Het grove werk: de hartchirurg

Heuglijk nieuws tijdens de afgelopen Week van het Hart: het gaat beter met de tikker van de Belgen. Hart- en vaatziekten blijven doodsoorzaak nummer één, maar de sterfte liep in de periode van 1998 tot 2008 met 12 procent terug.

Recentere cijfers bestaan merkwaardig genoeg niet, maar de Belgische Cardiologische Liga bevestigt de positieve trend. Met dank aan de vele preventiecampagnes, die het belang van een zout- en vetarm dieet en een gezond bewegingspatroon benadrukken, én de competentie van onze hartchirurgen, die met evenveel gemak lekkende kleppen vervangen en overbruggingen maken als een garagist een nieuwe oliefilter of bougie steekt.

Iemand moet het doen, maar zij liever dan wij. Het operatiekwartier is namelijk geen oord voor kneusjes. In het heetst van de strijd wordt al eens een scalpel tegen de grond geflikkerd en loopt al eens een verpleegster gillend weg na een uitbrander. Vorig jaar nog werd een orthopedisch chirurg van het UZ Brussel ontslagen, nadat hij tijdens een operatie een joodse assistent naar de gaskamer had verwenst. Heel af en toe deelt zelfs de patiënt in de brokken.

Bekend is het geval van een Roemeense chirurg-uroloog die compleet door het lint ging toen hij per abuis de urineleider van zijn patiënt had geperforeerd. Voor de ogen van zijn verbijsterde staf sneed hij de man zijn penis af, hakte het lid in drie stukken en stormde tenslotte de operatiezaal uit. Om maar te zeggen dat chirurgen behoorlijk onder druk staan: een recent Amerikaans onderzoek bracht aan het licht dat ze meer dan gemiddeld vatbaar zijn voor psychische problemen zoals burn-out en zelfmoordneigingen.

Luc Haenen (53) is vertrouwd met de stress van het operatiekwartier. Als hartchirurg, verbonden aan het Imeldaziekenhuis van Bonheiden, speelt hij in de eerste divisie van de heelkunde. ‘In het Frans noemen ze ons de notarissen van de geneeskunde,’ zegt hij. ‘Misschien een beetje vergezocht, maar er is wel degelijk een overeenkomst. Net als de notaris opereren hartchirurgen vaak op de grens tussen leven en dood.’

HUMO Kunt u begrip opbrengen voor collega’s die tijdens een operatie onder de stress kraken?

Luc Haenen «Ik kan me inbeelden hoe het tijdens een operatie tot een uitbarsting kan komen. Het is maandagochtend, de chirurg heeft een uur in de file gestaan. Aangekomen in het ziekenhuis blijkt dat de boel in het honderd loopt. De eerste patiënt is nog niet in slaap, de instrumenten liggen niet klaar, de dossiers zijn niet in orde. Kortom, de hele dagplanning komt in het gedrang. Als de frustraties al oplopen vóór hij aan zijn eerste operatie begint, kan het minste foutje van het team volstaan om het potje te doen overkoken.»

HUMO Is het u zelf al overkomen?

Haenen «Nee, schelden of brullen aan de operatietafel is wel het laatste wat ik zou doen. Ik kan je verzekeren: niks werkt zo demotiverend en verlammend voor een team als een chirurg die zijn kalmte verliest. Natuurlijk sta je bloot aan stress, maar je moet dat niet op anderen afreageren. Stel: je bent aan het knopen en de draad breekt, dat overkomt iedere chirurg weleens. Ga je dan de verpleegster of de assistent uitschelden? Nee toch? Vloek binnensmonds en verfoei de draad, maar jaag de anderen niet op stang.

»Wat ik wel doe: mijn mensen aanporren. Als het er echt om spant, als iedere seconde telt, dan gooi ik mijn codewoord in de groep: ‘Vlugsnelrap.’ Iedereen weet dan hoe laat het is. ‘Vlugsnelrap’ betekent dat er moet worden doorgewerkt.»

HUMO Vaak ‘vlugsnelrap’ moeten zeggen de voorbije dagen?

Haenen «Toevallig wel, want ik heb een razend drukke week achter de rug. Imelda is een middelgroot ziekenhuis, ons hartteam telt maar twee chirurgen. Mijn collega is maandagochtend naar een congres vertrokken – ietwat uitgeput, want hij had van tien uur ’s avonds tot zes uur ’s ochtends geopereerd. Als je een nine-to-fivejob wil, moet je met andere woorden geen hartchirurg worden.

»Ik heb alles overgenomen: elf operaties van maandagochtend tot donderdagavond. De meeste ingrepen waren gepland, maar er zaten ook twee vliegende urgenties tussen. Dinsdag is de patiënt op de operatietafel gecrasht, donderdagavond was ik bijna thuis toen de gsm rinkelde: opnieuw een spoedgeval. Ik heb rechtsomkeer gemaakt en de hele avond geopereerd, ’s anderendaags zat de patiënt al overeind in zijn zetel.»

HUMO Gecrasht? Zoals in gestorven?

Haenen «Inderdaad, dinsdag is de patiënt tijdens de operatie overleden. Laat me meteen benadrukken dat zoiets hoogst uitzonderlijk gebeurt: van de 365 patiënten die we in 2010 hebben geopereerd, zijn er zes die het niet hebben gehaald. En van de geplande ingrepen is er geen enkele geëindigd met een crash, zelfs niet als het om complexe operaties met kleppen en meervoudige overbruggingen ging. De sterfgevallen waren haast allemaal salvages.»

HUMO Salvages?

Haenen «Reanimatiepatiënten die uit de ambulance worden gehaald terwijl ze met hartmassage in leven worden gehouden. Dat is alle hens aan dek. De anesthesist doet de patiënt in slaap, de andere teamleden prepareren de operatiekamer, in afwachting neem ik zelf de reanimatie over. Er gaat geen tijd verloren, maar toch kan het een minuut of tien duren vooraleer ik aan snijden toekom. En tien minuten hartmassage: dat is hard labeur. ’s Anderendaags heb ik daar stramme spieren van.

»Een salvage is altijd kantje boord. Veel hangt af van de toestand waarin de patiënt wordt binnengebracht en van de kwaliteit van het hart. Heeft hij vroeger al een infarct of een beroerte gehad? Heeft hij een slecht werkende hartspier of lijdt hij aan diabetes? Neemt hij medicatie? Dat speelt allemaal mee.

»Wat nogal eens fataal wil aflopen is een aortadissectie, in de volksmond een hartaderbreuk. Vergelijk het met een fietsband. Normaal kleeft de binnenband hermetisch tegen de buitenband, maar als er een scheur in de binnenband zit, komt die helemaal los. Een scheur in een grote lichaamsslagader heeft een vergelijkbaar effect: het hele systeem van de bloedsomloop implodeert dan als het ware. Een aortadissectie komt ook altijd onverwacht, de meeste slachtoffers halen niet eens het ziekenhuis. Als dat wel zo is, staan we voor een superurgente en buitengewoon complexe operatie, met een patiënt die onvoorbereid op de tafel ligt. Een gewone hartoperatie duurt gemiddeld vierenhalf uur, bij ingewikkelde ingrepen sta je soms tien uur of langer aan één stuk te opereren.»