Het inferno van Zaventem: de aanwezige militairen blikken terug op 22 maart

‘Zien zonder gezien te worden’, luidt hun wapenspreuk. Doorgaans verzamelt het bataljon van de Jagers te Paard uit Heverlee informatie voor andere troepen. Maar op 22 maart stonden ze er moederziel alleen voor op de luchthaven van Zaventem.

'We gingen in formatie de roltrap op: wapen naar links, naar rechts, naar voren, naar achteren - het gevaar kon van overal komen'

In de kazerne van commandant De Hemptinne nemen drie jonge militairen hun baret van hun hoofd. Ze wijzen naar het wapenschild van het bataljon dat met een rubberen plaatje op de baretten is bevestigd: twee gekruiste sabels en een jachthoorn. Dat vat het aardig samen, zeggen ze. Een verkenner brengt andere troepen op de hoogte van vijandelijke manoeuvres.

Yannick, Kenny en Ben voeren de titel van verkenner met grote trots. Ze zijn anders, zeggen ze. Ze opereren in kleine eenheden tussen de linies. Diep in hun hart galopperen verkenners nog altijd op de hoefslag van het avontuur.

Yannick «Ik heb vroeger in een carrosseriebedrijf gewerkt. De hele dag zat ik binnen, auto’s schuren en spuiten. Ik wilde ook weleens buiten komen, ik wilde ander en spannender werk. En ik dacht aan het leger. ‘Informeer eens bij de verkenners,’ zeiden ze. ‘Dat is spannend.’ Dat bleek niet gelogen: ik doe dit werk heel graag, al verdien ik aanzienlijk minder dan vroeger.»

Ben «Ik wilde deel uitmaken van iets groters, maar ook zelf iets betekenen. Daarvoor zijn de verkenners ideaal. Op grond van onze informatie komen andere eenheden in beweging. Een kleine vergissing kan grote gevolgen hebben.»

Kenny «De informatie moet ook zo precies mogelijk zijn. Je kan niet van een gewoon voertuig spreken als het om een pantser gaat. Anders gaan je eenheden onderbewapend de strijd aan.»

Yannick «Met een pistool win je niet van een bazooka.»

Kenny «We proberen zo dicht mogelijk bij de vijand te komen in groepjes van vier, die allemaal het buddy-principe huldigen: je draagt zorg voor de ander, je hebt de ander ook nodig.»

Yannick «Je bereikt je doel door samen te werken.»

Kenny «We blaffen elkaar weleens af als iemand in de fout gaat, maar we weten ook: wie niks doet, kan niks verkeerd doen. Het groepsgevoel spreekt me ontzettend aan. Mocht ik er vandaag mee moeten ophouden, ik zou echt niet weten waarnaartoe. Ik voel me hier gelukkig, we hebben een geweldig peloton. Eén grote familie. We kunnen elkaar alles vragen, professioneel maar ook privé.»

undefined

undefined

'Je hoeft ons niet op te hemelen: wij hebben ons werk gedaan. Punt'

Risico’s van het vak

HUMO Hoe lang staan jullie al op wacht in het kader van het terreuralarm?

Yannick «Sinds het voorjaar van 2015, toen kregen we de opdracht de ambassades te bewaken.»

Ben «Ik was daar ontzettend blij mee: ‘Yes!’ Eindelijk mochten we doen waarvoor we waren opgeleid.»

Yannick «Een échte opdracht uitvoeren, niet in het bos gaan spelen (lacht).»

Ben «Het is ook fijn als je het cliché kan logenstraffen dat wij de gemeenschap alleen maar geld kosten. Een militair díént de gemeenschap.»

HUMO Zijn het lange shifts?

Kenny «Daar mogen we geen details over geven.»

Yannick «Drie weken op dezelfde positie blijven waar niks gebeurt, ik kan je verzekeren: dat duurt lang. Patrouilleren is leuker. Je ziet meer. Je kunt piepen naar de vrouwkes (lacht).»

HUMO Wanneer hebben jullie voor het eerst wachtgelopen op de luchthaven?

