Het laatste interview met Martin Amis: ‘Drie exen van me hebben zelfmoord gepleegd. De prijs van drank en drugs’

Flitsend proza, stilistisch vuurwerk, ingenieuze plots en scherpzinnigheid: romanschrijver, essayist en polemist Martin Amis (71) had het allemaal en vaak in een grotere dosis dan de concurrentie. De schrijver overleed zaterdag, Humo sprak hem bij de publicatie van zijn laatste boek.

Amis’ nieuwste boek ‘Uit de eerste hand’ (ondertitel: ‘Een roman’) is een unieke mix van autobiografie, essay en faction. Zijn talent is zo groot dat hij in één alinea een controversiële stelling en een jeugdherinnering naadloos laat rijmen met relatietherapie. Zijn hele oeuvre – géén te groot woord – is een blitzcursus schrijven, redeneren en argumenteren. Als woordtemmer Amis een fenomeen chirurgisch ontleedt, is het vaak definitief in kaart gebracht. Maar zijn wereldwijde appeal lees je misschien nog het best af uit bizarre clips op YouTube zoals ‘Martin Amis Jihad Rap’ en ‘Natalie Pryce Martin Amis’. In de eerste clip zijn uitspraken van Amis verknipt tot rap, in de tweede bezondigen mooie vrouwen met Amismaskers zich aan moderne dans.

HUMO Als één schrijver de Nobelprijs verdient, dan ben jij het. Zo, dat kan volstaan als smalltalk.

MARTIN AMIS «O, van mij mag je zo nog een uur doorgaan.»

HUMO Vladimir Nabokov, die je meermaals citeert in ‘Uit de eerste hand’, eiste bij een zeldzaam interview dat hij vooraf de vragen kon inzien, en zijn ‘spontane’ antwoorden las hij af van fiches. Wat zou jij hem gevraagd hebben?

AMIS «Ik heb zijn weduwe Vera ontmoet en zijn zoon Dimitri – ook al dood – vrij goed gekend. Het waren controlefreaks, net als Vladimir. Hij was een Rus die werd opgevoed in het Frans en romans schreef in een Engels dat rijker was dan dat van zijn Engelstalige tijdgenoten. Doe hem dat maar eens na. Maar hij zei zelf: ‘Ik denk als een genie, ik schrijf als een groot talent, maar ik spreek als een kind.’ Het was zelfbescherming. Hij schaamde zich over zijn Russische accent en het contrast tussen hemels schrijven en hakkelend praten. Nabokov was natuurlijk ook beducht voor sluwe interviewers die een verband wilden leggen tussen de Lolita in zijn boeken en eventuele nimfen in zijn privéleven. Hij schreef zés boeken waarin een nimf voorkomt… Dat is – koel statistisch bekeken – wellicht geen toeval en ongezond en verdacht.

»Nu, ik zou hem het gesprek hebben laten leiden, zoals bij andere koningen: je spreekt pas als sire jou aanspreekt. Ik vrees dat ik Nabokov te zeer bewonderde om hem iets zinnigs te vragen. (Monkelend) Jij praat anders wel vlot met mij.»

HUMO ‘Welkom. Kom Binnen. Dit is een eer en een plezier. Drankje?’ Zo begroet je de lezer in wat je ‘een roman’ noemt, en al jouw ‘personages’ zijn bestaande mensen: schrijvers, presidenten, exen en jezelf. Is ‘Uit de eerste hand’ een nieuw genre: een mix van roman, autobiografie, essay en brievenbundel?

AMIS «Er bestaat al een genre dat life writing heet. Dat zijn meestal navelstaarderige boeken waarvan de schrijvers ten onrechte beweren dat ze geen autobiografie zijn. ‘Ervaring’ was mijn officiële terugblik op mijn bewogen leven. Ik wist dus dat ik – ook al is ‘Uit de eerste hand’ er puur chronologisch min of meer een vervolg op – een frisse, originele aanpak moest vinden. Ik verveel me gauw en wil niet in herhaling vallen. Ik heb alles al geprobeerd: eerste persoon, derde persoon, brievenboek, onbetrouwbare verteller, essays gepresenteerd als fictie en vice versa – ik heb zelfs al een verhaal achterstevoren verteld.»

