Het monsterproces tegen Mehdi Nemmouche begint. 'Hoe is het mogelijk dat een jongen, geboren en getogen in Frankrijk, zo'n aanslag in het Joods Museum pleegt?'

Het nieuwe jaar begint met een monsterproces. Twee maanden lang zal Mehdi Nemmouche (33) terechtstaan voor het hof van assisen in Brussel, op beschuldiging van terrorisme. Guillaume Lys, de advocaat van de Franse terreurslachtoffers, kijkt hoopvol vooruit: ‘Een goed en eerlijk proces zou een klinkende overwinning zijn.’

'Een dader tot levenslang veroordelen zonder dat hij één zinnig woord heeft gelost, brengt niemand een stap vooruit. Zeker de slachtoffers niet'

Guillaume Lys, een welbespraakte jonge Brusselse advocaat, is vertrouwd met de schade die terroristische aanslagen aanrichten. Hij maakt deel uit van V-Europe, de vereniging die de belangen behartigt van de slachtoffers en nabestaanden van de aanslagen in Brussel op 22 maart 2016. Maar op het assisenproces van Mehdi Nemmouche zal hij de vertegenwoordiger zijn van de Franse slachtoffers van de terreur. Dominique Chabrier, één van de vier dodelijke slachtoffers, vrijwilliger in het museum, was een Française.

Guillaume Lys «Er zijn veel banden met Frankrijk in deze zaak. Mehdi Nemmouche en zijn kompaan Nacer Bendrer staan terecht als vermoedelijke daders van de aanslag, Dominique Chabrier is een slachtoffer. Nemmouche is aangehouden op Frans grondgebied, in het bezit van de moordwapens. Het is logisch dat de Franse vereniging voor slachtoffers van terrorisme wil weten wat er precies is gebeurd. Daarom heeft ze zich burgerlijke partij gesteld.»

HUMO Het is van 1988 geleden dat er in België een assisenproces voor terrorisme heeft plaatsgevonden. Toen was dat naar aanleiding van de aanslagen van de Cellules Communistes Combattantes (CCC), nu van Islamitische Staat.

Lys «De meeste recente terreurprocessen komen niet voor het hof van assisen. Ze zijn gericht tegen bendes die mensen naar Syrië hebben gebracht om te strijden voor Islamitische Staat. Dit is iets anders: dit is het proces van een man die ervan wordt verdacht op ons grondgebied vier mensen te hebben omgebracht. De nabestaanden van de slachtoffers koesteren grote verwachtingen: hopelijk zal de man hun vragen beantwoorden.»

undefined

'Ik hoop maar één ding: dat Nemmouche zich niet vastklampt aan een complottheorie waar je kop noch staart aan krijgt'

Lys «Hij was alvast aanwezig op de inleidende zitting, net als de andere beschuldigde, Nacer Bendrer.»

HUMO Bendrer heeft geen woord gezegd.

Lys «Er is hem ook bijna niets gevraagd. De discussie ging over de samenstelling van de lijst van de getuigen op het proces. Mehdi Nemmouche wilde niet dat zijn grootmoeder en zijn tante zouden worden opgeroepen. Dat heeft hij omstandig toegelicht.»

HUMO Met grote eerbied voor de rechter.

Lys «Nemmouche heeft de gave van het woord. Hopelijk gebruikt hij die ook om antwoorden te geven.»

HUMO Nadat zijn verzoek om zijn familieleden niet op te roepen was afgewezen, zei Sébastien Courtoy, de advocaat van Nemmouche: ‘Er is weinig kans dat mijn cliënt zal spreken op het proces.’

Lys «Dat heeft hij verklaard bij het verlaten van de rechtszaal, nadat hij niet had gekregen wat hij wilde. Misschien waren zijn woorden ingegeven door de emotie?

»Je kunt alleen pronostikeren of Nemmouche er zal zijn. Wat wel duidelijk is: iedereen beseft het belang van deze zaak. Het was de eerste aanslag in Europa die werd opgeëist door Islamitische Staat, of Islamitische Staat in Irak en de Levant, zoals de beweging toen nog heette.»

HUMO Daar valt over te discussiëren. Islamitische Staat heeft de aanslag nooit écht opgeëist. Maar toen Nemmouche werd gearresteerd, bleek hij wel in het bezit van een vlag van Islamitische Staat.