Yannick «Op 18 maart, vier dagen voor de aanslagen.»

HUMO Wat was je eerste indruk?

Yannick «‘Wat is me dat hier?’ Iedereen liep daar binnen en buiten.»

Ben «Over 200 meter waren er vijf toegangen. Onze chef zei nog: ‘Als je zin hebt in een koffie, koop je er één in de vertrekhal bij Starbucks, en je loopt er weer mee naar buiten.’ We wisten allemaal: ‘Zoiets kan je met de beste wil van de wereld niet beveiligen.’»

Kenny «Het was niet te vergelijken met buitenlandse luchthavens, waar metaaldetectoren aan de ingang hangen, je bagage meteen gescand wordt en je zelf al een kleine fouillering ondergaat. Maar goed, het was zoals het was: als je bij het leger gaat, weet je dat het niet zonder gevaar is.»

Ben «Je accepteert de risico’s van het vak.»

Kenny «Dat doet een brandweerman ook.»

Yannick «Veel mensen vroegen achteraf: ‘Had je die terroristen niet kunnen zien binnenkomen?’ Sorry, maar die gasten droegen westerse kleding, waren netjes geschoren. Er waren geen uiterlijke kenmerken van moslimextremisme.»

Kenny «Oké, ze droegen handschoenen om het ontstekingsmechanisme van hun bommengordels te verbergen. Maar als je met één handschoen in je zak loopt en met één handschoen een karretje voortduwt, ben je dan automatisch verdacht? Ik dacht het niet, hè.»

'We wisten allemaal: zo'n luchthaven kan je met de beste wil van de wereld niet beveiligen'

Alles in puin

Er klopt iemand op de deur. Jimmy komt binnen, de chef van de drie verkenners, een eerste wachtmeester. In de vroege ochtend van 22 maart voerde hij het commando op Zaventem.

HUMO Waar waren jullie even voor acht uur ’s ochtends op 22 maart?

Yannick «Ik lag net op bed.»

Ben «En ik lag boven hem, onze shift was net afgelopen.»

Yannick «‘Boem!’ hoorde ik, alles schudde en beefde. Ik dacht: ‘Verdomme, Ben beweegt weer zoveel in zijn slaap (lacht).’ Maar toen volgde een tweede knal, en werd ik opgeschud uit mijn bed.»

Ben «Boven mijn hoofd vielen de stukken uit het plafond.»

Yannick «Ik dacht: ‘Het zal toch niet waar zijn?’»

Ben «Ik zat op de rand van het bed te suffen, in de veronderstelling dat een vliegtuig te veel lawaai had gemaakt bij het landen. Maar toen kwam het bericht over de radio: ‘Het is voor echt!’ Hoe weet ik niet, maar binnen de twee minuten heb ik mijn kleren aangetrokken en ben ik met mijn spullen naar buiten gestormd.»

Kenny «Je draait de knop om, hè.»

Yannick «Ik had twee verschillende kousen aan.»

Ben «Een collega is in T-shirt naar buiten gelopen. Maar dat maakte niet uit: iedereen stond paraat.»

Jimmy «Ik zat aan de radio, daar heb ik de eerste berichten binnengekregen. Ik heb iedereen wakker gemaakt, en we zijn in tactische drill naar de vertrekhal gelopen – de één beveiligde de ander.»

HUMO Wat denk je op zo’n moment: ‘We lopen de vijand tegemoet?’

Yannick «Op zo’n moment denk je niet. Je gaat.»

Kenny «Je doet waarvoor je opgeleid bent.»

Jimmy «Het was waanzin: burgers liepen verschrikt door elkaar heen, het glas bij de roltrappen lag aan barrels, het plafond was ingestort, het water spoot uit de rookmelders, en overal lagen slachtoffers. Maar je laat je niet afleiden, je laat die mensen liggen, je gaat recht op de plek van de ontploffing af want je moet de veiligheid herstellen – dat was onze eerste bekommernis. Mijn taak, als hoogste in graad, was: zo snel mogelijk een veiligheidsperimeter instellen. Als er nog mensen met kwade bedoelingen rondliepen, zouden die daar niet meer uit of in kunnen. En dus gá je, zoals Yannick zegt. Je beseft pas achteraf dat je mensen hebt laten liggen die ledematen hadden verloren, die stervende waren, die krijsten om hulp. Omdat het op dat moment niet de hoogste prioriteit had.»