HUMO Bij welk boek genoot je zelf het meest van God te spelen: personages en situaties naar goeddunken scheppen en elimineren?

AMIS «Die euforie voel ik altijd, maar ze was het sterkst toen ik ‘De pijl van de tijd’ schreef, het relaas van een nazidokter in een concentratiekamp. Het hele verhaal achterstevoren vertellen, had vele consequenties. Het was slopend, een chronologische en logistieke nachtmerrie, maar ik schreef het van de eerste tot de laatste letter in een roes. Een mier die door een schoenzool tot leven wordt gewekt. Een kleurentelevisie die wordt vervangen door een zwart-wit-toestel… Het potentieel van een verhaal achterstevoren vertellen leek eindeloos, ik werd er dronken van.»

HUMO Ik heb ‘De pijl van de tijd’ twee keer gelezen: ook een keer van achter naar voor. Dat laatste moet jij bij het nalezen ook hebben gedaan.

AMIS «Ik heb de eerste versie laten nalezen door een professor filosofie en een professor in de wetenschappen. Ik vroeg hen waarop ik moest letten als ik de wetten van het tijdsverloop aan mijn laars lapte. Als je het relaas van een huilend kind achterstevoren vertelt, moet je dat kind doen stoppen met huilen door het te slaan. Je kunt ook niet álles omdraaien: als je letterlijk elke zin achterstevoren weergeeft, wordt het boek onleesbaar. Ik wilde ook weten wat de morele implicaties van zo’n boek waren. De Holocaust stond centraal, ik kon me dus geen uitschuivers permitteren. En natuurlijk is de moraal het echte onderwerp van de roman, want als je het verhaal van Auschwitz achterstevoren vertelt, lijkt alles wat in werkelijkheid sinister en wreed is, plots goedaardig: dan begint je verhaal met onschuldige mensen die worden vergast, en eindigt het met lieve nazi’s die gezellig bij Joden op bezoek komen. En dokters die wonden niet helen maar ze veroorzaken. Of, in het geval van Auschwitz: nazidokters die helden, ja goden lijken omdat ze uit as mensen tot leven wekken.»

HUMO Eén van de zogenaamd gulden regels bij het schrijven is: laat het boek niet met jou aan de haal gaan. Dat heb jij wel vaak laten gebeuren.

AMIS «Zoals al dat soort regels is ook deze dunnetjes en discutabel. Fictie is synoniem voor vrijheid, je mag die vrijheid dus niet laten afkalven door regeltjes. Als E.M. Forster aan een nieuw boek begon, ontbood hij zijn personages, en terwijl ze voor hem in het gelid stonden, gaf hij hen een preek waarvan de essentie was: gedraag je, doe wat ik van jullie verlang! Nabokov zei: ‘Als ik nog maar in de buurt kom van een personage, begint het al te jammeren, bang van wat ik het zal aandoen.’ Je moet openstaan voor onverwachte ontwikkelingen onderweg, maar je moet ook vertrouwen op je schrijversinstinct, en je personages zijn slaven die zich voor de volle 100 procent moeten onderwerpen aan jouw visie.»

GEWELDIGE MINNAAR

HUMO In ‘Uit de eerste hand’ citeer je Julian Barnes, die jou ooit zei dat de manier waarop mensen vrijen overeenkomt met hun wereldbeeld.

AMIS «Als ik het me goed herinner, zei Julian ‘how we couple’, een preutse uitdrukking die ik nooit zou gebruiken. Maar ik geloof wel dat er een verband is tussen iemands seksuele repertoire en de manier waarop hij de maatschappij tegemoet treedt. Want seks zegt natuurlijk ook iets over je karakter – is er één grote muil die in bed heel schuchter is? Ook als je maatschappelijke ontwikkelingen becommentariëert, is er een verband met de flair die je tussen de lakens tentoonspreidt.»

HUMO Gezien de flair waarmee jij wereldgebeurtenissen van commentaar voorziet, moet jij een geweldige minnaar zijn.

