijdperk van de zonne-energie moeten we naar een middagtarief.»

HUMO Vroeger at iedereen ’s middags warm, en ’s avonds boterhammen.

NIJSEN «Omdat beide partners gaan werken, eten veel mensen ’s avonds warm. Ook dat hebben wij door onze slimme energiehuishouding aangepast: we werken halftijds en hebben wel ’s middags tijd om te koken. Het hangt allemaal samen.»

HUMO Hoeveel buren heb je al kunnnen overtuigen?

NIJSEN «Zeventien gezinnen hebben nu zonnepanelen. Het is niet makkelijk om iedereen te doen inzien dat het geld opbrengt als we met z’n allen zelfredzaam worden. En dat de investering ook draaglijker is als we het samen doen.»

HUMO Hoe verwarm je je woning?

NIJSEN «Met een hoogrendementsmazoutketel. We hebben in de woonkamer ook een speksteenkachel, die voor een constante warmte van 19 à 21 graden zorgt. Zo’n kachel stookt schoon en zuinig.

»Een warmtepomp op elektriciteit is de enige duurzame verwarming, maar die vraagt per dag 25 kWh energie. Nu hebben we op een winterdag al 10 kWh nodig voor de was en de plas. Maar binnenkort zijn er windmolens op zee waar we met onze coöperatie aandelen in hebben (Ecopower wil samen met alle andere energiecoöperaties participeren in SeaCoop, red.), dan wordt een warmtepomp wel mogelijk.»

4. Zonder geld: ‘Echte luxe’

‘Als je de economie belangrijker vindt dan het klimaat, probeer dan eens je geld te tellen terwijl je je adem inhoudt.’ Er schuilt veel waarheid in die klimaatslogan, maar wat lukt écht zonder geld? Peter Clerckx koos er tien jaar geleden voor om in armoede te leven. Hij woont als een nomade in een historisch pand in Brugge, drinkt regenwater, leeft van voedseloverschotten en zette een sociaal project op.

HUMO Waarom wilde je zonder geld leven?

PETER CLERCKX «Van kinds af kreeg ik ingepeperd dat ik een mooi diploma moest behalen en veel geld moest verdienen. Daar heb ik altijd een dubbel gevoel bij gehad, maar ik dacht: eerst rijk worden, daarna kan ik investeren in ecologie. En dus werkte ik als zelfstandige in de bouw en woonde ik met mijn vrouw en kinderen in een groot huis. Ik voelde me schuldig.»

HUMO Waarom?

CLERCKX «Ik zag mijn vier zonen opgroeien in een wereld die we kapotmaken, en ik ontmoette veel jonge mensen die hun draai niet vonden. Ik besefte dat ik met geld die problemen niet kon oplossen, en dat ik mijn leven moest omgooien. Toen mijn vrouw en ik een paar jaar later uit elkaar gingen, besliste ik om te stoppen als zelfstandige en me in te zetten voor een ecosociale samenleving. Een uitkering wilde ik niet, dus mocht ik geen geld meer uitgeven.»

HUMO Hoe doe je dat in de praktijk?

CLERCKX «Ik woon gratis in een historisch pand dat we mogen gebruiken voor Ecoliving. Dat is een kringloopwinkel die ik heb opgericht om afval en overschotten te herwaarderen. We zamelen kleding, boeken en huishoudelijke apparaten in, maar ook halflege flesjes zeep en toiletrollen van hotels. We sorteren en recycleren, herstellen toestellen, maken tuinkaarsen van oude theelichtjes en transformeren oude paraplu’s in vlaggenlijnen. Wie komt helpen, krijgt 60 ecopunten per uur. In onze winkel kun je zowel met ecopunten als met geld betalen, en zo geven we afgedankte spullen weer waarde. Met het geld dat we ontvangen, betalen we de elektriciteits- en waterfactuur en kopen we elektrische vrachtfietsen om spullen op te halen.»

HUMO Het gebouw is amper geïsoleerd en er is geen centrale verwarming. In de winter moet het berekoud zijn.

CLERCKX «Ik leef al tien jaar zo, dus ik ben wel iets gewend. Ik draag een dikke trui, en als ik het koud krijg, begin ik te dansen (lacht). Op mijn eettafel heb ik dikke dekens gelegd die tot op de grond reiken. Als je daar een kleine elektrische blazer onder zet en iedereen het deken op zijn schoot legt, hoef je niet de hele ruimte warm te houden.

»Sinds kort gebruik ik wel af en toe een kleine tentkachel. Ik stook met afgedankte palletten die niet met giftige stoffen behandeld zijn. Om zo weinig mogelijk impact op het milieu te hebben, steek ik het vuur aan van boven naar beneden, met het fijne hout bovenaan. Zo verkool je de grote houtblokken aan de bovenkant, waardoor je sneller een hoge temperatuur bereikt en minder fijnstof uitstoot.»

HUMO Je hebt een wateraansluiting, maar die gebruik je amper. Waarom?