Lys (knikt) «Laat me zo voorzichtig mogelijk zijn: het was de eerste aanslag die was geïnspireerd door de voorloper van Islamitische Staat.»

HUMO En Mohammed Merah, die in 2012 Joodse kinderen en militairen heeft neergekogeld in Toulouse?

Lys «Mohammed Merah heeft zijn terreurdaden namens Al Qaeda gepleegd. In elk geval: de aanslag op het Joods Museum is de voorbode gebleken van een lange reeks bloedige aanslagen op Europese bodem: de raid op Charlie Hebdo, de Bataclan, de luchthaven in Zaventem, het metrostation Maalbeek, de promenade in Nice, tot vorige maand in Straatsburg. De aanslag op het Joods Museum was een sleutelmoment dat de loop van de geschiedenis heeft veranderd. De inzet van het proces is dus groot.»

HUMO Salah Abdeslam heeft op het proces over zijn betrokkenheid bij een schietpartij in Vorst verklaard: ‘Alleen Allah kan mijn rechter zijn.’

Lys «Ik was aanwezig op dat proces. Salah Abdeslam beweerde inderdaad dat Allah boven de menselijke rechtspraak stond. Dat hebben de advocaten van Nemmouche níét gedaan op de inleidende zitting, integendeel: ze hebben diep respect getoond voor het hof van assisen. Wij, als burgerlijke partijen, hopen dat Nemmouche er zal zijn én zal spreken.»

undefined

'Zijn advocaat heeft nooit ontkend dat Mehdi Nemmouche in Syrië is geweest. Hopelijk komen we te weten wat hij daar precies heeft gedaan' Guillaume Lys

HUMO Zult u ontgoocheld zijn als hij niet komt?

Lys «Niet noodzakelijk, er ligt een ontzagwekkend dossier van vijftig mappen klaar: het resultaat van meer dan twee jaar onderzoekswerk. Natuurlijk verkiezen wij ook zijn versie van de feiten te horen, maar als hij niet opdaagt, zullen we het zonder hem doen op basis van het immense onderzoek, één van de grootste die justitie in de afgelopen jaren heeft gevoerd. De Belgische en Franse speurders zijn onwaarschijnlijk gedetailleerd te werk gegaan.»

HUMO Nemmouche noemt zichzelf onschuldig, maar hij heeft de schijn wel erg tegen: hij is herkend op een video van het museum tijdens de aanslag en op beelden van de dag vóór de aanslag, én hij droeg tijdens zijn arrestatie een zak waarin de moordwapens zaten, een gasmasker en de vlag van Islamitische Staat.

Lys «Als je de verklaring van de beschuldigde naast de feiten legt, zal er weinig ruimte voor leugens overblijven. Maar het parket moet het bewijs van zijn schuld leveren, dat is niet onze taak. Ik hoop maar één ding: dat hij zich niet vastklampt aan een complottheorie waar geen kop of staart aan te krijgen is.»

HUMO Daar zinspeelt zijn advocaat, Sébastien Courtoy, al jaren op. Hij suggereert dat het een afrekening onder geheime diensten was. Het vermoorde koppel Emanuel en Miriam Riva zouden agenten van de Israëlische geheime dienst Mossad zijn geweest. En Nemmouche zou de moorden niet hebben gepleegd.

Lys «Als meneer en mevrouw Riva agenten van de Mossad zijn geweest, stel ik voor dat meester Courtoy dat bewijst, met documenten in de hand. (Zucht) Ik hoop dat we niet de toer opgaan van de grote complotten die kant noch wal raken. Daarmee zul je ook de slachtoffers niet in hun waardigheid laten.»

HUMO Hoeveel getuigen worden er opgeroepen?

Lys «Honderdtwintig.»

HUMO Is dat niet veel?

Lys «Niet als het de waarheid aan het licht kan brengen.»

undefined

undefined

'Hoe is het mogelijk dat een Fransman, die geboren en getogen is in Frankrijk, zoiets doet? Het wijst op een fout in ons systeem. Die herstel je niet door nog meer militairen op straat te sturen' Foto: camerabeelden van de aanslag in het Joods Museum

HUMO De plaats delict was het Joods Museum. Dat is veelzeggend.

Lys «Het Joods Museum in Brussel, de hoofdstad van Europa, staat ergens voor. Er is een verband tussen antisemitisme en terrorisme.»

HUMO Wilde Nemmouche zijn grote voorbeeld, Mohammed Merah, imiteren?