HUMO Ben je voorbereid op zo’n noodtoestand?

Yannick «Je kan daar niet op voorbereid zijn.»

Ben «Je bent getraind om de prioritaire handelingen te stellen, en dat doe je dan op zo’n moment. Je werkt de procedure af die in je hoofd zit. First things first. Pas als je veilig bent, schakel je over naar de volgende fase: mensen helpen, gewonden evacueren, alles wat je kan doen om de hoogste nood te lenigen.»

Kenny «En net op dat moment viel de radio uit.»

Jimmy «We hadden wat tactische oefeningen in het bos en op de schietstand gedaan, maar opeens sta je op een luchthaven die in puin ligt, bezaaid met slachtoffers. Dat is van een andere orde. En toch heeft iedereen gedaan wat hij moest doen. Ik ben ervan geschrokken hoe efficiënt het is verlopen.»

Ben «Al kon het beter.»

Jimmy «Dat kan het altijd.»

undefined

'Ik heb iemands mobieltje kapotgegooid, uit frustratie. Drie keer had ik gevraagd op te houden met filmen, maar hij wilde niet luisteren'

De slachtoffers

HUMO Volgens de eerste berichten zouden de terroristen Arabische leuzen hebben gescandeerd en met kalasjnikovs hebben gevuurd voor ze hun bommen lieten ontploffen. Wisten jullie dat?

Jimmy «Foute informatie. Ik had radioberichten van het leger én de politie binnengekregen. De politie had het van meet af aan over een dolle schutter, die zich misschien nog in de massa bevond. En over andere bommen die konden afgaan. Wij zijn de roltrap opgestapt met het idee: ‘Daar zit nog minstens één schutter.’ Daarom zijn we in formatie naar boven gegaan: wapen naar links gericht, wapen naar rechts, naar voren, naar achteren – het gevaar kon van overal komen.»

HUMO Met hoeveel mensen hebt u een perimeter ingesteld?

Jimmy «Er liepen twee patrouilles van drie mensen rond, en we zijn met z’n tienen naar boven gegaan: we waren dus met zestien man.»

HUMO Is dat genoeg om alle gevaar uit te sluiten?

Jimmy «Je vertrouwt op je mensen, je vormt een perimeter, en daarna ga je over tot het verlenen van de eerste hulp.»

Ben «Veel mensen wisten niet waar ze aan toe waren. Sommigen holden naar de gate: ‘Ik kan mijn vliegtuig nog halen!’»

Jimmy «Anderen vonden het opportuun foto’s van slachtoffers te maken.»

Yannick «Dat heb ik meegemaakt, toen ik het been van een man aan het verbinden was. Er kwam een vrouw op hoge hakjes op ons toe, met een grote sacoche, waaruit ze een smartphone opdiepte. Ze maakte een filmpje, stak haar smartphone weer weg en liep doodgemoedereerd naar buiten. Alsof ze door een winkelstraat liep. Ik heb haar nog nageroepen: ‘Kan u mij helpen, mevrouw?’»

Ben «Je reageert boos, maar voor veel mensen is een smartphone een houvast op zo’n moment. In gedachten keren ze terug naar waar ze mee bezig waren vóór de aanslag: hun vliegtuig halen of hun Facebook checken. Op die manier hoeven ze de werkelijkheid niet onder ogen te zien.»

Kenny «Ik heb iemands mobieltje kapotgegooid, uit frustratie. Drie keer had ik gevraagd op te houden met filmen, maar hij wilde niet luisteren. Ik had al spijt toen ik het deed. ‘Stuur de factuur maar op,’ heb ik gezegd.»

Jimmy «Als je het lef hebt om op zo’n gevaarlijke plek te blijven staan, kan je net zo goed helpen, toch?»

Ben «Heel wat mensen hebben wél geholpen.»

