Het leven zoals het is... in het Witte Huis: ex-first lady Michelle Obama

Michelle Obama is vastbesloten: ze zal zich nooit kandidaat stellen voor het presidentschap. De politieke wereld in Washington is gespeend van alle humor en loopt vol dominante blanke mannen. Acht jaar lang heeft ze geprobeerd een nieuwe wind door het Witte Huis te doen waaien naast Barack Obama en de kinderen.

'Het belangrijkste is dat we zelf het goede voor-beeld geven en onze kinderen degelijk opvoeden. Dat we onze buren met respect behandelen, ook op sociale media ''

– Toen u nog first lady was, hebt u eens gezegd dat u, zodra u weer in een gewoon huis zou wonen, midden in de nacht kaastoastjes zou maken. Hebt u dat ook gedaan?

Michelle Obama «Ja, echt! De eerste maanden in het Witte Huis hebben we er erg aan moeten wennen dat er altijd iemand voor ons klaarstond. Zaalpersoneel, huishoudsters, bedienden... Allemaal fantastische mensen, maar wij hadden nooit zo geleefd. Wij waren een gewoon gezin uit de hogere middenklasse van de South Side in Chicago. Nu woon ik in mijn eigen huis in Washington, ik kan de voordeur zelf opendoen en er staat geen dozijn bedienden paraat.»

– Kon u wennen aan een relatief normaal leven na acht jaar in het Witte Huis?

Obama «Mijn leven zal nooit meer zijn als vroeger, en dat verwacht ik ook niet. Mijn kinderen hebben trouwens langer in het Witte Huis gewoond dan waar ook. Ik heb nog lijfwachten nodig, maar nu ben ik wel vrijer en ik heb meer controle. Ik kan blootsvoets in de tuin rondlopen. Dat zijn momenten waarop ik diep ademhaal, en waarop ik ook ben beginnen na te denken over de weg die me tot hier heeft geleid.»

★★★

Als kind was Michelle Obama ambitieus, koppig en overdreven precies, schrijft ze in haar autobiografie. Alles had zijn eigen plekje en moest in orde zijn, en ze wilde iedereen behagen door hard te studeren. Haar vader werkte bij het waterbedrijf van Chicago en haar moeder was huisvrouw, en ze drukten Michelle en haar oudere broer Craig op het hart altijd het beste van zichzelf te geven en boven zichzelf te proberen uitstijgen. Ze hebben zwaar geïnvesteerd in de opvoeding van de kinderen. En Michelle heeft de verwachtingen ingelost: op de lagere school sloeg ze een jaar over, ze studeerde af aan Harvard en werkte als advocaat met als specialiteit fiscale zaken bij een gerenommeerd kantoor. Ze belichaamt de American dream: als je hard werkt, kun je succes hebben. En toch was ze niet gelukkig, schrijft ze: ‘Die job als advocaat lag me niet. Ik was er behoorlijk goed in, maar ik voelde me leeg vanbinnen.’

– Voor uw autobiografie hebt u urenlang met uw broer Craig en uw moeder Marian in de keuken gezeten en verhalen uit de tijd vóór het Witte Huis verteld. Viel die terugblik u niet zwaar?

Obama «Dat was niet zo moeilijk, want ik had me goed voorbereid. Toen ik besloot niet meer als advocaat te werken, ben ik bij mezelf nagegaan waarom dat het foute beroep was voor mij. Want als je zo’n job opgeeft, willen mensen ook weten waarom. Ik moest een verklaring hebben voor mezelf, mijn familie en mijn man.»

★★★

In het advocatenkantoor waar ze werkte, was Michelle de mentor van de rechtenstudent Barack Obama, die er stage kwam lopen. Hij kwam te laat op de eerste meeting met haar. ‘Niet op tijd zijn maakt me gek,’ schrijft ze daarover. Het was ook geen liefde op het eerste gezicht. Maar de drie jaar oudere Barack maakte wel een diepe indruk op haar. Ze discussieerden over van alles en nog wat, en de feitenman, zoals ze hem noemde, strikte haar in zijn netten. Toen ze samen een ijsje gingen kopen, was er de eerste kus, midden op straat: ‘Zodra ik mezelf had toegestaan iets voor Barack te voelen, werd ik overweldigd door een storm van verlangen, dankbaarheid en bevrediging.’ Hun liefde hield stand toen Barack zijn leven aan de politiek wijdde en zij dat milieu begon te haten. Ze was niet gemaakt voor die arena, waar groepsdwang en vijandigheid primeren.

– Hebt u een dagboek bijgehouden over uw acht jaar in het Witte Huis?

