Het leven van de Vlaamse jidhadi's bij IS: geld en geweld
Syriëgangers die terugkeren, hebben meestal hetzelfde excuus: ze zijn naar de Islamitische Staat (IS) getrokken om leed te verzachten, niet om het te veroorzaken. Volgens de Nederlandse professor Ruud Peters is dat zeer twijfelachtig: ‘Wie zich aansluit bij IS, stapt in het geweld. In de Islamitische Staat heb je geen keuze.’
'In propagandafilms wordt Islamitische Staat nog altijd voorgesteld als een paradijs. 'Maar ik vraag me af of zwembaden, pizza's en Twix er vandaag nog in zitten.'
De beruchte Jejoen Bontinck, alias Sayfullah Ahlu Sunna, hield staande dat hij in Syrië in een hospitaal had gewerkt en uitsluitend met medicijnen en gewonden had rondgereden. Toen hij die bewering even later noodgedwongen moest inslikken, gaf hij toe dat hij ook wachtrondes had gelopen en dat hij daarbij weleens een granaat had afgeschoten. Voor de rest bleef hij echter ontkennen dat hij geweld had gepleegd.
Ook in Nederland worden in dat verband de slapste verhalen opgedist. De rechtbank van Rotterdam had er genoeg van nadat een teruggekeerde jihadi was komen aandraven met de smoes dat hij naar Syrië was vertrokken om een handel in aardappelen te beginnen; een ander bleef volhouden dat hij zich uitsluitend had beziggehouden met de opvang van weeskinderen. Dus stelde de rechtbank een team van drie academische specialisten aan, dat moest uitzoeken of het aannemelijk is dat zogenoemde ‘uitreizigers’ naar Syrië vertrekken met andere doeleinden dan deelname aan de gewapende jihad en dat ze zich níét aansluiten bij terroristische organisaties. En of het, als ze dat wel doen, mogelijk is dat ze toch niet betrokken geraken bij de gruwelijkheden die ze begaan: van het lopen van wacht over effectieve deelname aan de strijd tot betrokkenheid bij slavernij, verkrachting, foltering, executie, onthoofding, verbranding...
De Nederlandse academici keken daarbij uiteraard naar de Nederlandse uitreizigers, de zogenoemde polderjihadi’s, maar kwamen al snel tot de vaststelling dat wat voor hun landgenoten geldt, ook telt voor de Vlaamse jihadisten. Ze schreven daarover in hun rapport: ‘Hoewel begrijpelijkerwijs de interesse van de opdrachtgever de leefsituatie van Nederlanders in Syrië betreft, zijn de leefsituatie en de activiteiten van Nederlanders en Belgen vaak met elkaar verweven. Zo zitten Vlaamse en Nederlandse mannen, omwille van de taal, vaak gezamenlijk in bataljons en schijnen de vrouwen ter plaatse vaak een hechte club te vormen. In die zin is dit onderzoek in zijn algemeenheid ook van toepassing op het leven van Vlaamse uitreizigers’.
Begin januari van dit jaar werd dat rapport openbaar gemaakt: ‘Bestemming Syrië – Een exploratieve studie naar de leefsituatie van Nederlandse ‘uitreizigers’ in Syrië’. En de conclusie van de academici was ondubbelzinnig: de beweringen van Jejoen Bontinck en co. werden afgedaan als ongeloofwaardig. Syriëgangers worden ter plekke geen kok of ambulancier: de overgrote meerderheid vertrekt om als strijder een bijdrage te leveren aan de gewapende jihad en zijn bloedige excessen.
undefined
'Vlaamse jihadi's van groot naar klein: Hicham Chaib en Jejoen Bontinck. Zij leven met Nederlandse jihadi's samen in Kamp Holland, een betere wijk in de hoofdstad Raqqa'
Geen vakantiekolonies
Eén van de schrijvers van het rapport is Ruud Peters, islamspecialist verbonden aan de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit van Amsterdam.