HUMO Zijn jullie opgeleid om medische hulp te verlenen?

Yannick «We hebben een EHBO-cursus gehad.»

Ben «Sommigen zelfs meer.»

Jimmy «Je moet zware beslissingen nemen, je trieert: wie help ik, wie niet?»

Yannick «Je beslist op het eerste gezicht.»

Ben «Ook al ben je geen dokter, je ziet wie al weg is, en wie nog aan het leegbloeden is – om het cru te zeggen. Die laatste categorie van slachtoffers moet het eerst geholpen worden, natuurlijk.»

Yannick «Sommigen kan je niet redden, hoe jammer dat ook is.»

Jimmy «Je kiest tussen slachtoffers op grond van hun overlevingskansen. Dat doe je automatisch, pas achteraf gaat het je dagen: ‘Ik heb over het leven van mensen beslist.’ Dat is een zwaar besef, want het leven van de één is niet meer waard dan dat van de ander. Dus: heb je dan wel een goede keuze gemaakt? Kan je een goede keuze maken?»

HUMO Heb je, achteraf bekeken, de juiste keuzes gemaakt?

Kenny «Je denkt altijd dat je beter kan.»

Jimmy «Eén van de gasten in het peloton zit met een schuldgevoel omdat hij de perimeter heeft bewaakt terwijl hij mensen rond zich zag sterven. ‘Ik had ook kunnen helpen.’ Maar de beveiliging was minstens zo belangrijk als de eerste hulp. Hoe vaak ik het hem ook uitleg, hij vindt voor zichzelf dat hij tekort is geschoten: ‘Er was geen schutter meer.’ Maar dat wisten we toen niet (zucht). Iedereen heeft het gevoel dat hij meer had kunnen doen.»

HUMO Later getuigde een jongen in de krant over een militair die zijn leven had gered. Die had ’m op een trolley ijlings weggebracht. ‘Maar,’ zei hij, ‘in de ogen van de militair zag ik angst.’ Angst voor een nieuwe bom?

Yannick «Mijn ogen stonden wijd open, maar angst? Nee, dat was het niet.»

Kenny «Adrenaline.»

Jimmy «Wij waren alert, op onze hoede voor een schutter.»

Kenny «Wij wilden hem pakken voor hij ons zou pakken.»

Jimmy «Maar uiteindelijk was er geen (Mohamed Abrini, ‘de man met het hoedje’, was al weggevlucht, red.).

HUMO De terroristen hebben spijkerbommen gebruikt. Was dat aan de slachtoffers te zien?

Yannick (knikt) «Het zag er lief uit.»

Jimmy «Je zag het verschil tussen de slachtoffers die zich op het moment van de explosie dicht bij of verder van de bom af hadden bevonden: de eersten hadden ledematen verloren, de anderen vertoonden verscheidene kleine wondjes, die daarom niet minder gevaarlijk waren. Ik heb een jongen gezien van wie de broek was weggeblazen – hij lag daar bij wijze van spreken in zijn onderbroek. In zijn benen zaten tientallen gaten waar het vlees uitpuilde.»

Kenny «Vuile bommen, makkelijk te maken – kijk maar op het internet.»

Yannick «Ik heb een tourniquet, een knelverband, aangelegd bij een agent die zijn benen zo goed als verloren had. Hij lag met zijn bovenlichaam tegen de zijkant van de terminal. Zijn rechterbeen bestond enkel nog uit een paar lappen vlees, waar het bot uitstak. Achteraf wilde ik op het verband noteren hoe laat het was, met het oog op mogelijke bloedklonters. Maar dat lukte niet: de stof was te donker. Ik dacht: ‘Ik schrijf het op zijn voorhoofd.’ Maar daar kwam zijn vel mee. Ik heb het dan maar op een briefje achter zijn broeksriem gestoken, en ben teruggelopen. En die man leeft dus nog.»

Ben «Die dag stond in het teken van de tourniquets.»

Yannick «Zonder waren veel mensen leeggebloed.»

