Het jaar van de hoop (1): hoe we moeten omgaan met de media

Open grenzen! Een basisinkomen voor iedereen! Volgens Rutger Bregman moeten we in 2017 met zijn allen meer en luider gaan dromen. Maar kan dat nog wel in een tijd waarin leiders à la Trump, Wilders en Le Pen hardvochtig realisme prediken? ‘We hebben nood aan radicale oplossingen.’

'Je kunt beter een goed boek lezen dan de krant'

Nu de internationale uitgeverijen zijn laatste boek ‘Gratis geld voor iedereen’ hebben ontdekt, droomt de Nederlandse historicus en schrijver bij het digitale nieuwsplatform De Correspondent in meerdere talen. Zijn Engelstalige worp heet ‘Utopia for Realists’. Het lijdt geen twijfel dat een utopisch realist als Bregman het jaar begint met een goed voornemen.

Rutger Bregman «Ik ben er drie weken geleden al aan begonnen door vegetariër te worden. Ik kende de voordelen van het vegetarisme al langer, maar ik was te lui en te gemakzuchtig. Een artikel van de Israëlische historicus Yuval Harari heeft me uiteindelijk overgehaald. Harari schrijft zo overtuigend over de industriële veeteelt als de grootste misdaad uit de menselijke geschiedenis, en over het buitengewoon rijke gevoelsleven van kippen, koeien, varkens en schapen, dat ik op het einde van het stuk besloot om nooit nog een hap vlees in mijn mond te steken.»

HUMO 2017 kondigt zich niet aan als een vrolijk jaar.

Bregman «Niemand kan voorbij de brexit en de verkiezing van Donald Trump. Het is menens geworden. Onlangs schreef ik op De Correspondent dat we niet langer achterover kunnen leunen, Unicef liken op Facebook en dan maar hopen dat het goed komt. Het zou ook weleens níét goed kunnen komen.»

HUMO Op De Correspondent presenteert u zich als iemand die wil schrijven over wat wél goed gaat in de wereld, maar ik heb u nooit zo pessimistisch geweten als in dat artikel.

Bregman «Ik hou niet van de termen ‘optimistisch’ of ‘pessimistisch’ omdat ze impliceren dat je weet hoe iets afloopt. De brexit en het presidentschap van Trump zijn nog niet eens begonnen: Groot-Brittannië is nog bij Europa en Trump is nog geen president. Maar we mogen hem niet onderschatten. In het beste geval organiseert hij een kleptocratie, in het slechtste zet hij Amerika op het pad van het fascisme. Dat is geen hysterische analyse maar een nuchtere vaststelling, gebaseerd op de ideeën van de mensen die hij rond zich heeft verzameld.

»Je kunt natuurlijk altijd volhouden dat het goed komt en uitzoomen naar mondiale trends, zoals het afnemen van de kindersterfte, de toenemende geletterdheid of de stijgende levensverwachting. Charles Dickens schreef: ‘It was the best of times, it was the worst of times.’ Dat vat het goed samen.»

undefined

'Wereldwijd wordt 2017 beter dan 2016, en 2018 nóg beter'

HUMO Welke evolutie stemt u hoopvol?

Bregman «Op basis van die mondiale trends weet je dat 2017 beter wordt dan 2016, net zoals 2018 beter zal zijn dan 2017. Heel veel gestage ontwikkelingen die zelden de voorpagina’s halen, zetten zich elke dag een klein beetje door. Maar goed, in 2017 zijn er verkiezingen in Nederland en Frankrijk en daar kun je ook niet omheen. De krachten die Trump en de brexit hebben losgemaakt, zijn overal in Europa aanwezig. De genoegzame houding van het establishment – de hoogopgeleide mensen met de leuke LinkedIn-profielen – werd keihard afgestraft in 2016. Dát kan het zich in 2017 dus niet meer veroorloven.»

HUMO Wat vindt u van het fenomeen ‘fake news’, de valse nieuwsberichten op sociale media? Schreeuwerige artikels à la ‘Het pedofilienetwerk van Hillary Clinton!’ zouden Trump zelfs aan het presidentschap hebben geholpen.

Bregman «Fake news past heel erg in deze periode van sterke polarisatie, maar we moeten het ook niet overdrijven. Onlangs las ik in een Nederlandse krant dat het geweldig gaat met Griekenland omdat het begrotingstekort er is teruggebracht. Technisch gezien is het geen nepnieuws, maar toch: het gaat helemaal niet geweldig met Griekenland! De werkloosheid is er torenhoog. Ik vind het gewone nieuws vaak even misleidend.»

HUMO Oxford Dictionaries verkoos ‘post-truth’ tot woord van 2016. Dezer dagen doet de waarheid er niet meer toe.

