Het einde van het kalifaat is bijna daar. Maar mogen we nu juichen?
Volgens de ene is het een kwestie van weken, volgens de andere van maanden. Maar iedereen lijkt het erover eens dat het einde van het kalifaat nabij is. Zal Islamitische Staat verdwijnen of zal die ondergronds nog moeilijker te bestrijden zijn? Volgen er meer of minder aanslagen op westerse bodem?
'Het Westen moet toegeven dat het heeft gefaald: we hebben een enorm vluchtelingen probleem gecreëerd én het islamterrorisme in Europa geactiveerd'
Op 29 juni 2014 riep IS-leider Abu Bakr Al-Baghdadi het kalifaat uit. In de Syrische en Iraakse provincies die zijn terreurgroep had ingenomen, zou voortaan de sharia gelden, een islamitisch rechtssysteem gebaseerd op de strengste lezing van de Koran. IS richtte een eigen staat op met een overheidsapparaat en een begroting. De terreurgroep bouwde ziekenhuizen en scholen, baatte elektriciteitscentrales uit en verkocht de olie uit haar olievelden via smokkelnetwerken aan Syrië of Turkije. Maar evengoed verdiende ze de kost met mensenhandel en kidnapping, gooide ze homoseksuelen in een ravijn en doodde ze afvalligen die zich weigerden te bekeren. De aantrekkingskracht van dat islamitische paradijs was zo groot dat naar schatting 30.000 jihadisten uit meer dan 100 landen naar de regio afreisden, onder wie 591 uit België, verhoudingsgewijs het hoogste aantal van alle Europese landen.
Op zijn hoogtepunt in 2015 was het kalifaat 100.000 vierkante kilometer groot – drie keer België – en telde het twaalf miljoen inwoners. Door een onafgebroken strijd met het Syrische en Iraakse leger, een sterke Koerdische strijdmacht en een allegaartje van lokale rebellengroepen en Russische, Arabische en westerse bommencampagnes is het kalifaat gereduceerd tot een zone van 30.000 vierkante kilometer. Belangrijker: IS verloor ook de controle over alle grote steden. Hun bolwerk Mosul verloren ze na een negen maanden durende stadsguerrilla aan het Iraakse leger, en hun Syrische hoofdstad Raqqa zou voor 90 procent in handen zijn van de Syrian Democratic Forces, een door het Westen gesteunde coalitie.
‘In Raqqa zijn de laatste gevechten in alle hevigheid aan de gang,’ zegt David Criekemans, professor internationale politiek aan de Universiteit Antwerpen.
David Criekemans «De halsstarrigheid van het verzet maakt duidelijk dat de IS-top, die zelf al lang is gevlucht, zijn strijders heeft bevolen om de stad te verdedigen tot de laatste man. In de hele stad liggen boobytraps en worden burgers gebruikt als menselijk schild. Er is ook een gigantisch netwerk van tunnels blootgelegd, waarmee IS achter de linies kan opduiken om de tegenstander in de rug aan te vallen.
»De achtergebleven strijders moeten zo hevig weerstand bieden dat de coalitie niet anders kan dan zwaardere wapens te gebruiken en dus meer burgerslachtoffers te maken. Dat speelt in de kaart van IS. Reken maar dat het die boodschap later zal gebruiken in zijn propaganda: ‘Het Westen heeft zich verlaagd tot verwerpelijke tactieken om het kalifaat te vernietigen.’»
HUMO Waar hebben ze geleerd hoe ze een stadsguerrilla moeten voeren?
Criekemans «Daarvoor moeten we terug naar de oorsprong van het islamitisch extremisme en de Russische bezetting van Afghanistan in de jaren 80. De Verenigde Staten steunden de islamitische moedjahedien in hun strijd tegen de Sovjets. Jarenlang trainde de CIA hen in de technische aspecten van oorlogsvoering, bijvoorbeeld door hen te leren hoe ze tunnels moesten graven. De Amerikanen hebben voor een stuk hun eigen vijand gecreëerd. Al-Zarqawi, de oude handlanger van Osama Bin Laden, heeft die kennis doorgegeven aan zijn eigen terroristische netwerk in Irak. Ook voormalige officieren uit het leger van Saddam Hoessein sloten zich aan, omdat president George Bush had beslist dat ze geen functie meer hadden in het nieuwe Irak. Het zijn die professionals die de nieuwe IS-rekruten een gedegen training gaven. Eigenlijk kunnen we bijna stellen dat IS een weerwraak van Saddam is.»