Ruud Peters «Ik kan me best voorstellen dat mensen naar Palmyra reizen om antiquiteiten te bekijken. Maar sinds het uitroepen van het kalifaat in juni 2014 zijn er geen meldingen van uitreizigers die naar Syrië gaan en zich ginder níét bij jihadistische groepen IS of Jabhat al Nusra aansluiten. En je aansluiten bij een terreurgroep doe je niet met toeristische doeleinden of uit menslievende overwegingen. Dan ben je een jihadist en word je door die groepen ook als dusdanig beschouwd. Zeggen we daarmee dat het absoluut onvermijdelijk is dat alle uitreizigers ginder geweld plegen? Nee, maar de kans dat ze het niet doen, is heel klein. Wat had je verwacht? Het eerste wat je ginder krijgt, is een militaire opleiding.»
HUMO Teruggekeerde Belgische Syriëgangers als Jejoen Bontinck beweerden dat nieuwkomers in Syrië mogen kiezen of ze deelnemen aan militaire opleidingen en trainingen of bewakings- en oorlogsactiviteit.
Peters «Ik geloof echt niet dat er veel te kiezen valt. Het gaat om terroristische en gewelddadige organisaties, niet om vakantiekolonies. Het overgrote deel van de Nederlandse en Vlaamse vertrekkers gaat om te vechten. Ze beschouwen dat als hun religieuze plicht. In de interviews die wij voor het rapport hebben afgenomen, verklaarden ze: ‘Niemand heeft de illusie daar een leven te leiden zonder binnen afzienbare tijd ingezet te kunnen worden voor de strijd, of anderszins namens IS geweld te moeten gebruiken. Ze zullen daar trainingen voor volgen en dit is vooraf bij hen bekend. Ze weten heel goed waar zij voor kiezen: deelname aan de gewelddadige jihad.’ En dat geweld wordt verwacht van zowel mannen als vrouwen. De wrede al Khansaa-brigade bijvoorbeeld, de vrouwelijke afdeling van de religieuze politie, bestaat voornamelijk uit westerse vrouwen.»
HUMO Bontinck beweerde dat hij alleen maar met een ambulance rondreed.
Peters «Dat is best mogelijk, maar het is vermoedelijk niet het hele verhaal. Na het uitroepen van de Islamitische Staat in juni 2014 stelde de zelfverklaarde kalief Abu Bakr al-Baghdadi dat het de religieuze plicht van alle islamieten is om de nieuwe staat mee te komen beschermen en verder op te bouwen. Naast een krijgsmacht heeft IS ook een functionerend bestuur nodig, en dus gaan niet alle uitreizigers naar het front. Sommigen vervullen achter de frontlijn functies als ingenieur, technicus, computerhacker, arts, verpleegkundige… Maar zelfs al werk je als kok, dan nog blijft IS een terroristische en moorddadige organisatie met een gewelddadig karakter. Mensen die worden gebruikt als gevangenenbewaker, douaneambtenaar en ambulancier worden ook in situaties geplaatst waarbij geweld moet worden gebruikt. In die functies is het militaire en gewelddadige aspect eveneens permanent aanwezig.
»Bij IS geldt ook een soort dienstplicht. Als je geen strijder bent, dan ben je een reservist en kun je te allen tijde door de emir worden opgeroepen om mee wacht te lopen of te gaan strijden, wanneer een stad bijvoorbeeld in de frontlijn komt te liggen en er een gebrek aan strijders is. Weigeren lijkt niet tot de opties te behoren. Het is dus niet zo dat personen met een rol achter de frontlinies zich aan de gewelddadige strijd kunnen onttrekken. De eerste taak bij IS is vechten. Er zijn trouwens aanwijzingen dat zwakke of ongewenste rekruten door IS ter dood worden gebracht.»
Wreedheid verplicht
HUMO Aan vechten ontsnap je dus niet. Kun je je onttrekken aan het plegen van gruweldaden eens je bij IS zit?
Peters «Een terughoudende mentaliteit zal al snel geassocieerd worden met spionage. Nieuwe rekruten worden gevraagd om wrede handelingen te verrichten, zodat ze kunnen laten zien dat ze toegewijd zijn aan de organisatie. Dat geldt zeker voor mensen die ervan worden verdacht spionnen of journalisten te zijn en die men op die manier probeert uit te lokken.