Lys «Je moet ervoor waken dat je van terroristen geen sterren maakt. Natuurlijk willen we meer van hen te weten komen, bijvoorbeeld wat hen drijft om zulke daden te plegen, maar terroristen mogen geen bron van inspiratie worden. Ik pleit voor meer terughoudendheid bij de media. Misschien moeten ze eens nagaan wat de impact van gruwelijk geweld op het leven van de slachtoffers is. Veel mensen hebben het niet makkelijk om de draad weer op te nemen.»

HUMO Er lijken wel meer overeenkomsten tussen Merah en Nemmouche te zijn. Ze hebben allebei uitermate koelbloedig hun operaties uitgevoerd. Waren ze gedrogeerd?

Lys «De koelbloedigheid van Nemmouche roept vragen op. De vier Franse journalisten die in 2013 zijn vastgehouden in Syrië – naar eigen zeggen met Mehdi Nemmouche en Najim Laachraoui (de kamikaze van de aanslag op Zaventem, red.) als cipiers – zullen daar ongetwijfeld iets over te vertellen hebben. Ook zij zijn getuigen op het proces. Het gaat over meer dan het gebruik van één of andere substantie.»

undefined

'De aanslag op het Joods Museum heeft de loop van de geschiedenis veranderd'

HUMO Het gaat over zijn verblijf in Syrië?

Lys «Zijn advocaat heeft nooit ontkend dat Nemmouche in Syrië is geweest. Hopelijk komen we te weten wat hij daar precies heeft gedaan.»

HUMO Nemmouche had in Syrië de bijnaam Omar de Moker, wegens zijn hardhandige aanpak van gevangenen.

Lys (zwijgt)

HUMO Nicolas Hénin, één van de Franse journalisten, heeft hem herkend. ‘Vond je het prettig?’ zou Nemmouche gevraagd hebben nadat hij Hénin met motorhandschoenen beurs had geslagen.

Lys (blijft zwijgen)

HUMO In Syrië zou Nemmouche ook Abdelhamid Abaaoud ontmoet hebben, de man die de aanslagen in Parijs heeft voorbereid.

Lys «Dat zal op het proces ter sprake komen.Het is uiteraard belangrijk te weten of hij deel heeft uitgemaakt van een netwerk.»

HUMO Nemmouche zou ook Salah Abdeslam hebben gekend. Het verhaal gaat dat ze, na de aanslagen in Brussel, vanuit hun cellen in de gevangenis van Brugge opgewonden naar elkaar hebben geroepen.

Lys «Dat verhaal is me bekend.»

HUMO Heeft Nemmouche in Syrië gevochten?

Lys «Al die vragen zullen op tafel komen. Ik ben voorstander van een transparante justitie: het is de beste remedie tegen de theorie van het grote complot. Als de veiligheidsdiensten informatie hebben, zou het goed zijn dat ze daarover communiceren, tenzij het de algemene veiligheid in gevaar brengt. Iedereen wil weten of er een link is tussen de aanslag in het Joods Museum en de aanslagen in Parijs en Brussel en noem maar op.»

HUMO Nacer Bendrer staat ook terecht. Wie is hij?

Lys «Nacer Bendrer zou de wapens aan Nemmouche hebben geleverd. Hij komt uit Marseille, en op het internet zie je zijn strafblad: zwaar banditisme. Maar het blijft een interessante vraag waar de moordwapens, een kalasjnikov en een revolver, vandaan komen.»

HUMO In dergelijke dossiers komen ze meestal uit België.

Lys «Nu uit Frankrijk.»

HUMO Een derde verdachte, Mounir Atallah, is buiten vervolging gesteld. Terecht?

Lys (twijfelt) «Ik wil dat men alle aspecten van het dossier belicht. Het zou interessant zijn geweest om ook hem vragen te stellen. Maar goed, het recht op vervolging behoort het parket toe. En ik begrijp dat Mounir Atallah wel als getuige wordt opgeroepen.»

HUMO Een vierde verdachte, die met Nemmouche is gefilmd aan het Noordstation enkele dagen vóór zijn arrestatie, is nooit teruggevonden.