HUMO Rusland beweert al maanden dat het de kalief en IS-leider Al-Baghdadi heeft gedood in een bombardement, maar vorige maand maakte IS plots recente audiofragmenten van hem openbaar. Dood of levend, hoe groot is zijn invloed op de werking van de terreurgroep?
Criekemans «De man liet zich sowieso weinig zien en leek eerder een symbolische functie uit te oefenen. Hij delegeerde een groot deel van zijn macht aan derden die verantwoordelijk waren voor propaganda, de militaire of de religieuze component. We mogen ons niet blindstaren op hem. Na de val van de ene leider staat er automatisch een nieuwe op.»
undefined
'IS was altijd al handig met propaganda, en roept via het eigen magazine ook nu weer op tot aanslagen. 'Ze noemen steden, sportevenementen en nationale feestdagen bij naam'
interne Chaos
IS wordt een moderne, 21ste-eeuwse terreurgroep genoemd door zijn gebruik van sociale media, professioneel gemonteerde horrorvideo’s en het uitgebreide arsenaal aan propagandakanalen, waaronder het glossy huismagazine Dabiq. Lorenzo Vidino, directeur van het Program on Extremism aan de George Washington University in Washington, volgt het doen en laten van IS al jaren op de voet. We vroegen hem hoe de beweging de opeenvolging van militaire nederlagen wereldwijd aan haar volgelingen verkoopt.
Lorenzo Vidino «IS verstuurt de laatste tijd nogal wat verwarrende berichten. De ene keer beweert de terreurgroep dat ze aan de winnende hand is, de andere keer kondigt ze nogal optimistisch een verandering van strategie aan: ‘We laten Irak en Syrië los en zullen ons wereldwijd uitbreiden.’ Ondanks die strijdvaardige toon wijst het toch op chaos binnen een organisatie die voorheen strak werd geleid.»
HUMO Gebruiken westerse inlichtingendiensten die militaire nederlagen in hun contrapropaganda?
Vidino «Zeker. Als Trump, Macron of Merkel over die nederlagen communiceren, dan heeft dat doorgaans weinig effect op IS-volgelingen. Daarom zijn onze inlichtingendiensten undercover aanwezig op het internet en sociale media om tot de geradicaliseerden door te dringen. Humor blijkt een gunstig effect te hebben. Men spot er met het beeld van de ‘moedige’ strijders die nu met de staart tussen de benen moeten afdruipen. ‘Als jullie dan toch uitverkoren zijn door God, waarom verliezen jullie dan?’
»IS probeert het momentum nu terug te winnen door op sociale media zeer concrete doelwitten te noemen. In hun laatste magazines noemen ze steden, sportevenementen en nationale feestdagen bij naam. Onlangs riep men zelfs op om valse advertenties te plaatsen op zoekertjessites: zet een kamer te huur en snijd geïnteresseerden de keel over. Het is in de praktijk nog niet uitgevoerd, maar het geeft wel aan hoe ze hun nieuwe angststrategieën proberen op te dringen.»
HUMO Het kalifaat zou de voorspelling van de profeet Mohammed ten uitvoer brengen, door de troepen van de westerse kruisvaarders naar het symbolische Syrische plaatsje Dabiq te lokken en hen vervolgens in een apocalyptische eindstrijd te vernietigen. Maar het stadje Dabiq hebben ze uit handen moeten geven. Hoe verklaren ze dat?