AMIS «Wie ben ik om jou tegen te spreken?»

HUMO Hoe zijn lelijke mannen zoals Salman Rushdie en jij aan zulke knappe vrouwen geraakt? Roem erotiseert?

AMIS «Nee. Wij zijn gewoon heel boeiend, onze vrouwen vervelen zich nooit. Dat én wat je daarnet zei. De vrouw van mijn surrogaatvader Saul Bellow liet zich ooit ontvallen dat Saul ‘a meat and potatoes lover’ was. Dat hij in bed dus vrij straight was, niet erg inventief. Voor mij mag het wat méér hebben.»

HUMO Op de BBC zag ik de verfilmingen van ‘Money’ en ‘London Fields’. Jouw vriend Ian McEwan is de enige schrijver die ik ooit positief hoorde praten over de verfilming van zijn boeken. En jij?

AMIS «Ik kijk uit naar de verfilming van ‘Het interessegebied’ door Jonathan Glazer, die eerder ‘Under the Skin’, ‘Birth’ en ‘Beast’ maakte. Als zijn vorig werk een maatstaf is, dan wordt dat een schitterende film. ‘London Fields’ was een commerciële flop, maar ik vond hem goed. De dreiging werd goed gevat: de kijker moet aanvoelen dat op elk moment de stemming drastisch kan omslaan. Ik was ook blij met de verfilming van ‘Rachel, een document’, ook al omdat de producers afstapten van hun eerste keuze voor het hoofdpersonage: Rowan Atkinson. Met alle respect voor zijn komisch talent, hij zou een rampzalige keuze zijn geweest. ‘Rachel, een document’ is sexy, en Atkinson is veel dingen, maar niet dát.

»Wat ik graag had gezien, was Gary Oldman in de verfilming van ‘Geld’ – zijn proefopnamen waren geweldig – maar die film is blijven steken in development hell. Er is al lang sprake van een verfilming van ‘De pijl van de tijd’, maar op het witte doek is een verhaal achterstevoren vertellen nog lastiger, tenzij je de film gewoon achterstevoren afspeelt. De continuity girl zou gek worden (grinnikt). Alhoewel: bij ‘Benjamin Button’ is het ook gelukt.»

HUMO Je hebt vijf kinderen. Je bent dus goed geplaatst om te oordelen hoe op school literatuur wordt onderwezen. Beter of slechter dan meer dan een halve eeuw geleden?

AMIS «Beter én slechter. Minder, en minder intens, en minder ernstig. En onderwezen door leraars die, vrees ik, vaak minder belezen zijn dan hun collega’s van twee of drie generaties eerder. Maar de sfeer is losser en dat juich ik toe, want als je jonge mensen te vroeg te zwaarwichtige lectuur door de strot ramt, heeft dat vaak een averechts effect.

»Van mijn jongste kinderen, die in New York opgroeien, weet ik dat sanitising nu een big deal is: alle klassiekers worden tegen het licht gehouden om te zien of ze politiek correct zijn. Zoniet worden ze van de leeslijst geschrapt. ‘Huckleberry Finn’? Weg ermee, want daarin staat het woord nigger op bijna elke bladzijde. Ik ben pro politieke correctheid, in principe is het een nobel idee: het promoot beschaving en emancipatie. Maar mijn eerste vijf romans staan bol van allesbehalve politiek correct taalgebruik van personages die vaak macho en normloos zijn. Maar als ik een marginaal laat praten zoals een woke actievoerder, dan castreer ik het verhaal en wordt het ongeloofwaardig. Het gevaar bestaat dat politieke correctheid een eigentijdse orthodoxie wordt, een vorm van censuur die op termijn dwingt tot zelfcensuur. Politieke correctheid heeft met religie gemeen dat ze vaak voor overtuigden wordt gepreekt.»

HUMO Maak je je zorgen over sms-iaans? En over de alsmaar schralere taal en woordenschat op de sociale media?