CLERCKX «We importeren ons drinkwater uit de Ardennen. Vervolgens vervuilen we het met zeep, gaat het de riolering in en komt het in zee terecht. Tegelijkertijd zakt het grondwaterpeil zienderogen. Om dat te vermijden, vang ik regenwater op in grote tonnen. Dat gebruik ik om me te wassen: in de zomer buiten met een campingdouche, in de winter met een washandje. Omdat ik nooit zeep gebruik, is het microleven op mijn lichaam in balans en heb ik geen zweetgeur. Ook mijn kleren stinken niet. Ik was ze door ze een dag te laten weken in een emmer met regenwater. Vers regenwater gebruik ik als drinkwater, dat ik opvang in een kleine ton en door een filter giet.»

HUMO Ben je daar nog nooit ziek van geweest?

CLERCKX «Een goed immuunsysteem mag wel een beetje werk krijgen. In al die jaren heb ik één keer lichte diarree gehad, nadat ik anderhalve liter koud regenwater had gedronken. Maar meestal kook ik het voor koffie of thee.»

HUMO Hoe kom je aan eten?

CLERCKX «Jaren geleden ben ik begonnen met voedseloverschotten op te halen bij supermarkten en bakkers. Daarmee kookten we maaltijden in het Brugse Soepcafé, waar je kon eten in ruil voor een vrije bijdrage en een helpende hand. Eerst waren de winkeliers argwanend, maar al snel reed ik met 200 kilo voedsel op mijn vrachtfiets rond. Intussen heeft de stad Brugge dat grotendeels overgenomen en een distributieplatform opgericht. Daar haal ik nog altijd overschotten op voor mezelf en voor Ecoliving.»

HUMO Kun je eten wat je graag eet?

CLERCKX «Zeker. Ik heb meestal een ruime keuze. Ik eet vaak fruit en slaatjes, en ik maak om de twee dagen een grote stoofpot waar ik telkens verse groenten en vlees in doe.»

HUMO Je hebt geen keuken. Waar maak je je eten klaar?

CLERCKX «Buiten op het binnenpleintje. In de winter gebruik ik een kleine raketkachel, maar zodra de zon schijnt, kook ik met een zonne-oven. Een reflecterende parabool bundelt het zonlicht in één brandpunt, dat 350 graden warm wordt. Daarop kan ik koken met een zwarte pot die geen licht reflecteert. Die oven werkt minder goed als het koud is, en daarom heb ik een tweede zonne-oven met een glazen vacuümbuis. Daarin warmen de zonnestralen het eten op.»

HUMO Ga je nooit meer naar de winkel?

CLERCKX «Zeer zelden. Een half jaar geleden heb ik 16 euro uitgegeven toen een vriendin kwam eten en ik niet genoeg overschotten had. En af en toe haal ik eens een blikje bier. Kleding, meubilair en andere zaken ruil ik voor ecopunten bij Ecoliving. De enige nieuwe spullen die ik de afgelopen jaren heb gekocht, zijn mijn kachel, de zonne-ovens en een Fairphone (duurzame smartphone, red.).»

HUMO Vind je jezelf arm?

CLERCKX «Mijn huis heb ik destijds verkocht voor 200.000 euro, dus ik heb wel spaargeld. Maar ik voel me rijk omdat ik het niet nodig heb. Ik heb een netwerk van mensen die me helpen en steunen. Die verbinding, dat is échte luxe.»

5. Zoals vroeger: ‘400 euro per maand’

Een leven zonder gas, water, elektriciteit en gevulde winkelrekken: Hugo Tresinie is er al jaren op voorbereid en heeft een boek over overlevingstechnieken geschreven.

HUGO TRESINIE «De meeste mensen hebben geen idee hoe ze in hun basisbehoeften kunnen voorzien. Een paar generaties terug had iedereen een moestuin en kippen. Onze voorouders hebben duizenden jaren voor zichzelf kunnen zorgen, maar als morgen alle kraantjes dichtgaan en de winkelrekken leegblijven, zijn de meeste westerlingen binnen het jaar dood.»

HUMO Hoelang kun jij het uithouden?

TRESINIE «Ik kan leven met wat ik heb. Mijn moestuin levert aardappelen en groenten voor een heel jaar, en ik heb een kleine boomgaard. Daar lopen ook ganzen en eenden rond: ze houden het gras kort en leveren vlees.

»Ik woon in een bescheiden huis dat ik goed heb geïsoleerd, en ik verwarm alleen de leefruimte met een houtkachel. Sinds jaar en dag ga ik na een storm omgewaaide bomen opruimen, zo heb ik gratis hout. Ik gebruik stadswater, maar ik kan overschakelen op mijn grondwaterput of op regenwater. Douchen doe ik met een gieter. Zo verbruik ik maximaal 10 liter per beurt. En ik kook op gas: met één grote gasfles kom ik meer dan drie jaar toe.»

