Het jaar van de hoop (4): hoe we gezonder kunnen eten (en drinken)

Als u zich had voorgenomen het komende jaar gezonder te gaan eten, maar al onwel wordt bij de gedachte aan zeewier, chiazaden of zoutloze crackers, dan hebben we goed nieuws voor u: van Martijn Katan, emeritus hoogleraar Voedingsleer aan de Vrije Universiteit Amsterdam, hoeft u zich heus niet alle lekkers te ontzeggen. ‘Je moet het niet te gek maken met macrobiotiek.’

'Denk na over wat je in je mond stopt'

Dat we de laatste jaren zo gefixeerd zijn op onze voeding, zegt Martijn Katan, komt in de eerste plaats doordat een aantal zorgen die we vijftig jaar geleden hadden, nu naar de achtergrond zijn verdwenen.

MARTIJN KATAN «De meesten onder ons hebben een waterdicht huis, een uitgebreide garderobe en een vast inkomen. Het voornaamste waar we nu nog naar verlangen, is een blijvend goede gezondheid. In Aleppo zul je niemand horen zeggen: ‘Goh, ik zou toch eens een smoothie moeten drinken.’»

HUMO Het ligt niet aan het feit dat zowat de helft van de wereldbevolking met overgewicht kampt?

KATAN «Gewichtsverlies is inderdaad big business. Maar mensen zoeken niet enkel oplossingen voor overgewicht: ze willen ook gezond leven.»

HUMO Kent u Pascale Naessens?

KATAN «Nee.»

HUMO Ze kwam vorig jaar in opspraak door haar populaire ‘pure keuken’, die onder meer stipuleert dat je best geen eiwitten met koolhydraten combineert. Volgens experten zou het eetstoornissen in de hand werken.

KATAN «Het geloof in ‘kwade combinaties’ bestaat al heel lang. Ik ben zelf joods: mijn vrome geloofsgenoten mogen geen vlees- en melkproducten combineren. Als je met de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al vliegt, krijg je na een maaltijd met biefstuk geen melk bij je koffie. Maar er bestaat geen wetenschappelijke grond voor het mijden van dergelijke combinaties. Het is wel zo dat je gaat afvallen wanneer je het jezelf lastig maakt, op welke manier dan ook. Of je nu beslist om bepaalde combinaties niet meer te eten, of enkel nog producten die wit of groen zijn, of die beginnen met de letters van de eerste helft van het alfabet: je zult er allemaal van afvallen, omdat je niet meer ongeremd en spontaan iets in je mond stopt.»

HUMO Er zijn steeds meer vegetariërs en veganisten: goed voor onze ecologische voetafdruk, maar is het ook goed voor de mens zelf?

KATAN «Zolang je het niet te gek maakt, is het voordelig voor je gezondheid. De hoeveelheden vlees, kaas en dierlijke vetten die omnivoren binnenkrijgen, zijn bepaald niet ideaal voor ons. Vegetariërs krijgen een stuk minder hart- en vaatziektes en zijn doorgaans een stuk magerder – dat dat het gevolg is van hun dieet, is niet onaannemelijk. Meer groenten, volkorenproducten en bonen eten is ook goed voor de darmen.

»Maar als je het te extreem maakt, levert het wel problemen op. In de jaren 70 en 80 hebben we in Nederland verschrikkelijke dingen gezien bij kinderen die puur macrobiotisch aten: ze kregen ernstige tekorten, die ze bovendien nooit meer ingehaald hebben – ze kampen voor de rest van hun leven met een lagere intelligentie en broze botten.»

undefined

'Een suikertaks wérkt. In landen als Mexico zien we de consumptie van suikerhoudende dranken dalen'

HUMO Weight Watchers heeft vorig jaar het puntensysteem omgegooid: suikers en vetten wegen nu zwaarder door, eiwitten en vezels zijn puntvriendelijker geworden. Een kwestie van gezond verstand?

KATAN «Het is vooral een kwestie van: ‘Hoe bedenken we een nieuwe wondermethode?’ Er is altijd weer één of andere stof waarvan je zogenaamd afvalt of verdikt. Maar vetzucht is in wezen geen voedingsprobleem: het is een politiek en sociaal probleem. Mensen worden dik omdat ze van alle kanten lekker, gemakkelijk en goedkoop eten krijgen opgedrongen, en niet worden aangespoord om te bewegen. Dan krijg je uiteraard meer calorieën binnen dan er verbrand worden. Dat je dik wordt van cola en friet, komt niet door magische stoffen in die cola of friet, maar omdat het lekker en makkelijk is. Obesitas is een probleem van autowegen, frietpotten, verpakkingen en prijzen.»

HUMO Een suikertaks is dus een goed idee?