AMIS «De sociale media zijn vooral rampzalig omdat ze een bron van foute informatie zijn, dáár woekert het fake news. Ook texting is op termijn zeker een ramp. De taal en dus de welsprekendheid worden erdoor geërodeerd. Foute spelling wordt op school nu al vaak heel welwillend gequoteerd, anders moet bijna de hele klas het jaar overdoen.

»Maar ik ben ook hoopvol. Taal is heel flexibel. Sommige woorden raken in onbruik, nieuwe woorden worden bedacht en verrijken de taal. En er zal altijd een elite zijn die wél ijvert voor correct taalgebruik en een zo ruim mogelijke woordenschat. Maar ‘elite’ is ook al een vogelvrij verklaard begrip. Expertise wordt verdacht gemaakt – ook daaraan heeft een populistische demagoog als Trump schuld. Terwijl toch niemand zou zeggen: ‘Ik wil me laten opereren door een chirurg die géén expert is’? Niet alleen de Taliban wil terug naar de middeleeuwen, ook figuren als Trump zijn doelbewust anti-intellectueel. En zijn kiezers juichen dat toe: eindelijk kunnen ze schaamteloos rechts, dom, vrouwonvriendelijk en racistisch zijn, want de president geeft het goede voorbeeld!

»Duistere krachten promoten een tegen-verlichting, een gelofte van intellectuele armoede. Je kunt alleen maar hopen dat dat een tijdelijke golfbeweging is, en constant tegengas geven. Ik stel wel vast dat wie zoals ik met enige finesse schrijft, twee keer wordt gestraft: mijn weelderige taal met al z’n nuances verschraalt in vertaling, en minder dan gemiddeld begaafde lezers beginnen er niet aan, want dan moeten ze in elke alinea de betekenis van minstens één woord opzoeken.»

HUMO En de jury van de Nobelprijs zal wellicht jouw boeken enkel lezen in een minderwaardige Zweedse vertaling.

AMIS «Ik ben een optimist en heb er alle vertrouwen in dat zij uiteindelijk tot de juiste beslissing zullen komen (grinnikt).»

HUMO Je woonde tot drie keer toe een rally van Trump bij. Ging je ervan uit dat hij gewipt zou worden?

AMIS «Gewipt, ontmaskerd en veroordeeld… Maar ik stond aan de grond genageld toen bleek hoeveel Amerikanen, na vier jaar van voorheen ondenkbaar gewaande misstappen, toch nog voor hem hebben gestemd. Voor mij was deze verkiezing een state of the nation: meer dan ooit zou het karakter van de doorsnee Amerikaan worden gemeten. Hij is niet geslaagd. Stemmen voor nog eens vier jaar Trump lijkt me de dood van de frivoliteit. En toch hebben 74 miljoen Amerikanen dat gedaan.»

MULTITASKER BLAIR

HUMO Je reisde ooit vier weken mee met toenmalig Brits premier Tony Blair. Die kreeg als ‘lakei’ van George Bush Jr. heel wat kritiek omdat hij de oorlog in Irak steunde. Maar levert zo’n trip langs risicogebieden niet ook respect op voor de herculische taak die een politicus daar wacht?

AMIS «Op de eerste rij zitten als iemand als Blair elke dag dertig uitslaande brandjes probeert te blussen, relativeert alleszins het belang van de betweterige meningen van stuurlui aan wal. Zelfs een goed geïnformeerd, wereldwijs mens als ik leert al na een paar uur: dit is echt níét simpel. Al bij al had ik na die slopende trip het gevoel dat Blair een goed mens is en dat hij oprecht zijn best deed. Hij bleek alvast geen cynicus en geen willoze marionet, dat is al heel wat. Ik was vooral onder de indruk van Blairs mad agility: hij bleek weerbaar en flexibel genoeg om elke dag een dozijn diametraal tegenover elkaar staande vijanden en eisenpaketten te verzoenen. In zijn wereld is ‘vooruitgang’ een verzameling millimeters voorwaarts, links en rechts, op diverse fronten. Alleen al dag in dag uit zo’n horde eisers en klagers over de vloer krijgen, lijkt me slopend.