Lys «Volgens meester Courtoy is hij misschien de man die de moorden heeft gepleegd. Hopelijk heeft hij ook argumenten om die theorie te staven. (Zucht) Hij wilde ook de ambassadeur van Israël als getuige laten oproepen, en de directeur van de Mossad. De voorzitter van het hof heeft dat geweigerd. Het moet zinvol blijven, toch? Een confrater zei: ‘Je kunt misschien ook Donald Trump laten komen.’

»Als speurders bijna drie jaar aan een onderzoek hebben gewerkt, kun je niet beweren dat alles in het dossier fout is. In mijn ogen hebben ze kolossaal werk verricht.»

HUMO De nabestaanden van de slachtoffers komen niet naar het proces. Ze zijn bang, zeggen ze.

Lys «Dat snap ik. Voor de kinderen Riva moet het traumatiserend zijn om naar de stad te reizen vanwaar hun ouders nooit zijn teruggekeerd, en daar oog in oog te staan met de man die waarschijnlijk verantwoordelijk is voor hun dood. Dáárom zijn ze bang, niet omdat ze vrezen voor een aanslag of zo – de Belgische justitie heeft trouwens extreme veiligheidsmaatregelen getroffen. Hetzelfde geldt voor de familie Chabrier.»

HUMO De moeder van het vierde slachtoffer, Alexandre Strens, een medewerker van het museum, zal ook thuisblijven. Ze heeft Nemmouche ‘een wild beest’ genoemd in La Capitale. ‘En met een wild beest praat je niet.’

Lys «Dat is de reactie van een moeder die haar kind heeft verloren. (Zwijgt) De families blijven weg, het valt hun te zwaar en dat is begrijpelijk: het wordt een lang proces, met alle media erbovenop. Maar dat betekent niet dat ze niet betrokken zijn. Ze hebben allemaal een advocaat in de arm genomen.»

HUMO In maart 2014, twee maanden voor de aanslag, was Nemmouche in Frankfurt geland. De Duitse politie heeft dat aan de Franse gemeld, maar met die informatie is niets gebeurd. Komt dat ook aan bod op het proces?

Lys «Met een aanslag is altijd een fout gemoeid. Een fout van het systeem, niet van één persoon. Uit de parlementaire onderzoeks- en opvolgingscommissie over de aanslagen in Brussel weten we intussen wat er fout is gegaan: de Europese lidstaten werkten niet goed samen, politie, gerecht en veiligheidsdiensten beschikten over te weinig geld en middelen – er was veel niet in de haak. Laten we daar iets aan doen en een aanslag niet verengen tot de verantwoordelijkheid van één persoon die informatie niet goed zou hebben verwerkt of – zoals bij de aanslagen in Brussel – één verbindingsofficier die nalatig zou zijn geweest.

»Met dit proces zullen we het terrorisme niet uitroeien, welke straf de beschuldigden ook krijgen. Maar een goed en eerlijk proces, met respect voor alle partijen, zou wel een klinkende overwinning zijn, het bewijs dat onze democratie zelfs in de moeilijkste omstandigheden overeind blijft. Je neemt de radicalen de troeven uit handen om complottheorieën te ontvouwen en te beweren dat België een racistische staat is.»

undefined

'Iedereen wil weten of er een link is tussen de aanslag in het Joods Museum en de aanslagen in Parijs en Brussel' Guillaume Lys

Jongen van bij ons

HUMO Is terrorisme een misdrijf als een ander?

Lys «Iedereen die een slachtoffer van terrorisme kent, zal u zeggen dat dat niet zo is. Het doel van terroristen is: de staat treffen. Daarvoor zijn alle middelen goed, en de slachtoffers zijn collateral damage. In het Joods museum hanteerde de schutter een oorlogswapen, op de luchthaven brachten de kamikazes spijkerbommen tot ontploffing die vreselijke wonden hebben veroorzaakt. Dat heeft bij de slachtoffers tot zware trauma’s geleid, die bij elke nieuwe aanslag bovenkomen, samen met de angst dat het nooit zal ophouden.

»In België is er nog een probleem: de staat heeft niet meteen gereageerd op de vraag van de slachtoffers om financiële steun. Verzekeraars willen de slachtoffers pas uitbetalen als hun gezondheidstoestand weer stabiel is. Maar dat is niet zo eenvoudig als mensen zwaargewond zijn geraakt of uit een coma ontwaken. Dus volgt de ene expertise na de andere en wordt de definitieve schadeloosstelling telkens weer opgeschoven. Veel slachtoffers voelen zich aan hun lot overgelaten. In Frankrijk is men al langer vertrouwd met de gevolgen van terrorisme. Daar had je al structuren voor slachtofferopvang.