KATAN «Ja, want dat wérkt. In landen als Mexico zien we de consumptie van suikerhoudende dranken dalen. In België niet, omdat het om een onbenullige prijsstijging gaat – de Belg is niet zo arm dat hij voor drie cent extra zijn cola zal afzweren.»

HUMO Binnenkort worden op Vlaamse scholen ook snoep- en frisdrankautomaten verboden.

KATAN «Uitstekend! Op Europese schaal zien we dat de obesitascurve al begint te zakken. Door die automaten te verbieden creëer je niet alleen een direct effect – kinderen gaan water drinken – maar het zorgt er ook voor dat snoep en frisdrank geen evidentie worden. Ik heb nog de tijd meegemaakt dat je als goede gastheer een leeg wijnglas met sigaretten erin moest hebben klaarstaan. Het heeft lang geduurd voor we dat eruit hebben gekregen, en hetzelfde geldt voor frisdrank. Beperk het tot verjaardagsfeestjes. De boodschap moet zijn: als je dorst hebt, drink je water.»

HUMO Een recente trend: mensen die plots een glutenintolerantie hebben. Aanstellerij, of valt er iets voor te zeggen?

KATAN «Er zijn heel veel mensen met buikpijn, diarree en krampen – die hebben het prikkelbaredarmsyndroom, een nare aandoening. Ze gaan naar de dokter, maar niets helpt. Tot iemand hun zegt: ‘Misschien ben je glutenintolerant!’ Dat bestaat: één op de paar honderd mensen lijdt aan glutenintolerantie. Maar het kan níét dat de halve wereld daaraan lijdt. Pijn zit in je hersenen, en is daarom gevoelig voor suggestie. In het begin zal zo’n dieet de pijn doen minderen, maar na een paar maanden is het meestal uitgewerkt en moet men weer op zoek gaan naar iets anders.

»(Fijntjes) Ik vang ook weleens op dat mensen het interessant vinden om hun nieuwe ontdekkingen over voeding te etaleren. Wie poneert dat boterhammen eigenlijk heel slecht voor je zijn, krijgt natuurlijk meteen de aandacht van het hele gezelschap.»

HUMO Kunnen we superfoods – gojibessen, chiazaad, tarwegras – over dezelfde kam scheren?

KATAN «Het doet geen superdingen, maar in het algemeen is het een positieve evolutie dat mensen beginnen na te denken over wat ze in hun mond stoppen, en de richting uitgaan van simpele, plantaardige voedingsmiddelen. Dat mensen een uitweg zoeken uit de wereld van overvloed en pakjes en zakjes, kan ik alleen maar toejuichen.»

HUMO Toch schrijft u ook dat het eten in ‘pakjes en zakjes’ – chemisch voedsel – niet zo slecht is als algemeen wordt aangenomen.

KATAN «Mensen zijn bang voor E-additieven omdat ze die niet begrijpen. Dat kun je hun niet kwalijk nemen, want niet iedereen heeft een opleiding biochemie gevolgd. Maar dankzij de Europese voedselveiligheidsautoriteit (EFSA, ofte European Food Safety Authority, red.) – een geduchte club van stevige wetenschappers – zijn we in Europa uitstekend beschermd op voedingsgebied. Een E-nummer is een stof die je met een gerust hart kunt eten. Wel bevatten producten met veel E-nummers vaak ook veel vet, zout en suiker: díé zijn ongezond.»

HUMO In Vlaanderen gelden sinds kort strengere richtlijnen wat betreft de alcoholconsumptie.

KATAN «Terecht. Alcohol drink je voor de lol, niet voor je gezondheid: bij vrouwen vergroot het al bij kleine hoeveelheden de risico’s op borstkanker. Het is nog niet helemaal duidelijk of alcohol nu wel of niet een gunstig effect heeft op hartziektes, maar een kankerverwekkende, verslavende harddrug gebruiken om je hart gezond te maken, is alleszins niet de juiste keuze.»

HUMO Wat is uw grootste eetzonde?

KATAN «Ik eet heel veel pure chocolade. Is dat een zonde? (lacht) Ik ben aardig slank, dus over de calorieën hoef ik me niet al te veel zorgen te maken. De geleerden zijn er nog niet uit of donkere chocolade gezond is of niet, maar ik zal het niet laten: veel te lekker.»

HUMO Hebt u concrete tips waarmee we ons in 2017 een gezond voedingspatroon kunnen aanmeten?

KATAN «Luister naar de officiële, betrouwbare instanties, en niet naar de commercie of de media die alle nieuwe hypes onder de aandacht brengen. In Nederland is er het Voedingscentrum, waar grondig uitgezocht wordt wat gezond voor ons is – puur om anderen te helpen, níét om er zelf rijk van te worden. Op mijn site mkatan.nl kun je ook een heel aantal betrouwbare links vinden. Dan kun je zeggen tegen je buurvrouw: ‘Ik weet het beter.’ (lacht)»