‘Het proces-Abdeslam wordt de grootste pr-stunt van Islamitische Staat in jaren’

Kort na 9/11 prezen de Amerikaanse media hem als het geheime wapen van de Belgische politie in de strijd tegen terrorisme. Alain Grignard (69) ontmantelde de eerste jihadistische netwerken in België al in de jaren negentig, lang vóór de Twin Towers voor het oog van de wereld instortten. Vandaag is hij met pensioen en maakt hij zich op om te getuigen op het megaproces rond de aanslagen van 13 november 2015, dat vandaag start in Parijs. ‘Na die aanslagen waren Belgische speurders de zondebok. Ik heb dat nooit verteerd.’

Op 11 september 2001, toen twee vliegtuigen zich in de WTC-torens in New York boorden en de wereld kennismaakte met de terreur van Al Qaeda, zat Alain Grignard in een tentje op een berg in de Pyreneeën. ‘Ik was op klimstage met collega’s van Disaster Victim Identification (DVI), de dienst van de federale politie die soms op grote hoogte lichamen moet identificeren’, zegt Belgiës bekendste terreurspeurder. ‘Op een radiootje in mijn tent hoorde ik dat een vliegtuig in één van de torens was gevlogen – eerst dacht ik dat het een feuilleton was. Ik riep mijn collega’s erbij, we luisterden terwijl een tweede vliegtuig de toren ernaast doorboorde. Het was surrealistisch. We zijn onmiddellijk afgedaald naar de kazerne van de Franse gendarmerie. Een dag later zat ik al terug op mijn bureau in Brussel. Het begin van een waanzinnige periode.’

HUMO 9/11 veranderde de aanblik van de wereld. Plots was moslimterreur niet alleen meer een probleem in het Midden-Oosten.

ALAIN GRIGNARD «Al Qaeda-leider Osama bin Laden had niet verwacht dat de operatie in New York zóveel afgrijzen zou veroorzaken in het Westen. De symbolische macht van die beelden was enorm. Toen de torens instortten, zag je de strijders in Afghanistan vreugdekreten slaken.

»Wat Bin Laden ook niet verwacht had, was de reactie van de Verenigde Staten. Terwijl de Amerikanen zich vroeger tot luchtaanvallen beperkt hadden, zetten ze in Afghanistan een hele legermacht in.»

HUMO Twintig jaar later zijn ze nog maar pas uit Afghanistan vertrokken of de taliban hebben het hele land alweer in hun greep. Dat scenario hebt u twee jaar geleden voorspeld.

GRIGNARD «Mensen hebben een kort geheugen. Iedereen die iets in Afghanistan wilde veranderen, is uiteindelijk met de staart tussen de benen vertrokken. De Russen, de Amerikanen, de Britten. Dat land vált niet te controleren als je niet begrijpt hoe het in elkaar zit.»

HUMO De aanslagen van 9/11 zijn voorbereid onder het bewind van de taliban in Afghanistan. Moeten we een nieuwe jihad vrezen?

GRIGNARD «Terroristen zijn altijd gevaarlijker als ze een grondgebied hebben waar ze zich kunnen terugtrekken, waar ze kunnen plannen en trainen. Hun acties zijn dan spectaculairder. Begin deze eeuw zag je dat in Afghanistan met Al Qaeda, en later in Syrië en Irak, waar Islamitische Staat (IS) het kalifaat stichtte. Natuurlijk zijn er nog Al Qaeda-elementen onder de taliban: de retoriek van die beweging blijft de referentie voor de jihad. Maar tot een structurele samenwerking zal dat niet leiden.»

HUMO Toch blijft er gevaar dreigen: vorige week donderdag was er al een zelfmoordaanslag op de luchthaven van Kaboel, en intussen zijn alle evacuatiepogingen opgeschort.