»Daarnaast zijn er Syriëgangers die een baan krijgen bij de hisba (de religieuze politie, red.), de geheime diensten, de mediapropaganda of de shariarechtbank. Deze veiligheidsdiensten, die onder het ministerie van Publieke Veiligheid vallen, hebben als taak het bewaren van de openbare orde, het beschermen van de veiligheid en het verzamelen van inlichtingen. Het ministerie van Publieke Veiligheid beschikt ook over eenheden voor politieke moorden, kidnapping en afpersing, en heeft heel wat westerlingen in dienst. Die spelen zelfs een hoofdrol bij het innen van losgelden en het behandelen van niet-Arabische gevangenen. In dat soort functies geraak je uiteraard betrokken bij het bestraffen van andere burgers, bij martelingen en het – al dan niet in het openbaar – executeren van overtreders van de sharia en tegenstanders van het regime.»
undefined
'De buitenlandse jihadi's leven in Raqqa zoals de westerse expats in Dubai en Qatar: helemaal gesegregeerd, zonder contact met de lokale bevolking'
HUMO Om hogerop te komen in de hiërarchie van IS moet je geweld gebruiken en bereid zijn tot het begaan van wreedheden, staat in uw rapport. We denken nu aan de Antwerpenaar Hicham Chaib, het vermoedelijke hoofd van de hisba in Raqqa, maar hij is niet de enige: wel meer Nederlandse en Belgische jihadi’s bekleden niet onbelangrijke functies bij IS.
Peters «Ik durf niet te zeggen dat de meerderheid van de Nederlanders en Vlamingen het soort posten bekleedt dat Hicham Chaib bij de hisba in Raqqa inneemt. Maar een aantal uitreizigers uit de Lage Landen lijkt zich inderdaad op ‘relatief interessante posities’ te bevinden. Zo zijn er bijvoorbeeld foto’s in omloop waarop een Nederlandse uitreiziger van Turkse afkomst uit Almere poseert met geamputeerde hoofden; die man heeft een ondersteunende taak bij een shariarechtbank. Het impliceert dat ook polderjihadi‘s zich schuldig maken aan dergelijke wreedheden.
»Wanneer iemand ideologisch geschikt wordt geacht, over de juiste connecties beschikt en zijn familie is ‘goedgekeurd’ kan hij, volgens de verklaringen van een IS-strijder, training krijgen in het uitvoeren van executies. Het onthoofden en van dichtbij doodschieten worden daarbij op meerdere personen uitgeprobeerd. En het zijn dergelijke rituele executies die lijken mee te tellen als je hogerop wil.
»De hoogste posities in leger en veiligheidsdiensten worden bijna altijd ingenomen door Iraki’s. Dat zijn mensen die voortkomen uit het regime en het leger van Saddam Hoessein. Volgens de Nederlandse academica Beatrice de Graaf lijken de methoden van de veiligheidsdiensten van IS erg op die van de Stasi, de geheime dienst van het vroegere Oost-Duitsland. De Stasi heeft in de tijd veel van die Iraki’s van dictator Hoessein getraind.»
HUMO Er zit dus een Europese traditie in IS.
Peters «Een Europese traditie, vermengd met de Arabische traditie van verstikkende bureaucratie.»
Zonnen op het dak
HUMO Is het leven goed voor de westerse jihadi’s in de Islamitische Staat?
Peters «Ze hebben een beter leven dan de lokale bevolking en de lokale strijders. Ze krijgen meer geld, betere behuizing en betere wapens. Die betere behandeling zorgt voor botsingen met de lokale bevolking en met de legerleiding. Vorig jaar zijn er documenten gelekt waaruit blijkt dat de leiding van IS een einde wil maken aan die voorkeursbehandeling. Er kwam teveel kritiek op. En vermoedelijk is er veel minder geld vandaag. Met de bombardementen, de militaire tegenslagen en het verlies van terrein zullen de financiële middelen van Daesh ondertussen beperkter zijn geworden.»
undefined
'Wie in de Islamitische Staat niet wil vechten, wordt algauw met spionage geassocieerd' Professor Ruud Peters
HUMO Vlamingen en Nederlanders klitten samen in de Islamitische Staat?