Vidino «Dat doen ze niet, ze gaan het onderwerp uit de weg. Het is hoe dan ook vernederend. Ze installeerden het kalifaat initieel als iets eeuwigdurends, met een epische eindstrijd in Dabiq. Maar in Dabiq is nauwelijks gevochten! In Irak zijn ze zo goed als verdreven en in Syrië controleren ze na de val van Raqqa enkel nog het platteland. In het meest waarschijnlijke scenario zal IS geen territorium meer overhouden en veranderen in een rebellengroepering die ondergronds gaat, maar nog steeds gewelddadige acties kan uitvoeren.»
undefined
'Op het internet heeft humor een gunstig effect: 'Als jullie dan toch uitverkoren zijn door God, waarom verliezen jullie dan?''
De Italiaanse terreurexperte Loretta Napoleoni is al langer een invloedrijke uitzondering in het debat. In haar vorige boek ‘De terugkeer van het kalifaat’ betoogde ze al dat het Westen de strijd tegen IS nooit met bommen kan winnen. Ook nu, met de val van Raqqa in het vooruitzicht, blijft ze bij haar standpunt.
Loretta Napoleoni «Ik geloof niet dat het kalifaat zal vallen. Het kalifaat zoals we het kénnen, houdt wel op te bestaan, maar de groep controleert ten zuiden van Raqqa nog altijd het uitgestrekte grensgebied met Irak. De 200.000 mensen die er wonen, steunen Islamitische Staat omdat het regime van de Syrische president Assad hen slecht heeft behandeld. Ze zijn alleen bereid om IS te laten vallen, als Assad van de macht wordt verdreven. Dat lijkt nog niet voor meteen, zeker omdat IS olie en elektriciteit aan Assad levert en in feite zijn infrastructuur draaiende houdt. Dat maakt het allemaal erg ingewikkeld.»
HUMO In Irak heerst voorlopig relatieve rust. In hoeverre spelen de ontwikkelingen in de buurlanden een rol in de heropleving van IS?
Napoleoni «Na de val van Raqqa zal IS zich op het platteland terugtrekken en wachten tot de situatie in Irak opnieuw uit de hand loopt. Dat is op dit moment al aan het gebeuren. Even leefde de hoop dat het land zich na al die jaren van oorlog zou herenigen, maar daar is jammer genoeg geen sprake van. De tegenstellingen tussen de gemeenschappen steken er weer de kop op.
»Vergeet niet dat Islamitische Staat ooit begon als een ondergrondse beweging die de chaos in Irak gebruikte om boven water te komen. Eigenlijk staan we terug aan het begin.»
Criekemans «Veel analisten zijn ervan overtuigd dat de tijdspanne om de soennieten in Irak politiek weer aan boord te hijsen bijzonder kort is. Na 2004 degradeerde het nieuwe, sjiitische regime de soennieten tot tweederangsburgers, omdat ze de voormalige gezagsdragers waren van de soenniet Saddam Hoessein. Uit wraak hebben ze hun lot verbonden aan de soennitische extremisten van IS, een strategie waar ze spijt van hebben. De grote vraag is nu wat er met hen zal gebeuren. Zij willen geen minderheid zijn in een door sjiieten geleide staat. Als de Iraakse regering het land niet onmiddellijk politiek en economisch heropbouwt, kan het snel afglijden.
»Een bijkomend, dringend probleem zijn de Koerden. De afgelopen jaren hebben de Koerdische strijders veel territorium gewonnen en eind september hebben ze zich in een referendum positief uitgesproken over onafhankelijkheid. Als gevolg daarvan dreigden Irak, Iran en Turkije, landen met grote Koerdische minderheden, al met militair geweld. Reken maar dat Islamitische Staat, een meester in het tegen elkaar opzetten van bevolkingsgroepen, daar munt uit wil slaan.»
HUMO IS zelf stelt de strijd gemakshalve voor als een oorlog tussen moslims en niet-moslims, maar eigenlijk woedt er in het Midden-Oosten vooral een oorlog binnen de moslimgemeenschap: soennieten tegen sjiieten, Turken tegen Koerden, Perzen tegen Arabieren.