»Over Bismarck werd gezegd dat hij over een diabolische simultaniteit beschikte, hij was een extreem multitasker avant la lettre. En over Stalin zei men dat hij feilloos aanvoelde wie wanneer een schouderklopje behoefde. Die eigenschappen bezit Blair ook. Iemand in die positie moet ook gezellig kunnen praten met een staatshoofd dat vlakaf liegt, want het alternatief is een conflict. Een goed politicus moet, helaas, een goed acteur zijn. Belangrijk voor een wereldleider lijkt me dat hij niet wordt besmet door machtswellust. Obama leek altijd vrij nuchter, Bush zwelgde in zijn power trip. Blair was dubbelzinnig, hij zei me eens: ‘Het ene moment denk ik dat ze de deurknop van Downing Street 10 uit mijn handen zullen moeten wringen, het volgende wou ik dat het allemaal al voorbij was.’»

HUMO Soms schrijf je heel genuanceerd, soms ga je er met de grove borstel door. Hoe beslis je wat de correcte aanpak is?

AMIS «De stijl en het handelen van de tegenstander is doorslaggevend. (Droog) Ik denk dat het gepermitteerd is om íéts minder genuanceerd over Trump te schrijven.»

HUMO Als onze democratie gevaar loopt, wie is dan de grootste kanshebber om Europa te ontwrichten? China, Rusland of religieuze fanatici?

AMIS «Alle drie, en als we pech hebben, alle drie tegelijk. Het goede nieuws is dat een wereldoorlog er niet inzit. Dénk ik, hoop ik. Want die is voor niemand beheersbaar, en de fall-out ervan al helemaal niet.

»De islamisten, de fanatieke moslims die het Westen haten, zullen altijd een relatief kleine minderheid zijn, maar die kan wel met geweld de meerderheid knechten en inlijven. Economisch gok ik op China. En het is een goed idee om een figuur als Poetin, met al zijn tekortkomingen, toch te behandelen als een volwaardig partner – zoniet wek je zijn toorn op. Je bent trouwens een paar achilleshielen vergeten. Natuurrampen, al dan niet door de opwarming van de aarde, en wat ik interne contradicties zou noemen: contraproductieve elementen die hun krachten bundelen. Wat dat betreft zijn de VS anno 2020 niet langer een robuuste constructie.»

HUMO Iemand vroeg jou ooit of je je moreel superieur voelde aan de Taliban. Je zei ‘ja’, en werd beschuldigd van latent racisme.

AMIS «Op een lezing vroeg ik mijn toehoorders wie zich moreel superieur voelde aan de Taliban en slechts een derde van het publiek stak zijn hand op! Terwijl… (Zucht) Mensen die piepjonge meisjes uithuwelijken aan stokoude mannen, of in de naam van hun religieuze traditie de clitoris van jonge vrouwen afsnijden, of vinden dat de hele wereldbevolking ofwel bekeerd ofwel uitgemoord moet worden, worden beschermd door drie zaken: hun huidskleur, hun godsdienst, en politieke correctheid. Zelfs bij intellectuele atheïsten stel ik een ridicule toegevendheid vast voor om het even welke wreedheid of domheid als die wordt goedgepraat met het argument: ‘Dit maakt deel uit van onze godsdienst.’ Wie de kaart van het racisme uitspeelt, wint altijd. Tenzij je dat discours fileert.

»Een oud gezegde zegt: ‘Patriottisme is de eerste toevlucht van de schurk.’ Elke schurk is er als de kippen bij om zijn wandaden te rechtvaardigen met het argument: ‘Maar ik ben een echte patriot!’ Vandaag is religie de toevlucht van de schurk: ‘Als jij zegt dat ik een terrorist ben, dan onderdruk je mij en heb je geen respect voor mijn geloof.’ Sorry, iemand die in een bar zestig onschuldige mensen afknalt en dan ‘Allahoe akbar’ roept, is geen vrome gelovige maar een ordinaire moordenaar.