Bregman «De term bestaat al langer, alleen lijken we nu pas te beseffen dat politiek in de eerste plaats draait om intuïtie, emotie en identiteit. Feiten en redeneringen komen altijd achteraf. Ik geloof niet dat we ooit in een gouden truth-tijdperk hebben geleefd. Een nieuwkomer als Trump beroept zich op oude strategieën om mensen te misleiden. De menselijke natuur is niet veranderd in 2016, en zal evenmin veranderen in 2017.»

'Het gewone nieuws is vaak even misleidend als fake news'

HUMO Het nieuws komt steeds sneller op ons af. Hoe houdt u als journalist het hoofd koel?

Bregman (droog) «Door het nieuws zo weinig mogelijk te volgen. Het meeste nieuws is ook volkomen onzinnig. Ik begrijp niet waarom journalisten zoveel kranten lezen. Die vertellen hun alleen maar wat hun collega’s ook al schrijven. Je kunt meestal beter een goed boek lezen.

»Ik denk dat journalisten in 2017 nog beter moeten nadenken over de rol die ze willen spelen in deze samenleving. Is het genoeg om verslag uit te brengen en her en der wat feiten te checken? Of moeten we activistischer worden en een duidelijke positie innemen? Ik ga voor het tweede.»

HUMO In Humo’s eindejaarsvraagjes vond N-VA-voorzitter Bart De Wever de belangrijkste gebeurtenis van 2016 ‘de opkomst van de opiniërende journalistiek die de teloorgang van kwaliteitsmedia nog helpt versterken’.

Bregman «Kwalitatieve journalistiek zit vaak tjokvol opinies. Ik zie de tegenstelling niet.»

Verandering

HUMO Volgens het Engelse vakblad The Bookseller wordt 2017 uw boerenjaar. Men acht ‘Utopia for Realists’ in staat om ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’, de millionseller van Thomas Piketty, naar de kroon te steken.

Bregman «Het was leuk om te vernemen dat iemand zulke verwachtingen heeft over mijn boek. Het wordt dit jaar in 16 landen uitgebracht. Voor mij betekent 2017 in de eerste plaats dus veel reizen.»

HUMO Wat doet u persoonlijk om er een beter jaar dan het vorige van te maken?

Bregman «Ik word betaald om me fulltime druk te maken over alles wat er misloopt in deze wereld. Maar op een gegeven moment moeten je idealen ook iets in je eigen leven gaan betekenen. Mijn bekering tot het vegetarisme komt voort uit dat besef. Als ík nog geen biefstukje kan laten liggen, van wie verwacht ik het dan wel? Idealen moeten handen en voeten krijgen.»

HUMO Waarom moeten we eigenlijk voortdurend anders en beter worden? Wat is er mis met middelmatigheid?

Bregman «Ik ben zelf extreem middelmatig! (lacht) Maar ik geef je gelijk. In veel gevallen mogen we wat milder worden voor onszelf. Laten we ophouden met die zelfhulpobsessie en juist een stuk ambitieuzer worden op collectief niveau. Laten we samen dromen en radicaler gaan denken. En toch: iedere grote verandering begint met een kleine stap. Mensen zijn heel sociale wezens en gedrag is buitengewoon besmettelijk. In mijn omgeving gaan vrienden nu ook minder vlees eten.»

HUMO In een interview begin 2015 zei u dat er verandering in de lucht hing. Hangt die er in 2017 nog steeds?

Bregman «Vorig jaar maakte ik met de verkiezing van Trump de belangrijkste politieke gebeurtenis uit mijn leven mee. Hij heeft de debatten opengebroken en daar zit ook iets hoopvols aan. Men neemt bijvoorbeeld het basisinkomen, waarvan ik een groot pleitbezorger ben, steeds serieuzer. Mensen realiseren zich dat veel van onze oude ideeën niet meer werken. We hebben nood aan radicaal nieuwe oplossingen. De geschiedenis heeft al meermaals aangetoond dat nieuwe ideeën pas echt een kans krijgen in tijden van crisis. Iedereen die zich links, liberaal of progressief noemt, zou dat goed in de oren moeten knopen.»

HUMO Wat is het beste advies dat u iemand voor 2017 kunt geven?

Bregman «Dat het alledaagse leven lekker kneuterig mag zijn. Maar zorg er tegelijk voor dat die kneuterigheid je de energie geeft om in je publieke leven radicaler en creatiever te worden. Persoonlijke kneuterigheid, collectieve radicalisering: dat is mijn devies.»

HUMO Hoe kneuterig bent u dan?

Bregman «Ik ben in 2016 getrouwd. Kan het nog erger?! (lacht)»