Criekemans «Er is een burgeroorlog binnen de islam aan de gang. En een machtsstrijd tussen Saudi-Arabië en Iran. De Iraanse sjiieten hebben de macht in Irak overgenomen en zijn als winnaar uit de Amerikaanse inval gekomen. Als Irak uit elkaar valt, zal het misschien niet lang duren voor de Iraakse sjiieten zich aansluiten bij Iran. Dat is onaanvaardbaar voor het soennitische Saudi-Arabië. Turkije wil zich, zoals ten tijde van het Ottomaanse Rijk, profileren als grootste machtscentrum van de regio om de situatie te stabiliseren.
»Maar het grootste probleem blijft het geopolitieke onevenwicht in het Midden-Oosten. Het doet denken aan Europa in het begin van de 20ste eeuw. Wij hadden uiteindelijk twee wereldoorlogen nodig om een evenwicht te vinden.»
undefined
'Is IS-leider Abu Bakr Al-Baghdadi dood of niet? 'Daar mogen we ons niet op blindstaren,' zegt professor David Criekemans. 'Na de dood van een leider staat er sowieso een nieuwe op'
Een nieuwe fase
De eerdere westerse interventies in Afghanistan, Libië en Irak verliepen volgens een soortgelijk scenario: men verscheen met groot machtsvertoon ten tonele, verkondigde dat the bad guys verslagen waren, om daarna te moeten vaststellen dat de toestand nog slechter was dan voorheen.
Criekemans «Hetzelfde staat ook hier te gebeuren als we niet opletten. Na de val van Raqqa moeten we ons hoeden voor een Afghanistan-scenario. Het Westen dacht dat het de taliban verslagen had en trok zich terug. Nu, vijftien jaar later, staan de taliban er opnieuw.
»Om dat te vermijden moet het Westen zijn rol geleidelijk veranderen. Na de bommencampagne moet het stabiliteit bieden: investeren in politie, justitie, economische ontwikkeling en onderwijs. Maar dat is heel moeilijk zolang er geen duidelijk akkoord is over de toekomst van Syrië.»
HUMO Men zou denken dat de internationale gemeenschap daar de voorbije jaren al over heeft nagedacht?
Criekemans «De Trump-administratie blinkt niet uit in geopolitieke langetermijnplanning, en er is een fundamenteel wantrouwen tussen de grootmachten. Het is moeilijk om de violen gelijk te stemmen omdat er zoveel tegenstrijdige belangen zijn.»
Napoleoni «Het Westen moet durven toe te geven dat het strategisch heeft gefaald: we gooien al twee jaar bommen en het is er alleen maar onveiliger geworden. We hebben een enorm vluchtelingenprobleem gecreëerd én het islamterrorisme in Europa geactiveerd.
»De westerse bommencampagne zal als een boemerang in ons gezicht terugkeren. IS besefte al langer dat het zo’n groot territorium als het kalifaat niet kon blijven controleren. Daarom vroeg ze haar strijders om niet langer naar het Midden-Oosten af te reizen, maar om de strijd in eigen land voort te zetten. De meeste aanslagen in Europa zijn gepleegd door lui die nooit een voet in het Midden-Oosten hebben gezet. Die mensen zouden in 2014 wél naar Syrië zijn gereisd.»
Vidino «Na de val van Raqqa gaan we alleszins een nieuwe, gevaarlijkere fase in. Met een kalifaat als territorium was IS een makkelijk doelwit. Een schaduw die zich in het duister verschuilt, is moeilijker te bekampen.»
HUMO Is Islamitische Staat moeilijker te bestrijden als het ondergronds gaat?