Obama «Daar had ik de tijd niet voor. Gelukkig heb ik een vriendin die ik nog ken van de universiteit, Verna Williams. Ongeveer twee keer per jaar kwam ze op bezoek in het Witte Huis, en dan hadden we het over de gebeurtenissen van de voorbije maanden. We hebben die gesprekken geregistreerd en nu hebben we duizenden bladzijden materiaal. In het boek vertel ik bijvoorbeeld over een droom waarin leeuwen en beren voorkomen. Die was ik helemaal vergeten.»

– U droomde dat er voor het Witte Huis een zoo was gebouwd en dat wilde dieren uw man en uw kinderen aanvielen, schrijft u.

Obama «Die droom heeft toen veel indruk op mij gemaakt. Die verwijst naar mijn angsten bij het begin van de eerste ambtstermijn: ik zag mijn leven voor mijn ogen oplossen en verloor alle controle.»

★★★

In de ogen van Michelle Obama was de politieke wereld in Washington gespeend van alle humor en liep het er vol dominante blanke mannen. In haar boek heeft ze het zelden over politieke gebeurtenissen tijdens de acht jaar waarin ze de first lady van de Verenigde Staten was. Ze geeft geen enkele kritiek op bekende personen, met één uitzondering: Donald Trump. De door Trump aangewakkerde samenzweringstheorie over de geboorteakte van Barack Obama, die zou bewijzen dat hij geen Amerikaanse staatsburger is, noemt ze hatelijk en onbegrijpelijk. Het enige doel was om gekken en extremisten op te hitsen. ‘Met zijn insinuaties bracht hij de veiligheid van ons gezin in gevaar. Dat vergeef ik hem nooit.’ Iemand schoot met een geweer op de ramen van de bovenste verdieping van het Witte Huis, en Michelle Obama beschrijft hoe ze later in die kamer stond en de inslagen van de kogels in het veiligheidsglas zag, en vreesde voor het leven van haar man en kinderen.

– Uw moeder verhuisde mee naar het Witte Huis. Hoe belangrijk was zij voor u?

Obama «Zonder haar in de buurt had ik nooit al dat werk kunnen verzetten en mijn verstand erbij kunnen houden. Haar aanwezigheid was voor het hele gezin erg belangrijk. Mijn kinderen kwamen na school naar het Witte Huis, een monument. Dat alleen al voelde uniek aan: twee kleine meisjes met hun boekentasje op de rug en hun hoofd vol avonturen, die in de marmeren hal in de lift moesten stappen in een huis vol bedienden. En wij waren er niet, want Barack en ik waren de hele dag druk bezig. Ik hechtte er enorm veel belang aan dat mijn dochters een familielid en vertrouwenspersoon in de buurt hadden die er altijd voor hen was.»

– Wat kon uw moeder doen voor Sasha en Malia?

Obama «De eerste maand bracht ik de meisjes naar school. Daar zijn we snel mee opgehouden, want het was één groot theater: ik reed met mijn first-ladylimousine in een konvooi door Washington om twee kindjes aan de schoolpoort af te zetten. Dus stond mijn moeder daar elke ochtend voor op, tot ze allebei groot genoeg waren en niet meer met hun oma wilden meerijden – ze waren toen ongeveer 12 of 13 jaar oud. Ze reed in een kolonne met hen naar school, zette ze af en stapte daar in een andere auto, want ze mocht niet alleen met de kolonne terugrijden. En na schooltijd ging ze hen afhalen.»

– Waarom stond u erop dat zij dat mocht doen?

Obama «Als moeder weet je dat kinderen vaak de interessantste dingen van de dag in de auto of meteen na schooltijd vertellen. Ik kon daar weinig van genieten, maar mijn moeder kon het in mijn plaats. Dat maakte het voor mij mogelijk om te functioneren. Ik wist dat mijn dochters in goede handen waren en zich geliefd voelden.»

undefined

undefined

'Je weet vooraf niet hoe het huwelijk zal aanvoelen. En pas als je kinderen hebt, besef je hoe die je hart in bezit nemen'

★★★

Toen Michelle Obama first lady werd, noemde ze zich de Mom-in-Chief. Dat kwam haar op bakken kritiek te staan van vooral politieke activistes. Ze is die kritiek niet vergeten, evenmin als alle verdachtmakingen: ‘Toen ik aarzelend in de openbaarheid trad, heeft men mij als machtigste vrouw ter wereld tegelijk bejubeld en neergesabeld als driftige zwarte vrouw.’ Ze voelde zich onbegrepen, maar ze ontdekte al snel dat ze als first lady ook met haar privéleven een boodschap aan de buitenwereld kon geven. Dat het een enorme invloed kon hebben als ze een liefdevol, goed functionerend zwart gezin in het Witte Huis kon laten zien. En omdat privéaangelegenheden voor haar ook politiek waren, kregen ook haar problemen een politieke dimensie. Ze wilde als first lady geen robot zijn, schrijft ze.