GRIGNARD «Die aanslag was vrijwel zeker het werk van IS. Sinds enkele jaren is die beweging ook in Afghanistan actief. Ze is er niet alleen de gezworen vijand van de Amerikanen, maar ook van de taliban en Al Qaeda. Ze zit achter alle aanslagen die de afgelopen jaren in Kaboel werden gepleegd. De massa mensen die sinds de machtsovername door de taliban iedere dag naar de luchthaven van Kaboel trekt, in de hoop te ontsnappen, vormt een gedroomd doelwit voor IS. Je hebt westerlingen, westers gezinde Afghanen die proberen te vluchten, en talibanstrijders: dat zijn drie vliegen in één klap.

»De taliban zelf hebben een puur islamitisch land voor ogen, ze willen niet meer bekendstaan als sponsors van het terrorisme. Ze willen krediet opbouwen bij de internationale gemeenschap en vermijden dat de Amerikanen hun land opnieuw bezetten. Ik zie dus geen onmiddellijke dreiging voor ons.

»Je moet weten: een aanval op het Westen stond destijds evenmin op de agenda van de taliban. Ook IS was oorspronkelijk niet in buitenlandse aanslagen geïnteresseerd – ik heb er alle teksten van die beweging op nagelezen. Ze heeft ons pas aangevallen toen ze gebombardeerd werd door de Amerikanen. Daarna heeft ze Europese Syriëstrijders teruggestuurd om hier toe te slaan. In het begin had de IS-top helemaal geen vertrouwen in de jongens die spontaan uit België of Frankrijk waren gekomen om haar rangen te versterken. Ze verkozen Tsjetsjenen, want dat waren echte vechters. De Belgen en de Fransen kregen flutjobs, zoals gevangenen bewaken. Welnu, die jongens wilden tonen dat ze wél iets waard waren, en gingen aanslagen plegen.»

DE GROT IN

Na een carrière van 35 jaar bij de federale politie ging Alain Grignard vorig jaar met pensioen. Met tegenzin, want het onderzoek naar terroristische netwerken in België is nog altijd zijn grote passie. Urenlang kan hij erover praten. Toch was hij niet voorbestemd voor een carrière bij de politie. Zijn jeugd bracht hij door in Verviers, in de arme wijken die in juli overstroomd zijn. Als schriel jongetje uit een bescheiden milieu moest hij de vechtersbazen van zich afhouden.

GRIGNARD «Ik hield niet van vechten. Op mijn twaalfde heb ik dankzij een buurman speleologie ontdekt. Die hobby gaf me zelfvertrouwen, en zo ben ik ook bergen gaan beklimmen. Die passie voor de klimsport heeft me na mijn studie farmacie voor de paracommando’s doen kiezen: een mooie wraak voor alle klappen die ik als kind op de speelplaats had mogen incasseren (lacht).

»In de jaren tachtig ben ik bij de Bijzondere Opsporingsbrigade (BOB) van de rijkswacht beland. Vrijwel onmiddellijk werd ik ingelijfd bij een nieuwe afdeling die het binnenlandse terrorisme onder de loep zou nemen. Eigenlijk wilde ik liever zware criminaliteit onderzoeken: de maffia, Chinese triades… Dat leek me spannender. ‘Probeer het een jaar,’ zei mijn baas. ‘Als het je niet aanstaat, kun je daarna veranderen.’ Een goeie zet van hem, want ik ben nooit meer weggegaan.»

Eind 1985 bracht Grignard, die in zijn jeugd zelf dweepte met extreemlinks en anarchisme, de terroristen van de Cellules Communistes Combattantes (CCC) voor de rechter. Nadien begon hij zich te verdiepen in de politieke islam. Die kreeg toen voet aan de grond in België, met de eerste moskeeën van de moslimbroeders in Brussel. Hij ging arabistiek en islamologie studeren aan de Université Libre de Bruxelles en was lange tijd de enige speurder in de terrorismecel die Arabisch sprak. Aan de Universiteit van Luik geeft hij nog altijd les over de politieke islam.

HUMO Het moslimterrorisme had begin jaren negentig een heel andere gedaante.