Ben «In principe heb je er twee bij je: één voor persoonlijk gebruik en één voor je buddy. Maar in het geval van een masscal – een massive casualty – geef je weg wat je hebt, ook al mag het officieel niet.»

undefined

undefined

'We krijgen veel brieven van slachtoffers die op zoek zijn naar militairen die hen hebben geholpen'

Ramptoeristen

HUMO Even over halfnegen bleek zich in de vertrekhal nog een derde, niet tot ontploffing gebrachte bom te bevinden.

Ben «Toen hadden de meesten de perimeter al verlaten.»

Jimmy «We hebben de laatste burgers geëvacueerd, daarna hebben agenten, militairen en brandweerlui de perimeter uitgebreid. En rond een uur of drie heeft DOVO, de ontmijningsdienst van het leger, het derde bompakket laten ontploffen.

»Ik heb daarbij geassisteerd, en ik moet zeggen: toen had ik wel tijd om even om me heen te kijken en na te denken. Ik zag de krater waar een bom was ingeslagen, op twee meter van het speelgoedvliegtuigje waar kinderen inkropen als hun ouders aanschoven voor de balie van Brussels Airlines. Ik heb zelf ook kinderen. Die hadden daar net zo goed kunnen spelen. Maar het beeld dat ik nooit zal vergeten, was dat van een broer en zus die daar stilletjes en onbewogen lagen – hun moeder heeft hen later nog gezocht in de media. Zij: een smalleke, een mooi meisje. Hij: nogal gezet. Aan hem zag je helemaal niks: zijn kleren waren weggeblazen, zijn haren verdwenen, maar voor het overige was hij volkomen intact. Geen spatje bloed. Niet te bevatten dat hij dood was.»

Ben «De eerste bom was een brandbom, de tweede een spijkerbom.»

Yannick «Ik ben achteraf, vlak bij het standbeeld in de vertrekhal, op het lijk van één van de zelfmoordterroristen gestuit. Dat was voor mij een onvergetelijk beeld: benen en armen weg, kaken opengespleten, hersenpan verdwenen. ‘Hier ligt hij,’ riep ik, ‘de rotzak.’ Je schreeuwt je frustratie uit, hè.»

Kenny «Ik heb hem ook zien liggen. Maar wat ík niet vergeet, is het beeld van de parkeerwachter die in volle paniek zijn slagboom niet wilde ophalen voor mensen die hun parkeerticket niet hadden betaald. Ik kan daar niet bij.»

Ben «Mij blijft vooral het geluid bij: gedempte knallen gevolgd door het geraas van massa’s glas dat naar beneden komt, je kan het vergelijken met het geruis van een waterval: sshhhhtttt!»

Yannick «Mij het bloed, de grote plassen, overal – onze zolen zagen donkerrood. En het aanhoudende gepiep van de gates, de geur van verbrand vlees, de stank, de damp, het water dat naar beneden komt...»

Jimmy «Het decor van een rampenfilm. En als je naar buiten ging, zag je de mensen aan de overkant, bijna allemaal met hun smartphone aan het filmen.»

Ben «Ramptoeristen.»

Yannick «Likes scoren op hun Facebook.»

HUMO Hoelang zijn jullie in touw geweest?

Jimmy «Ze hebben ons omstreeks elf uur afgelost, ik was heel blij dat niemand op de checklist ontbrak. Eén lichtgewonde hadden we.»

HUMO Hebben jullie psychologische steun gekregen?

Jimmy «In de kazerne stonden psychologen ons op te wachten. We hebben enkele indrukken uitgewisseld, en in de daaropvolgende dagen hebben we groepsgesprekken gevoerd om het zo goed mogelijk te verwerken. Daarna hebben we onze gevoelens aan de kant geschoven en geanalyseerd wat goed en minder goed ging. Eén van de conclusies was: we moeten in de toekomst meer tourniquets hebben.»

HUMO Heb je de eerste nachten goed geslapen?

Jimmy «Ik heb kunnen slapen, maar een goede nacht zou ik het niet noemen.»

Ben «Als iemand ’s nachts met deuren sloeg in de kazerne, dan maakte ik me kwaad: het geluid leek op de explosies van Zaventem.»