– In uw boek spreekt u openhartig over uw miskraam en de hormoonbehandelingen die u hebt ondergaan om opnieuw zwanger te kunnen worden. Wilde u daarmee een taboe doorbreken?

Obama «Ja, absoluut.»

– U schrijft dat zelfs de getroffen vrouwen daar onder elkaar niet over spreken.

Obama «Inderdaad. Daarom vertel ik over mijn zwangerschapsproblemen en mijn miskraam. Pas toen ik daarover begon te spreken, merkte ik dat het andere vrouwen net zo vergaat. Ik dacht: wow, als zoveel vrouwen dat meemaken, waarom voelt het dan zo eenzaam aan? Je staat er helemaal alleen voor en je voelt je een mislukkeling. Wij, vrouwen, moeten daaraan werken, we moeten onze verhalen met de volgende generatie delen. Niet alleen de leuke, maar ook de minder aangename verhalen. In mijn boek staat niets nieuws voor wie enige tijd met mij heeft doorgebracht. Maar het is ook niet iets waar je het voortdurend over hebt in interviews of voor de camera (lacht).»

– Had u daarbij ook uw eigen dochters voor ogen?

Obama «Ik wil dat mijn dochters begrijpen wat een zwangerschap inhoudt. Wat de biologische klok is. Kennis is macht. Kennis over je menstruatie, over je lichaam, hoe het is om een kind te baren. Vrouwen praten nooit over de menopauze. Hoe kunnen we dan verwachten dat die taboes doorbroken worden? Dat is de kern van mijn boek: zoek je eigen waarheid. Wanneer je een deeltje daarvan negeert, kun je jezelf niet verder ontwikkelen. Wij, vrouwen, leren weg te steken wie we zijn. Maar ik wil een illustratie van mijn boodschap zijn. Als mensen mij als een icoon zien, dan wil ik dat ze het hele plaatje zien.»

– U beschrijft hoe u in de eerste jaren van uw huwelijk het eten warm en de kinderen wakker hield tot uw man thuiskwam. Zat u gevangen in het ideaal van het perfecte gezinnetje?

Obama «Ja. Hoe sterk je ook bent, je wordt toch gekneed volgens de maatschappelijke normen. Ik heb daarmee geworsteld. Mijn moeder was een traditionele huisvrouw. Ze heeft nooit onderwijs genoten zoals ik, maar ze was tevreden. Toch heeft ze me ooit opgebiecht dat ze met de gedachte heeft gespeeld om mijn vader te verlaten. Ze wilde mij duidelijk maken dat je je altijd moet afvragen: ‘Waarom?’ Ook in je huwelijk, ook over je positie als vrouw. Ik wist niet hoe ik me in een huwelijk zou voelen. Als jonge vrouw met een veelbelovende carrière heb je een beeld in je hoofd van hoe je leven er moet uitzien. Maar je weet vooraf niet hoe het huwelijk zal aanvoelen. En pas als je kinderen hebt, besef je hoe die je hart in bezit nemen en je beslissingen beïnvloeden.»

★★★

In haar boek onthult Michelle Obama dat zij en Barack in Chicago in relatietherapie zijn gegaan. Ze ergerde zich te vaak als ze ’s avonds tevergeefs op haar man wachtte – hij was als senator dikwijls van huis. Michelle leerde dat ze haar geluk niet afhankelijk mocht maken van haar partner, en ook dat ze meer aandacht voor zichzelf moest hebben. Haar conclusie: ‘We wachten niet meer op papa.’ Het was nu Baracks verantwoordelijkheid om ’s avonds op tijd thuis te zijn als hij zijn dochtertjes nog wilde zien voor ze naar bed gingen. En Michelle organiseerde het huishouden voortaan zo dat ze ’s ochtends vroeg naar de fitness kon en tijd voor zichzelf kon vrijmaken.

– U hebt in Chicago geprobeerd een perfecte moeder en carrièrevrouw te zijn. Om vijf uur ’s ochtends ging u naar de krachttraining, en daarna naar het kantoor. Voelt u zich een voorbeeld?