»Joseph Conrad schreef al in 1908 dat terrorisme twee grote kenmerken heeft: ijdelheid en luiheid. Het is zo makkelijk om een terroristische daad te stellen, en die minimale inspanning levert maximale erkenning op. Weet je dat 87 procent van alle zelfmoordaanslagen uit de geschiedenis werd gepleegd na 9/11?

»Er wordt ook vaak geschermd met moedwillig fout geïnterpreteerde statistieken. In Amerika zei iemand dat het aantal slachtoffers van terroristische aanslagen even laag is als het aantal mensen dat in hun eigen badkuip verdrinkt. Dat is een valse vergelijking, want in die badkuip is het potentiële aantal slachtoffers één, en bij een terroristische aanslag is dat ongelimiteerd. Osama bin Laden prees al in 1998 het gebruik van nucleaire en biologische wapens aan. Het grootste gevaar uit die hoek zijn de religieuze fanatici die er onwrikbaar van overtuigd zijn dat ze rechtschapen zijn en goed doen. Een lone wolf kun je oppakken en neutraliseren, maar ageren tegen een mentaliteit wekt de toorn van een heel volk op. Terwijl: jihad, infideles, sharia, het kalifaat… Het wijst allemaal in één richting.»

HUMO Jouw vriend Salman Rushdie incasseerde in 1989 een fatwa. Hebben jullie, bevriende schrijvers, toen een onderling akkoord gesloten om het hem niet nog moeilijker te maken door olie op het vuur te gooien?

AMIS «Dat is nooit formeel uitgesproken, maar natuurlijk was het een overweging – niet alleen voor mij, maar ook voor Christopher Hitchens, Ian McEwan en anderen. Maar we waren ook meteen vastbesloten om niet te zwijgen, om onszelf niet te censureren, want dat is net wat ze willen. Zo’n fatwa, die in het geval van Salman niet werd uitgevaardigd door zomaar een godsdienstgeleerde maar door ayatollah Khomeini, het toenmalige staatshoofd van Iran, wil niet enkel één ‘godslasteraar’ doden, maar ook alle Westerse intellectuelen intimideren en muilkorven.

»Salman heeft het grote geluk gehad dat er toen nog geen sociale media waren. Daar is nu een explosie van doodsbedreigingen. Je krijgt er al één als je ergens zegt dat pitbulls misschien niet het liefste hondenras op de planeet zijn. Mijn personage Lionel Asbo heeft er twee – dríé als je het baasje meerekent (grinnikt).»

GROTESKE HUFTER

HUMO ‘Lionel Asbo: de hufter van de lotto’ is lichtvoetige satire, maar ook een maatschappijkritische zedenroman. Een agressieve vandaal vergaart, terwijl hij in de cel zit, een lottowinst van 140 miljoen pond. Dat is de grootste nachtmerrie van de intellectueel: uitschot wordt beloond.

AMIS «Ik publiceerde ‘Lionel Asbo’ vlak voor ik naar Amerika verhuisde, en heel wat Engelsen zagen er een fuck you naar mijn vaderland in. Ik werd er ook van beschuldigd neer te kijken op de arbeidersklasse. Ook dat is een ziekte van deze tijd: je formuleert zeer precies over één detail of één aspect, en prompt duikt er een actiegroep op die beweert dat je hun hele ledenbestand verkracht. Ik hekel een zeer specifiek hedendaags gegeven, een rariteitenkabinet dat echt bestaat: de voorbije decennia is een nieuwe onderklasse gegroeid van criminele marginalen die hun eigen stupiditeit verheerlijken. Dat is geen working class maar een un-working class. Die baart afwezige vaders en alsmaar jongere alleenstaande moeders met testosterondolle zonen over wie ze geen enkele controle hebben. En al die realityshows op tv hebben die stupiditeit gelegitimeerd: anti-intellectueel zijn, weigeren slimmer te worden en zelfgenoegzaam zwelgen in domheid lijkt daardoor cool en glorieus.

»Daarom heb ik die groteske figuur Asbo genoemd, een verwijzing die in vertaling verloren gaat. Het was Tony Blair die het anti-social behaviour order bedacht, goedbedoeld, in de hoop wangedrag in de openbare ruimte in te dijken. Maar de kleine criminelen gingen die als een medaille zien: hoe meer asbo’s voor openbare dronkenschap, vandalisme, diefstal en inbraak je verzamelt, hoe cooler je bent!»