Napoleoni «In Europa leeft het al jaren ondergronds! Al sinds het begin van Al Qaeda gaat het telkens weer om dezelfde mensen die via hun Europese netwerk jongeren radicaliseren en rekruteren. Dat zagen we onlangs weer na de aanslag in Barcelona. Europa heeft een serieus probleem, maar lijkt dat nog steeds niet te beseffen. De Spaanse provincies Catalonië en Galicië zijn hotspots van radicalisering omdat de kritieke massa er overschreden is. Moslims integreren er niet, maar leven er in getto’s, zoals in Groot-Brittannië, Frankrijk of België. Men wijst dan graag naar Italië als voorbeeldland: er zijn nog geen aanslagen gepleegd, zogezegd dankzij de harde aanpak van radicalisme. Dat is onzin! Er zijn nog geen aanslagen gepleegd omdat de kritieke massa nog niet is bereikt. Italië is een transitland, de meeste migranten trekken door naar het noorden. Maar ook daar zal een einde aan komen. Met het opgroeien van de tweede generatie migranten zal hun aantal ook in Italië toenemen, je zult getto’s krijgen en jongeren zullen radicaliseren.»
HUMO In Irak en Syrië haalde IS veel inkomsten uit de verkoop van olie, ontvoeringen, mensenhandel en smokkel. Die geldstroom valt nu grotendeels weg.
Criekemans «IS zal terugvallen op de financiering waarmee het allemaal begon: de steun van radicale en soennitische rijken uit landen als Saudi-Arabië en Qatar.»
Napoleoni «Ze kunnen misschien geen geld meer verdienen aan de vluchtelingenstroom omdat ze de grensregio met Turkije niet meer controleren, maar de echte winst halen ze uit de crisis die de vluchtelingen in Europa veroorzaken. Die destabiliseert ons politieke landschap en verhoogt de spanningen tussen moslims en niet-moslims. Die spanningen spelen ze uit in hun propaganda, wat dan weer de rekrutering vergemakkelijkt.»
undefined
'Het Midden-Oosten vandaag doet denken aan Europa 100 jaar geleden. Wij hadden twee wereldoorlogen nodig om een evenwicht te vinden'
Che Guevara
Ramon Spaaij, de Nederlandse socioloog die veroordeelde lone wolves in de gevangenis ging interviewen, onderzocht de aantrekkingskracht van het kalifaat op jongeren in het Westen.
Ramon Spaaij «Een sterk kalifaat had een grote aantrekkingskracht op vervreemde jongeren. Er ontstond zelfs een nieuwe levensstijl, de ‘jihad cool’, waarbij het militante jihadisme in een hip jasje werd gestoken. Nu het kalifaat zware klappen krijgt, zal dat gevoel ongetwijfeld afnemen.»
Napoleoni «De aantrekkingskracht van IS op jongeren is voorlopig nog groot. Onlangs publiceerde IS het verhaal van een groep tieners die als laatste in Mosul achterbleef en zich tot de dood heeft verzet tegen de ongelovigen. Dat zijn verhalen waar de jihadi in spe van smullen en waardoor ze zich nog meer als Che Guevara gaan gedragen.»
HUMO Kan het in elkaar klappen van het kalifaat een invloed hebben op het aantal aanslagen op westerse bodem?
Vidino «Dit jaar beleefden we een gemiddelde terreurzomer, als ik me zo mag uitdrukken. Na de val van Mosul, toch een heel zware klap voor de organisatie, waren er niet meer aanslagen in Europa. Er waren enkele kleinere incidenten in Brussel, en de grotere aanslag in Barcelona, maar verder leken de gebeurtenissen in het Midden-Oosten geen duidelijk effect te hebben op een verhoogde activiteit in het westen.»
Spaaij «Veel van die lone wolves zijn vaak niet eens op de hoogte van de ontwikkelingen in het Midden-Oosten. Ze weten niet eens dat IS zware verliezen incasseert. Maar op langere termijn kan het niet anders of de rekrutering in het westen wordt moeilijker.»
Volgens de goed ingelichte blog emmejihad van jihadkenner Pieter Van Ostaeyen trokken de voorbije jaren 591 Belgische strijders naar het kalifaat. Van hen zouden er 118 gesneuveld zijn. Dat betekent dat er nog honderden door de strijd geharde of door gruwelen getraumatiseerde strijders overblijven die mogelijk naar België willen terugkomen.
HUMO Kan het Westen een terugkeer van die foreign terrorist fighters eigenlijk voorkomen?
