Het beste van 2018: twaalf literaire toppers

De al jarenlang aangekondigde dood van de roman werd in 2018 andermaal vakkundig uitgesteld. Het bewijs: Humo’s onverbiddelijke selectie van twaalf toppers die het literaire jaar op een hoger niveau hebben getild. Fijn om te geven, nog leuker om te krijgen, dat spreekt.

1 Rachel Kushner Club Mars

Met ‘De vlammenwerpers’, haar wonderbaarlijke roman over de kunstscene in het New York van de jaren 70, gold Rachel Kushner nog als een literaire geheimtip. Met ‘Club Mars’ bevestigt de Amerikaanse romancière, die op haar 5de al boeken stond te sorteren in een feministische boekhandel, dat ze naast Jennifer Egan en Jonathan Franzen mag staan. In een onbeschaamde aanklacht tegen het ontspoorde en onmenselijke Amerikaanse gevangenissysteem geeft Kushner een stem aan Romy Leslie Hall, een voormalige stripteaseuse die twee keer levenslang plus zes jaar krijgt voor de moord op haar stalker. Sociale betrokkenheid en cultuurkritiek ontmoeten literaire ambitie in een dickensiaanse vertelling.

2 Tayari Jones Een ongewoon huwelijk

Wat goed genoeg is voor Barack Obama, is zeker goed genoeg voor u, en op het zomerse leeslijstje van de voormalige president van de Verenigde Staten prijkte dit jaar Tayari Jones’ ontroerende kroniek over het effect van een gerechtelijke dwaling op het leven van een Afro-Amerikaans koppel. In de handen van een minder getalenteerd auteur had het een zeperig melodrama kunnen worden, maar de 48-jarige schrijfster tovert het gegeven om tot een wervelende literaire levensles over trouw, liefde, zelfopoffering en empathie. Jones zet precieze, pakkende en politieke passen op het poëtische pad dat Nobelprijswinnares Toni Morrison voor de volgende generatie Amerikaanse schrijvers heeft geëffend.

3 Marek Sindelka Materiaalmoeheid

Dat de tijden erom vragen, valt te betreuren, maar de vluchtelingenroman is een genre op zich geworden, en in dat genre schreef het Tsjechische toptalent Marek Sindelka, met zijn verhaal over twee jongens die naar Europa vluchten, één van de beste boeken. Waar politiek en media woorden gebruiken die ontmenselijken, dwingt de 34-jarige schrijver empathie af door te focussen op het lichamelijke. In secuur en van loos sentiment gespeend proza maakt Sindelka duidelijk hoe het voelt om in foetushouding in de motorkap van een auto gepropt te worden. Verplichte en diep onder de huid kruipende lectuur voor al wie binnenkort naar Marrakech reist. En vooral ook voor wie liever gezellig thuisblijft.

4 Maggie O’Farrell Ik ben ik ben ik ben

Waar de meeste autobiografieën met een geboorte beginnen, vangt die van Maggie O’Farrell aan met een dag waarop ze bijna doodgaat. Zo volgen er nóg zestien. De Noord-Ierse schrijfster, die zich na zeven romans aan haar memoires zette, heeft haar levensverhaal opgebouwd rond de keren dat ze rakelings langs de dood scheerde. Door miskramen, messenwerpers, moordenaars en een levensbedreigende vorm van diarree gebeurde dat vaak genoeg om stof te leveren voor zeventien momentopnames, waarmee de schrijfster de broosheid van ons bestaan illustreert. Maar de bijna-doodbundel, geschreven om haar zieke dochtertje te troosten, eindigt als een ode aan het leven.

5 Marieke Lucas Rijneveld De avond is ongemak

Ze wordt weleens het grimmige zusje van Lize Spit genoemd, maar Marieke Lucas Rijneveld heeft een hoogsteigen stem. Die klonk in haar poëziedebuut ‘Kalfsvlies’, waar ze de C. Buddingh’-prijs voor kreeg, al ritmisch en beeldrijk, en heeft in haar eerste roman ook een intense oudtestamentische ondertoon. Rijneveld is niet de eerste Nederlandse auteur die schrijft over hoe het is om op te groeien in een gereformeerd gezin, maar haar hedendaagse boerenverhaal over een gezin dat een kind verliest, onderscheidt zich door onstuimige metaforiek, zintuiglijke vergelijkingen en onverwachte details over leeglopende waterbedden en groene zeep in poepgaatjes. Het debuut van het jaar.

6 Rachel Cusk Kudos

Rachel Cusk rondt haar trilogie over een verdacht op haar lijkende schrijfster na ‘Contouren’ en ‘Transit’ magistraal af met een verhaal dat geen verhaal wil zijn. In haar drie even originele als hedendaagse ideeënromans ruilt de Canadese auteur de belevingswereld die lezers bij klassieke personages verwachten in voor als monologen vermomde dialogen. Of Cusk de moderne roman wil terugvoeren naar oerklassieke en eeuwenoude vertelprocedés of het hele concept van de roman simpelweg probeert te torpederen, wordt nooit helemaal duidelijk. Maar de manier waarop ze haar hoofdpersonage gestalte geeft én en passant de condition humaine fileert, is ongezien en niet te evenaren.