Peters «Ze volgen eenzelfde reisroute en traject. Ze vertrekken bijna allemaal vanuit Turkije naar Syrië, via de stad Antiochië en de provincie Hatay, waar van oudsher belangrijke smokkelroutes door de bergen bestaan. Turkse smokkelaars brengen de Syriëgangers dan naar een safehouse, een aanmeldingscentrum van IS in Syrië. Daar worden nationaliteiten en mensen die dezelfde taal spreken, zoals Vlamingen en Nederlanders, bij elkaar gezet en nauwlettend in de gaten gehouden tot ze zijn ‘goedgekeurd’. Mannen en vrouwen worden er ook gescheiden en iedereen moet zijn bezittingen afgeven: telefoon, computer, kleding, paspoort… De nieuwelingen worden er ook gecontroleerd op gps-apparatuur en verborgen chips die de Amerikanen bijvoorbeeld gebruiken om hun geleide bommen te sturen. De kandidaat-jihadi’s blijven er meestal een paar weken terwijl ze worden gecontroleerd en ondervraagd om de infiltranten en spionnen eruit te wieden. Mannen die eerst bij een andere jihadistische rebellengroep hebben gezeten worden aan een strengere controle onderworpen dan de nieuwkomers en moeten een proces van berouw en vergiffenis doorlopen.»
Daarna worden de kandidaten naar bewaakte trainingskampen gebracht, waar alle nationaliteiten door elkaar worden klaargestoomd voor de strijd. Ze moeten er Arabisch leren en krijgen religieus onderricht en militaire training. Een sharia-examen is verplicht en moet succesvol worden afgerond. De militaire training duurt tot twee maanden en is gericht op fysieke ontwikkeling, leren leven met honger en kou, gevechtstechnieken en het omgaan met wapens. Daarna worden de jihadi’s ingedeeld in bataljons onder leiding van een emir, en ingezet voor taken die passen bij hun capaciteiten. Soms wordt op hun eigen wensen ingegaan, vooral als ze zich aanbieden voor zelfmoordopdrachten.
'Lokale strijders krijgen 200 tot 300 dollar per maand, buitenlanders 1.500 euro'
Peters «Uiteraard wordt er niet dag en nacht gestreden. Wanneer ze niet aan het front staan of wachtlopen brengen de jihadi’s hun tijd door met de familie. De familie is zeer belangrijk in de Islamitische Staat. Alleenstaande mannen en vrouwen moeten zo snel mogelijk trouwen. Alleenstaande vrouwen worden bij elkaar gezet in zusterhuizen tot zich een man aanbiedt die met hen wil trouwen. En als ze getrouwd zijn, moeten er zo snel mogelijk kinderen komen.
»De Nederlanders en Belgen worden hoofdzakelijk gehuisvest in Raqqa, de zogezegde hoofdstad van de Islamitische Staat. In het Irakese Mosul bijvoorbeeld lijken er nauwelijks jihadi’s uit de Lage Landen te wonen. Mensen die wij hebben geïnterviewd, spreken over Kamp Holland, een betere wijk in de hoofdstad Raqqa waar Belgen en Nederlanders samenleven en waar vooral de vrouwen een hechte groep vormen. Mensen die dezelfde taal spreken, zoeken elkaars gezelschap – ook de Tsjetsjenen en de Dagestani hebben bijvoorbeeld hun eigen wijk. De buitenlanders leven er zoals de westerse expats in Dubai en Qatar: helemaal gesegregeerd, zonder contact met de lokale bevolking.
»In Raqqa leven ze zoals IS dat voorschrijft, met de vrouw in een totaal ondergeschikte positie. De weinige vrijheden van de vrouw zijn in de afgelopen tijd drastisch beperkt. In 2014 konden buitenlandse vrouwen nog zonnen op het dakterras en samen met andere vrouwen naar de markt gaan. Dat is voorbij. Veel buitenlandse vrouwen hebben het moeilijk om zich aan te passen aan die nieuwe omstandigheden, ook al beschikken ze nog altijd over meer mogelijkheden dan de lokale vrouwen. Ze kunnen zich bijvoorbeeld aansluiten bij de al-Khansaa-brigade om toch wat meer bewegingsvrijheid te hebben. En de buitenlandse families hebben nog altijd de mogelijkheid om buitenshuis te recreëren. Ze kunnen zich ontspannen aan rivieren en in bossen. Dat is voor de lokale bevolking onmogelijk geworden: gedrag in strijd met de IS-interpretatie van de sharia wordt streng gestraft. Executies en andere strafopleggingen vinden dagelijks plaats op publieke plaatsen en de bevolking wordt gedwongen ze bij te wonen. Het gevolg is dat de lokale bevolking de buitenlanders als spionnen beschouwt en zoveel mogelijk confrontaties probeert te vermijden. De plaatselijke bevolking leeft nu dus binnenshuis en ramen en deuren worden gesloten om het zicht van buitenaf zoveel mogelijk te belemmeren. Vandaag zijn de straten in Raqqa zo goed als leeg. Ze worden enkel gebruikt door gewapende mannen.»
undefined
undefined
'Alle kandidaat-jihadi's krijgen een sharia-examen en een militaire training, gericht op fysieke ontwikkeling, leren leven met honger en kou, gevechtstechnieken en het omgaan met wapens'
HUMO Wat verdient een jihadi eigenlijk bij IS?