Vidino «Het is bijzonder moeilijk om de Europese buitengrens te bewaken. Het Westen werkt met drie verdedigingsgordels. De eerste situeert zich op het slagveld zelf, waar IS-strijders gevangengenomen worden door Iraakse en Koerdische strijdkrachten. De verstandhouding tussen die partijen en de westerse regering is prima, wat de informatieverwerking alleen maar bevordert. De tweede gordel bestaat uit de buurlanden, met name Turkije. Om te vluchten moeten IS-strijders de grens met Turkije oversteken. De samenwerking met Erdogan is niet altijd perfect, maar ze pakken al bij al nog veel IS-soldaten op. De derde verdedigingsgordel is de grens van de Schengenzone en ook daar zijn al heel wat IS-strijders gevat. Als ze er dan nog in slagen om hun thuisland te bereiken, dan is de vraag wat de lokale overheid wettelijk kan en wil doen. Sommige strijders kunnen aangeklaagd worden, anderen niet door een gebrek aan bewijs.»
Vanuit Vilvoorde vertrokken in totaal 28 Syriëstrijders. Volgens de lokale deradicaliseringsambtenaar Jessika Soors zijn alle acht teruggekeerde strijders intussen gerechtelijk vervolgd.
Jessika Soors «Via onze contacten met families in Vilvoorde horen we dat een groot aantal van de achterblijvers naar België wil terugkomen, onder andere als gevolg van de militaire nederlaag. De kans bestaat dus dat we binnenkort met een groot aantal terugkeerders geconfronteerd zullen worden. Als lokale overheid kunnen wij op dat vlak niet meer doen dan alle informatie over een mogelijke terugkeer doorgeven aan de bevoegde federale diensten.»
HUMO Zorgt de militaire situatie in Irak en Syrië voor een toename van radicalisering bij Vilvoordse jongeren?
Soors «Neen. Wij hebben de link tussen foreign terrorist fighters en geradicaliseerden al een tijdje geleden doorgeknipt. De personen die wij opvolgen, beschouwen wij niet meer als potentiële Syriëgangers. Een mogelijk einde van het kalifaat heeft weinig impact op die mensen.
»Radicalisering kent vele nuances. Lang niet iedereen die wij opvolgen, achten wij in staat tot het plegen van geweld. Radicalisering is een proces dat erg kan verschillen van persoon tot persoon, de aanpak van een tiener is niet dezelfde als die van een jongvolwassene.
»Ik merk wel dat er soms maar één incident nodig is om heel sterke emoties en reacties uit te lokken. Dat kan een aanslag zijn die iedereen aangrijpt, of een sterke uitspraak van politieke aard waar mensen verdeeld op reageren.»
HUMO Zoals het uitroepen van de overwinning op het kalifaat?
Soors «Zo’n uitspraak kan inderdaad leiden tot een toename van heftige en geradicaliseerde reacties.»
HUMO De Europese terreurcoördinator Gilles de Kerchove zette onlangs in Humo enkele vraagtekens bij deradicaliseringsprogramma’s. Ze kunnen misschien iemand geweld doen afzweren, maar niet zijn extremistische ideologie.
Soors «Ik begrijp zijn bedenkingen. Het is makkelijker om na te gaan of iemand contacten onderhoudt met bepaalde netwerken, dan in iemands hoofd te kruipen om te weten wat hij echt denkt. In de praktijk probeert men er op korte termijn eerst voor te zorgen dat iemand geen geweld wil plegen, terwijl het tweede een werk van lange adem is. Zo gaat radicalisering vaak gepaard met sociale isolatie en is het een kwestie van die personen daaruit te halen. Dat is een delicaat proces. Je wilt iemands identiteit, karakter en geloofssystemen deconstrueren, maar dan moet je wel iets anders in de plaats geven.»
undefined
'Het Filipijnse leger voert een aanval uit op IS-strijders. 'Door het verlies van grondgebied in Irak en Syrië, opent IS een nieuw front in Zuidoost-Azië'
Toekomst van IS
IS is ontstaan uit Al Qaeda, maar beide organisaties leven al jaren op voet van oorlog, onder andere omdat Al Qaeda het geweld van Islamitische Staat tegen andere moslims veroordeelt. Volgens Lorenzo Vidino baart dat onze inlichtingendiensten momenteel de grootste zorgen: wat betekent de implosie van het kalifaat voor de samenwerking tussen IS en Al Qaeda? Zullen ze de krachten bundelen tot een monsterverbond, of toch elk hun eigen koers blijven varen?