HUMO Hoe lukt je dat?

TRESINIE «Door op een andere manier te koken. Breng je gerecht aan de kook, steek de pot in een geïsoleerde kist en laat dat twee keer zo lang staan als de normale kooktijd. Zo wordt het eten gaar zonder dat je energie verbruikt.

»Bij rijst of deegwaren doe ik een beetje warm of koud water. Ik laat de pot enkele uren staan met een handdoek erop, en dan is de rijst of de pasta gaar geweekt. Ik zet de pot even op het vuur en voeg er fijngesneden groenten aan toe. En als alles goed warm is, draai ik het vuur uit. Een beetje kaas erop, deksel op de pot, laten nagaren en klaar.»

HUMO Wek jij je eigen elektriciteit op?

TRESINIE «Neen. Het is niet de moeite om zonnepanelen te leggen, want ik verbruik per jaar maar 530 kWh. Ik heb wel een microgolfoven, een ijskast, een diepvriezer en een computer, maar in geval van nood kan ik wel zonder.»

HUMO Hoe kun je voedsel bewaren zonder elektriciteit?

TRESINIE «Pompoenen, courgetten, aardappels of appels kan ik bewaren op een koele en droge plek. Natuurlijk moet ik de voorraad geregeld controleren op rotte exemplaren en beschermen tegen ratten en muizen. En als je groenten of fruit eerst kookt en dan in glazen potten doet, blijft het maanden goed.»

HUMO In je boek ‘’t Over leven’ beschrijf je de meest humane manier om een dier te doden. Dan haken de meesten al af.

TRESINIE «De overconsumptie van vlees zou snel opgelost zijn als iedereen zijn eigen dier zou slachten, maar in elk geval moet dat efficiënt gebeuren, en met respect voor het dier. Wil je geen dieren doden, dan kun je kippen houden voor de eieren en geiten voor de melk.»

HUMO Wie zelfvoorzienend wil zijn, moet de handen uit de mouwen steken.

TRESINIE «Het houdt meer in dan tuinieren in het zonnetje. Het is hard werken, en soms doffe ellende. Je groenten beschimmelen door het vocht of verschrompelen door de droogte. Een vos moordt je kippen uit, rupsen eten je kolen op. Of je krijgt een hernia, terwijl je moet blijven werken.»

HUMO Heb je nog tips voor wie voor zijn eigen voedsel wil zorgen?

TRESINIE «Begin klein, met een moestuin zo groot als je keuken, en teel daar aardappelen en groenten op. Radijzen of veldsla lukken altijd, een mooie bloemkool is al een ander paar mouwen.

»Het is vooral een kwestie van ervaring. Observeer de natuur en ga in de leer bij iemand die er iets van kent. Wees je er ook bewust van dat volledige zelfvoorziening niet mogelijk is. In het ideale geval werk je samen met een vijftigtal mensen, die elk ergens in gespecialiseerd zijn.»

HUMO Hoeveel geld heb jij nodig om rond te komen?

TRESINIE «Minder dan 400 euro per maand. Daarvan gaat bijna de helft naar benzine, want er is geen openbaar vervoer in de buurt. Een lening heb ik niet meer: in 2008 heb ik mijn huis in één keer afbetaald. Ik ga naar de supermarkt voor koffie, kaas, bloem of eens een pizza. Ik geef dansles, en als ik iets wil drinken, doe ik dat. Ik ben niet wereldvreemd, maar ik consumeer bewust. Als ik iets nieuws wil kopen, maak ik altijd eerst de denkoefening: heb ik het echt nodig? Of kan ik iets gebruiken wat ik al heb? Kan ik het delen of ruilen met iemand? Of is het tweedehands te koop?»

HUMO Je geeft al jaren lezingen over zelfvoorziening. Neemt de interesse toe?

TRESINIE «Sinds de bankencrisis en corona zie ik steeds meer wantrouwen tegenover de politiek en de overheid: mensen willen hun lot zelf in handen nemen.»

HUMO Wil jij je afkeren van de maatschappij?

TRESINIE «Helemaal niet. Ik heb mijn manier van leven thuis geleerd. Mijn ouders hebben de oorlog meegemaakt en mijn vader was een mijnwerker met acht kinderen. Zijn instelling was: we moeten het zelf doen. Alle kinderen werden ingeschakeld om te zorgen dat er iets op tafel kwam. Ik heb dat altijd logisch gevonden.

»Ik was jarenlang eindverantwoordelijke voor diverse opleidingen en tewerkstellingsprojecten. Vaak was de insteek: je moet die mensen helpen, zodat ze kunnen meedraaien in ons economisch systeem. Toen vond ik dat nuttig en nodig. Vandaag kijk ik naar wat we op onze aardbol hebben aangericht en denk ik: het systeem deugt niet.»

Lees ook: Willy Lievens: ‘Nee, zo’n warmtepomp van 10.000 euro zorgt echt niet altijd voor een lagere energierekening’