Yannick «Een paar dagen later liepen we wacht in Brussel-Zuid, onze rustplek bevond zich onder het station. Man, als daar een trein passeerde, schrok ik mij een ongeluk.»

Ben «Zelfs de galm van een zware koffer die op de vloer plofte, joeg mij de stuipen op het lijf.»

HUMO Was het niet te zwaar om gelijk weer wacht te lopen?

Ben «Onze trots was gekrenkt omdat de para’s ons op de avond van 22 maart hadden afgelost. Voor buitenstaanders is dat wellicht moeilijk te begrijpen, maar wij wilden ermee doorgaan. Als je begint, wil je ook eindigen.»

Yannick «Ik was daar ook niet gelukkig mee.»

Jimmy «Als je er nuchter over nadenkt, is het beter dat je het na zo’n dag aan anderen overlaat, maar het deed wel pijn. Zeker omdat de para’s het met hun flair van ons overnamen: gepakt en gezakt, de wapens schietklaar.»

Ben «We kregen niet eens een goeiedag.»

Jimmy «Ze straalden uit dat zij de klus wel even zouden klaren. Terwijl er helemaal geen klus meer te klaren viel. Ze hebben gewoon wachtgelopen.»

undefined

undefined

'Ik stuitte op het lijk van één van de terroristen: benen en armen weg, kaken opengespleten, hersenpan verdwenen. 'De rotzak,' schreeuwde ik'

Geen angst

HUMO Hebben jullie nog contact met slachtoffers?

Yannick «Indirect: de stiefvader van de agent die ik heb geholpen zit bij mij in de schietclub. Bij hem informeer ik naar zijn gezondheid, maar ik heb hem niet meer teruggezien, daar heb ik geen behoefte aan. Ik kan het nog niet aan. Maar misschien hoef ik me geen zorgen te maken: hij schijnt ongelofelijk goed te herstellen. Hij loopt op krukken. En hij wil weer agent worden.»

Ben «Er zijn heel wat brieven aangekomen van mensen die op zoek zijn naar militairen die hen hebben geholpen. Sommige collega’s gaan daarop in, anderen niet.»

Jimmy «Als je jezelf niet in die brieven herkent, ga je daar niet op in.»

HUMO Heeft 22 maart jullie veranderd?

Kenny «Onze band is hechter geworden: we hebben meer vertrouwen in elkaar, we weten wat we aan elkaar hebben.»

JimmY «Niemand zeurt als we voor de zoveelste keer een oefening moeten herhalen. We denken: ‘Je weet nooit dat het ons wat bijbrengt.’»

Yannick «Zonder opleiding hadden we het niet gered.»

HUMO Het is geen trauma?

Kenny «Ik heb het een plaats gegeven. Thuis spreek ik er niet over, ook niet met familie of vrienden. Ik voel niet de aandrang mijn persoonlijke ervaringen met buitenstaanders te delen.»

Ben «Als we erover praten, is het onder collega’s.»

Yannick »Maar dat doen we nu ook niet meer: het hoofdstuk is afgesloten.»

Kenny «Het leven gaat voort.»

Ben «Ik houd er in elk geval geen angst aan over.»

Yannick «Ik heb er twee keer over gedroomd – twee keer in zeven maanden tijd.»

HUMO Is iemand van het peloton intussen gestopt?

Yannick «Nee.»

HUMO Ben je nog terug op Zaventem geweest?

Yannick «Voor mijn vakantie. Er is veel verbouwd, viel me op. Dat hadden ze vroeger mogen doen. Maar goed, ook in de tent voor de luchthaven kan een bom ontploffen.»

Kenny «Shit happens. Daarom moet je niet stoppen met leven, je kan ook thuis in je bad uitglijden.»

HUMO Zijn jullie helden?

Ben «Brandweerlui en ambulanciers komen dagelijks zulke dingen tegen. Nu ging het misschien om een groter aantal slachtoffers, maar daarom hoef je ons niet op te hemelen. Wij hebben ons werk gedaan – punt uit.»

Jimmy «Zo denken wij er allemaal over.»