»Hopelijk verloopt dit proces goed en zien de slachtoffers dat de staat vier jaar na dato alle middelen inzet om de waarheid te achterhalen. Dat zal de slachtoffers van de aanslagen in Brussel en Luik ook moed geven voor hun processen.

»Terrorisme raakt de fundamenten van onze samenleving, en met dit proces proberen we die te herstellen. Maar het moet snel gaan, want de dreiging is er nog altijd. Je moet aan de slag met de achtergestelde jongeren en de radicalisering in de gevangenissen, en de veiligheidsdiensten moeten uitgebreid worden. Ik spreek me niet uit over de schuld van Nemmouche, maar hoe is het mogelijk dat een Fransman, die geboren en getogen is in Frankrijk, zoiets doet? Een jongen van bij ons? Het wijst op een fout in ons systeem. Die herstel je niet door nog meer militairen op straat te sturen.»

HUMO Nu woedt de discussie of we de kinderen en de moeders van Syriëstrijders naar België moeten halen. Hoe staat u daar tegenover?

Lys «Je kunt kinderen in zulke precaire omstandigheden niet aan hun lot overlaten. En de moeders? (Zucht) Dat is bijzonder ingewikkeld, maar ik mag hopen dat onze rechtsstaat het laatste woord heeft. We zouden er groter uit komen als België zich ook met hen inlaat. Wat niet betekent dat we niet streng over hen moeten oordelen.»

HUMO Zijn we in staat mensen te deradicaliseren?

Lys «De Franse vereniging van slachtoffers van het terrorisme heeft al drie jaar deradicaliseringsprogramma’s lopen: slachtoffers spreken in gevangenissen met alle soorten criminelen, van mens tot mens, zonder advocaat erbij. Blijkbaar werkt dat uitstekend. Niemand kan de impact van een aanslag beter verwoorden dan zij. De meeste slachtoffers verheffen hun stem niet, in hun discours zit geen agressie of haat, ze willen slechts één ding: dat het nooit meer gebeurt.

»Na de Jasmijnrevolutie heb ik in Tunesië mee de commissies voor justitie en waarheid opgezet, naar het voorbeeld van de Zuid-Afrikaanse waarheidscommissies: daders van misdrijven uit het ancien régime krijgen een aanzienlijke strafvermindering op voorwaarde dat ze bekennen en de slachtoffers meer informatie geven over wat zich precies heeft afgespeeld. Dat werkt ongelofelijk goed, want wat willen slachtoffers? Inzicht in wat is gebeurd, en een spijtbetuiging van de dader. Zo simpel is het. Misschien is zo’n commissie een idee voor onze terrorismedossiers?

»Ik ben pas vijf jaar advocaat, maar ik weet intussen wel dat slechts één daad slachtoffers en nabestaanden van terrorisme erbovenop helpt: iemand ontmoeten die zegt wat er is gebeurd. Voor alle duidelijkheid: ik heb het niet over verzoening, ik heb het over dialoog. Een slachtoffer verwerft inzicht in de feiten, een dader beseft de draagwijdte van zijn misdrijf. Een dader tot levenslang veroordelen zonder dat hij één zinnig woord heeft gelost, brengt niemand een stap vooruit – zeker de slachtoffers niet.»

HUMO Wat zeggen uw confraters? ‘Hij is nog jong en naïef’?

Lys «Precies (lacht). Maar ik blijf bij mijn standpunt: een systeem handhaven dat niet werkt, lost niets op. Ik weet dat zo’n waarheidscommissie kan werken.»

HUMO In Rwanda hebben ze het na de genocide ook geprobeerd.

Lys «De gacaca waren niet bepaald een succes. In de praktijk ging het om geforceerde bekentenissen: als je het misdrijf niet bekende waarvoor je was aangeklaagd, werd je zwaar gestraft. Gevolg: iedereen bekende, ook de mensen die niets hadden misdaan. Dat was dus niet het best mogelijke systeem (lacht).»

HUMO Bent u in staat terroristen te verdedigen?

Lys «Momenteel ben ik te veel door de slachtoffers en hun levensverhalen in beslag genomen, ik zou het niet kunnen. Maar ik vind het uitstekend dat anderen het wel doen. Ieder zijn rol, en zo is het goed.»