«Wie mijn boek leest, zal begrijpen dat perfectie een mythe is, iets dat ze vooral toeschrijven aan iemand anders. Ikzelf ben de perfectie in ieder geval nog niet tegengekomen.»

undefined

'Toen ik de inslagen van de kogels in het veiligheidsglas zag, vreesde ik voor het leven van Barack en de kinderen'

★★★

Het is een contradictie: voor ons zit een tot in de puntjes verzorgde vrouw met gemanicuurde nagels. Een vrouw ook die in talkshows pijnlijke dansdemonstraties in jeans heeft gegeven. En die tegen het protocol in de Queen heeft omarmd, wat op wereldwijde afkeuring werd onthaald. ‘Op dat ogenblik waren we gewoon twee uitgeputte vrouwen in knellende schoenen. En toen deed ik wat ik altijd doe bij mensen met wie ik een klik voel: ik breng mijn gevoelens spontaan tot uitdrukking. Ik legde mijn arm om haar schouders.’

Even nauwkeurig bereidt Michelle Obama haar optredens in het openbaar voor. De zwarte burgerrechtenactivist Frederick Douglass zei 150 jaar geleden al dat de VS nood hebben aan voorbeelden om de rassengelijkheid te bevorderen. Het zou nog generaties duren voor we de kracht van het beeld zouden doorgronden. Michelle Obama heeft dat goed begrepen. Terwijl Trump bezig is de politieke erfenis van Barack Obama teniet te doen, kunnen de beelden van de zwarte presidentsfamilie niet meer uit het collectieve geheugen gewist worden. Zoals de foto’s van haarzelf met vuile handen in de moestuin van het Witte Huis.

– In uw boek noemt u slechts twee bekende vrouwen uit uw tijd in het Witte Huis: Queen Elizabeth en Angela Merkel. De Queen noemt u zelfs ‘onze vriendin’. Waarom?

Obama «Omdat vriendschap de kern van onze relatie was. En wegens de manier waarop de Queen met anderen omgaat. Ook de bekendste figuren op aarde hebben een menselijke kant. We moesten ons bij staatsbezoeken altijd volgens strikte voorschriften gedragen. Die mensen van het protocol zeiden de hele tijd: ‘Doe dit niet, zeg dat niet.’»

– Wat hebt u van de Queen en van Angela Merkel geleerd?

Obama «De regels die anderen voor jou opstellen in je leven, zijn als muren om je heen. De Queen en Angela Merkel weten hoe je tegen het protocol moet vechten en direct contact met anderen kunt leggen.»

– Hoe hebt u dat voor elkaar gekregen?

Obama «Ik heb het vooral bij kinderen geprobeerd. Er speelt zich veel theater af rondom mensen zoals wij – lijfwachten en managers, en overal versperringen. Maar plots merk je een kind op, en dan moet je alles doen stoppen. En dat kind laten weten: ik heb je gezien in het gewoel. Het is een kunst als je de koningin van Engeland bent en zoiets voor elkaar krijgt. De Queen en bondskanselier Merkel waren twee mensen die er op dat vlak bovenuit staken.»

– U hebt uw boek ‘Becoming’ genoemd, ‘worden’. U schrijft dat niemand ooit klaar is met zijn ontwikkeling. Wat wilt u nog worden?

Obama «Daar denk ik nog altijd over na. Eén en ander hangt van de omstandigheden af. Maar als ik daar nu een antwoord op moet geven, zou ik zeggen: ik ben nog altijd aan het proberen een betere moeder en een betere mens te worden. En ik hoop dat ik de wereld kan blijven beïnvloeden. Barack en ik hebben net de Global Girls Alliance opgericht, een organisatie die alle meisjes wereldwijd naar school wil laten gaan.»

– Zou u geen goede presidentskandidate zijn?

Obama «Ik ben niet geïnteresseerd in politiek en zou me nooit kandidaat stellen. Maar ik weet dat we in ons land meer mensen nodig hebben die zich voor onze democratie willen engageren, als we willen dat die blijft functioneren. Dat zal ik blijven doen. Maar ik zou ook graag iemand zijn die in evenwicht is, en die de tijd neemt om te kunnen ademen.»

– Maar heeft de politiek niet meer mensen zoals u nodig?

Obama «Ik ben ervan overtuigd dat je niet alleen in een politiek ambt de wereld kunt veranderen. Natuurlijk hebben we goede mensen nodig in de politiek, maar die hebben we ook nodig in de scholen, in hulporganisaties en in elk onderdeel van onze samenleving. Het belangrijkste is dat we zelf het goede voorbeeld geven en onze kinderen degelijk opvoeden. Dat we onze buren met respect behandelen, ook op sociale media. We moeten altijd de mens in onze medemens zien, ook als we een andere mening zijn toegedaan. En we mogen ons niet tot het niveau van de ander verlagen. Dat is niet zo eenvoudig als het klinkt. Maar als we dat in ons eigen leven voor elkaar krijgen en voor politici kiezen die die waarden hoog in het vaandel dragen, zullen we elkaar in een betere wereld terugzien.»

© Stern
Michelle Obama,
‘Mijn verhaal’,
Hollands Diep