HUMO Films zoals ‘Scarface’ en ‘The Godfather’ hadden het onbedoelde neveneffect dat échte gangsters ze ervoeren als een hommage aan hun levensstijl. Bestaat dat gevaar met ‘Lionel Asbo’?

AMIS «Het zou me verbazen. Stupide marginalen lezen geen boeken – films kijken kost minder moeite. Maar wat je zegt, klopt. Een New Yorkse politieman op rust vertelde me eens dat na ‘The Godfather’ het gedrag van de maffia in New York totaal veranderde. Die gangsters hielden geen ostentatieve trouwfeesten, gingen nooit naar de opera, droegen geen maatpakken. Ná ‘The Godfather’ deden ze dat plots allemaal wel. Een beschamend geval van life imitating art.»

HUMO Toen je jonger was, leidde je een dubbelleven. Beschrijf eens een dag tussen je 30ste en je 50ste die zowel highbrow als low-life was?

AMIS «Ik werk heel hard, maar wil me ook amuseren. Zoals ook mijn vriend Christopher Hitchens socialist én socialite was. De hele jaren 70, 80 en 90 van de vorige eeuw begon ik de dag heel vroom en ijverig: Shakespeare en gedichten lezen, proza schrijven, research doen en – later – minimaal bijdragen aan de opvoeding van mijn kinderen, en – nog later – voor mijn ouders zorgen. In de namiddag ging ik tennissen of rondhangen in het milieu dat ik op dat moment beschreef - óók research.

»’s Avonds begon het echte werk. Ik had twee vrienden die me introduceerden in de Londense onderwereld: een alcoholische kleine crimineel die letterlijk alle gevangenissen van Londen van binnen had gezien, en een topgangster die me introduceerde bij faces – gangsters met een status binnen het milieu. Het contact met die lui heeft me zeker geholpen, hun anekdotes en bargoens hebben boeken als ‘Money’, ‘London Fields’, ‘Success’ en later ‘Lionel Asbo’ verrijkt.»

HUMO Je bent de zoon van Kingsley Amis, één van de literaire prinsen van zijn generatie. Hij stierf in 1995. Ik mis jouw vader niet enkel als schrijver, maar ook als de exponent van een uitstervend ras: de beschaafde Engelsman die zijn tijdperk overleefd had.

AMIS «Mijn vader leefde zeker doelbewust als een wandelend anachronisme. Als schrijver was hij van zijn tijd, maar als mens eerder edwardiaans. Kingsley torste een vracht tics en fobieën. De moderne tijd afwijzen was zijn voornaamste hobby, zeg maar zijn grootste passie. De zogenaamde vooruitgang werd begroet met de grootst mogelijke argwaan, in die zin was hij onbuigzaam en reactionair. Dat had als nadeel dat hij op de duur boeken schreef over en voor zijn almaar kleiner wordende kringetje van gelijkgestemden.»

HUMO In ‘Uit de eerste hand’ probeert Phoebe, de stervende vrouw die model stond voor Rachel in ‘Rachel, een document’, jou ervan te overtuigen dat jouw moeder Kingsley bedroog en dat hij dus niet jouw vader is. Heb je ooit een DNA-test overwogen?

AMIS «Nee. Want Phoebe is een personage, een verzinsel. Zo zie je dat ‘Uit de eerste hand’ wel degelijk een roman is.»

HUMO Wie stond dan model voor Rachel?

AMIS «Die jonge vrouw heb ik nog nergens vernoemd. Vlak na onze stomende affaire emigreerde ‘Rachel’ met haar ouders naar Australië. Ik heb nooit meer iets van haar gehoord. Wat vreemd is, want ik ben ook in Australië een bekend schrijver. Ik heb haar één keer gegoogeld, schoorvoetend, bang wat Google zou ophoesten… Maar ik vond niets – wat ook heel ongewoon is. Ik weet dus niet eens of ze nog leeft.