7 Stefano Massini Er is iets met de Lehmans

‘De manier waarop deze roman in elkaar is gesleuteld, met allemaal korte, nietszeggende zinnetjes, is uitermate storend en ronduit kinderachtig.’ Op Bol.com is niet iedereen even tevreden over de aankoop van Stefano Massini’s ‘Er is iets met de Lehmans’. De Italiaanse toneelschrijver vond nochtans een volstrekt originele manier om iets te vertellen over de op de golven van het neoliberalisme deinende wereld die door elkaar werd geschud toen de val van de investeringsbank Lehman Brothers in 2008 een financiële crisis veroorzaakte. Massini giet het verhaal van de Joods-Duitse familie achter de financiële instelling in een klassiek episch dichtstuk. Het resultaat is een ritmisch gestructureerde kopstoot in het gezicht van op genadeloos winstbejag uit zijnde figuren.

8 Peter Verhelst Voor het vergeten

Op 18 november 2015 is de moeder van Peter Verhelst overleden aan een hartaderbreuk, en zoals het een groot kunstenaar betaamt, puurt de Vlaamse schrijver een monumentaal en ontroerend werk uit die tragedie. In een netwerk van metaforen en tekstvormen toont de meervoudige Gouden Uil-winnaar zich wederom de meest virtuoze taalestheet van de Lage Landen. Als het edelhert waar hij bij tijd en stond over uitweidt, wipt Verhelst van analyses van schilderijen van Luc Tuymans en Caspar David Friedrich naar verhalen uit Ovidius’ ‘Metamorfosen’ en holle frasen uit zelfhulpboeken over rouwverwerking. Verhelsts lyrische dodenzang is een ingewikkeld en uitdagend werk, maar wie er onbevangen in duikt, komt gelouterd weer boven.

9 Ali Smith Herfst

Op een dag in de nabije toekomst zal men bij de vier seizoenen niet langer aan weerkundige fenomenen of aan Vivaldi denken, maar wel aan het kwartet romans waarmee Ali Smith de tijd, de kunstgeschiedenis, de liefde en populistische politiek onderzoekt. In het eerste deel van haar geplande vierluik mengt de Schotse Nobelprijskandidate de intense vriendschap tussen een jong meisje en haar bejaarde buurman met de Profumo-affaire en de vergeten Britse popartkunstenares Pauline Boty. The Financial Times noemde ‘Herfst’ de eerste serieuze brexitroman, maar meer nog dan een politiek boek schreef de doorgewinterde stiliste een met woordspelingen, citaten en referenties verrijkt pleidooi voor hoop boven wanhoop.

10 Niklas Natt och Dag 1793

Als er één les te trekken valt uit Niklas Natt och Dags hard-boiled historische thriller, dan wel dat er geen maat staat op de verdorvenheid van de mens. Dat is alleszins de visie van de kreupele tuchtwachter Mickel Cardell, en het lijk zonder ledematen dat hij in een smerig water in het 18de-eeuwse Stockholm vindt, verandert dat mensbeeld niet ten goede. Samen met de langzaam aan tuberculose wegkwijnende jurist Cecil Winge onderneemt hij een speurtocht die hen langs de donkerste krochten van de stad en de menselijke geest voert. Natt och Dag, telg uit een adellijke Zweedse familie, schildert in zijn debuut de geschiedenis van zijn land met bloed en brandewijn.

11 Peter Middendorp Jij bent van mij

Volkskrant-columnist Peter Middendorp liet zich voor zijn nieuwe roman inspireren door de moord op de Friese puber Marianne Vaatstra. In iedere mens schuilt een moordenaar, en die opvatting werkt hij indrukwekkend uit. Zijn psychologische portret van een boer en vader van twee, die in een opwelling een 16-jarig meisje verkracht en vermoordt maar pas dertien jaar later wordt geklist, oogt even onheilspellend als het Nederlandse platteland waar het drama zich voltrekt. In een uitgepuurde, bedrieglijk eenvoudige stijl peilt Middendorp naar de banaliteit van het kwaad in de gedachtewereld van een man van weinig woorden.

12 Stephen Fry Mythos

In Van Dale staat ‘overmoed’ als verklaring bij ‘hybris’, maar er had evengoed een foto van Stephen Fry kunnen staan. De deeltijdse komiek, schrijver, acteur, presentator en voltijdse homo universalis uit Engeland waagt zich met zijn selectie hervertellingen van de Griekse mythen en sagen aan een titanenwerk. Met humor als zijn paard van Troje smokkelt de Odysseus van de Britse letteren de bakermat van de westerse beschaving menig huishouden binnen. De Trojaanse oorlog ontbreekt, maar Fry vindt steeds de hedendaagse resonanties in eeuwenoude verhalen, en hij legt ze met de hem kenmerkende flair en charme bloot.