Vidino «De aanwezigheid van Al Qaeda strekt zich uit over het Midden-Oosten en Afrika, van Pakistan tot Jemen. Islamitische Staat controleert gebieden in Libië, Egypte, Pakistan, Somalië, Jemen, Nigeria en de Filipijnen. Het is goed mogelijk dat ze in sommige landen een territoriumstrijd uitvechten en in andere samenwerken tegen een derde partij.»
Criekemans «We mogen ons niet blindstaren op die labels: het gaat in beide gevallen om soennitisch radicalisme. Vandaag is het Al Qaeda en IS, morgen kan het een andere vorm aannemen. Het fundamentalistische jihadisme bestaat al veertig jaar en heeft zich telkens opnieuw heruitgevonden. Dat zal nu niet anders zijn. Mijn grote vrees is dat we dit over twee jaar alweer vergeten zijn. De publieke opinie zal er niet langer geld aan willen spenderen, waardoor de militaire uitgaven worden teruggeschroefd en er een machtsvacuüm ontstaat. Dan zetten we de deur opnieuw op een kier.»
HUMO Onlangs tweette IS dat het een nieuw front in de Filipijnen zou opzetten. Is het een volgende stap in de globalisering van de beweging?
Napoleoni «Die globalisering is al jaren aan de gang. De gebeurtenissen in het Midden-Oosten hebben onze aandacht afgeleid, maar Azië kent al decennialang problemen met jihadistische terreur. In 1995 al negeerden de Amerikaanse autoriteiten waarschuwingen van de Filipijnse politie dat extremisten in de hoofdstad Manilla een grootschalige aanslag voorbereidden. Dat bleek uiteindelijk 9/11 te zijn. Diezelfde strijders stonden later aan de wieg van Al Qaeda, en nog later aan die van Islamitische Staat.
»IS zet momenteel trainingskampen op in Indonesië, het grootste moslimland ter wereld, en sluit volop bondgenootschappen met de lokale jihadisten. Het is een illusie te denken dat die uitbreiding naar het Oosten het Westen enigszins zal ontzien. Het gaat altijd en overal om dezelfde mensen en dezelfde financiers. Alleen de naam van het merk verandert af en toe.»
HUMO Na de oorlog in Afghanistan trokken de buitenlandse jihadi’s naar Tsjetsjenië, Bosnië, Algerije, Soedan en Somalië, landen die later ook in een bloedige burgeroorlog terechtkwamen. Valt nu weer voor zo’n scenario te vrezen?
Criekemans «Het is alleszins de reden waarom Rusland beweert actief te zijn in de Syrische oorlog. De Russische premier Medvedev zei letterlijk: ‘Het is beter om die strijders te bekampen in een ander land dan het onze.’ Tussen de 1.500 en 3.000 veteranen van Tsjetsjeense oorlogen vochten als huurling in Syrië. Het risico dat zij zich binnenkort opnieuw in de Kaukasus vestigen, is reëel.»
HUMO Is het cynisch om te stellen dat de oorlog tegen het kalifaat voor sommige partijen best nog even mag blijven duren?
Criekemans «Meerdere lokale, regionale en internationale actoren hebben inderdaad ‘dankzij’ deze oorlog hun invloedssfeer gevoelig kunnen uitbreiden: de Iraakse Koerden, Iran, Turkije, Rusland en gek genoeg ook Assad. Maar met het verdwijnen van het kalifaat zal de oorlog niet stoppen. Ook zonder IS gaat de strijd gewoon verder.»