Peters «Lokale strijders zouden 200 tot 300 dollar per maand verdienen, buitenlanders zouden tot 1.500 euro krijgen. Er zijn zelfs verhalen over emirs die tot 5.000 dollar opstrijken, maar dat zijn extreme sommen: gemiddeld ligt het salaris tussen de 300 en 800 dollar. Vrouwen die voor de al-Khansaa-brigade werken verdienen zo’n 200 dollar per maand. Tieners die in een trainingskamp terechtkomen, krijgen geld en een smartphone. Maar schijnbaar kunnen de jihadi’s ook bonussen oprapen, afhankelijk van de grootte van het gezin: 35 dollar voor elk kind en 50 dollar per slaaf die men bezit. In veel gevallen is het salaris voldoende om rond te komen in het kalifaat, maar soms doet men toch beroep op financiën uit het thuisland.
»Daarnaast krijgen de soldaten ook nog de opbrengst van de buit die bij elkaar wordt geroofd. Buitgemaakte roerende goederen, geld en waardevolle voorwerpen worden deels toegeëigend door de staat en deels toebedeeld aan de strijders. De buit wordt vaak verkocht op de zogenoemde buitmarkt, waar je alles kunt kopen: koelkasten, auto’s, koeien, meubelen… Die dingen worden doorgaans goedkoper aangeboden aan strijders dan aan de lokale bevolking. Ook bepaalde volkeren zoals de jezidi’s en niet-moslimvrouwen worden als roerende goederen beschouwd en verkocht op veilingen. Buitenlandse strijders kunnen daar vrouwelijke seksslaven kopen. Het ligt voor de hand dat ook de Nederlandse en Vlaamse Syriëgangers dat doen. Maar ze zullen het ons uiteraard niet komen vertellen.
»Wapens worden meestal ter beschikking gesteld door IS. In de meeste gevallen ontvangen mannelijke uitreizigers een oude kalasjnikov of een soortgelijk wapen. Het staat hen vrij om zichzelf verder te bewapenen, maar dat gebeurt dan wel op eigen kosten. Huren lijkt ook tot de mogelijkheden te behoren. Zo gaf een Nederlandse jongeman aan op de markt een wapen in bruikleen te hebben gekregen, voor een borgsom van 700 euro. Vrouwen worden niet standaard bewapend, tenzij ze werkzaam zijn bij de Al-Khansaa brigade.»
undefined
'Niet-moslimvrouwen worden verkocht op veilingen. Buitenlandse strijders kunnen daar seksslaven kopen. Het ligt voor de hand dat ook de Nederlandse en Vlaamse Syriëgangers dat doen'
HUMO In de propagandafilms probeert men de Islamitische Staat nog altijd voor te stellen als een radicaal islamitisch paradijs waar het goed toeven is voor mannelijke islamieten: beelden van spelende kinderen en vrolijke strijders van Allah op paarden met kromzwaarden, winkels waar je Twix kunt krijgen…
Peters «Ja, ik herinner me een foto van een Nederlander die zich vrolijk lachend liet fotograferen met een pot Nutella. En dan al die video’s met jihadi’s in zwembaden… Cosmetische producten, sigaretten en alcohol mogen niet verkocht worden, maar chocolade, chips en andere luxegoederen zijn klaarblijkelijk wel verkrijgbaar. Er zijn ook restaurants waar de strijders terechtkunnen. Misschien kon je anderhalf jaar geleden nog goed leven als radicale moslim in de Islamitische Staat, maar nu lijkt het toch een stuk moeilijker te worden. Er worden te veel verliezen geleden en er wordt te veel gebombardeerd. Basisproducten worden steeds schaarser en duurder. Ik vraag me af of zwembaden, pizza’s en Twix er vandaag nog in zitten.»