»Drie andere exen van me hebben later zelfmoord gepleegd, het was een grote schok toen ik dat, pas jaren later, te weten kwam. Dat is de prijs die de hippiegeneratie en zij die vlak na de hippies kwamen hebben betaald: drank, drugs… Die baren niet alleen overdosissen, maar ook persoonlijkheidsstoornissen.»

HUMO In ‘Uit de eerste hand’ en ‘Ervaring’ dissecteer je liefdevol maar meedogenloos het pathetische privéleven van Philip Larkin, het sterfbed van je vader, de ziekte van je surrogaatvader Saul Bellow, de moord op je nichtje, de aftakeling van je moeder, de vroegtijdige dood van je nymfomane zus… Is niets heilig?

AMIS «Philip Roth zei onomwonden: ‘Als in een familie een schrijver wordt geboren, dan is dat het einde van die familie.’ Ik ben in elk geval niet zo erg als Saul Bellow: die liet zelfs zijn vrienden en familieleden een contract tekenen waarin ze beloofden niet te zullen procederen. Ik heb gewacht tot alle betrokkenen overleden waren. Dan is alles geschiedenis. En het zijn bijna allemaal mensen voor wie zelf niets heilig was: ook hun werk was vaak zwaar autobiografisch, en ook zij offerden toevallige voorbijgangers aan hun kunst. Voor een schrijver is privacy collateral damage. Maar zoals je zegt: ik dissecteer liefdevol, niet om te kwetsen en niet likkebaardend.»

HUMO Je vader was een zware drinker. Heb jij ooit cocaïne of andere stimuli gebruikt om te testen of die je schrijfstijl zouden beïnvloeden?

AMIS «Lang geleden heb ik cocaïne gesnoven, omdat ik toen schreef over personages die dat deden. Ik had aan gebruikers kunnen vragen hoe dat voelde, maar ik ben schrijver, dus ik ging ervan uit dat ik dat effect beter onder woorden zou kunnen brengen dan zij. Ik heb ook geëxperimenteerd met marihuana. Dat bleek nuttig voor het krijgen en ontwikkelen van originele ideeën. Dacht ik. Maar eens nuchter waren die ideeën altijd een stuk minder geweldig – tenzij voor hele rare boeken over vergezochte situaties. Ik vind drugs gruwelijk overschat, enkel de dealer heeft er baat bij.»

HUMO Naast Eros is ook Thanatos nadrukkelijk aanwezig in ‘Uit de eerste hand’. Vorige keer dat ik je sprak, was je kettingroker. Sindsdien is je beste vriend, de essayist Christopher Hitchens, aan tabakgerelateerde kankers overleden. Ik zou denken dat je dan meteen stopt.

AMIS «Ik ben niet meteen gestopt, en niet volledig. Nicotine is een verraderlijke en meedogenloze slet. Sinds enige tijd lurk ik aan zo’n idiote elektronische sigaret. Beter dat dan kanker. Maar een bevriend oncoloog noemde longkanker ‘de langeafstandsloper’, dus het is wellicht een kwestie van tijd voor ook ik bezwijk. Ook daarom was het belangrijk dat ik, nu ik nog over mijn volle vermogens beschik, van ‘Uit de eerste hand’ mijn laatste meesterwerkje probeerde te maken.

»Tsjechov zei toen hij oud was: ‘Al wat ik tegenwoordig lees, lijkt me niet kort genoeg.’ Ook ik voel alsmaar meer irritatie bij boeken die naar mijn gevoel te lang zijn… Zei de man die net een boek van meer dan 600 bladzijden publiceerde. Mijn vriend Richard Ford schreef met ‘The Lay of the Land’ een dikke pil en toen die af was, zei hij me zuchtend: ‘Dat doe ik nooit meer.’ (lacht) Maar dat deed hij uiteindelijk wél. Ook Ian McEwan probeerde mij moed in te praten en me ervan te overtuigen dat ik ‘zeker nog minstens één dik boek’ in me draag, maar ik betwijfel het. Ik werk nu aan vijf kortverhalen die het thema racisme gemeen hebben.»