GRIGNARD (knikt) «De radicale bewegingen in België waren vooral met nationalistische belangen bezig. Later zijn die netwerken internationaler geworden, met Marokkaanse, Tunesische en Syrische jihadisten die in hun eigen land een revolutie wilden naar het voorbeeld van de Algerijnse Groupe Islamique Armé. Al Qaeda heeft al die groepen verenigd om een mondiale strijd te voeren. Het waren zij die samen met Bin Laden de oorlog verklaarden aan joden, christenen en Amerikanen. Ook IS is een product van de basisideeën die Al Qaeda toen al propageerde.

»In die eerste jaren kregen we een vloedgolf aan informatie te verwerken. We waren met vijf of zes speurders. We gingen in moskeeën rondhangen en namen overal pamfletten mee, gingen religieuze boeken kopen in de islamitische winkeltjes. We kregen ook de opdracht om 25 huiszoekingen te doen, en eindigden zo met een berg documenten, allemaal in het Arabisch. Ik was de enige die ze kon vertalen. We hadden wel beëdigde tolken, maar zij kenden de context en gevoeligheden niet altijd.»

HUMO In 1995 was Osama bin Laden nog een nobele onbekende in het Westen, maar in Brussel vonden jullie toen al de eerste sporen van zijn activiteiten.

GRIGNARD «Bij een huiszoeking vonden we een document van duizenden pagina’s op een soort digitaal cassetje. Het was een handboek voor de jihad, opgedragen aan ‘onze broeder’ Bin Laden, met aandacht voor alle aspecten van een oorlog: van guerillatechnieken over contraspionage tot bommen maken – een goudmijn aan informatie. Ik heb het nog zelf vertaald.»

HUMO Bin Laden opereerde vanuit het toenmalige Islamitisch Emiraat Afghanistan, in 1996 gesticht door de taliban.

GRIGNARD «Hij was buitengegooid in Saudi-Arabië en werd ook in Jemen en Soedan achtervolgd. Toen hij in Afghanistan onderdak zocht, konden de taliban hem niet weigeren: hij had tegen de Russen gevochten met hun leider Mullah Omar.

»De taliban stelden zich in die dagen helemaal niet antiwesters op. Wat ze wilden, was een islamitisch land. Terwijl Bin Laden 9/11 voorbereidde, voelde hij hun bezorgdheid. Daarom gaf hij hun een groot cadeau: een moordcomplot tegen generaal Ahmad Shah Massoud, één van de leiders van het verzet tegen hun regime (zijn zoon Ahmad Massoud leidt vandaag het verzet tegen de taliban in de Panjshirvallei in het noordoosten van Afghanistan, red.).

»De moord op Massoud vond heel toevallig twee dagen voor 9/11 plaats. Velen beweerden dat ze de aanslagen in New York en Washington aankondigde, maar dat klopt niet. Die aanslagen waren al een jaar op voorhand gepland, en ook Massoud benaderen en zijn vertrouwen winnen vroeg veel voorbereiding.»

HUMO Massoud werd gedood door twee Belgische radicale moslims. Eén van hen was Abdessattar Dahmane, naar wie jullie in Brussel onderzoek deden. Was ook dat toeval?

GRIGNARD «Rond de eeuwwisseling hadden we veel aandacht voor religieuze ronselaars van Al Qaeda die contact zochten met joints rokende straatboefjes – net zoals IS dat later zou doen met Salah Abdeslam en co. Na 9/11 zag iemand van de Staatsveiligheid de cover van het Franse weekblad Paris Match, met een foto van de twee nepjournalisten die Massoud hadden opgeblazen. ‘Maar die lijkt precies op de kerel die telkens weer opduikt in onze onderzoeken,’ zei hij. Het bleek Dahmane te zijn.»

GEEN KOFFIE

HUMO Volgende week start in Parijs het proces rond de aanslagen die daar op 13 november 2015 plaatsvonden. U gaat er getuigen.

GRIGNARD «Dat proces wordt de grootste pr-stunt van IS in jaren. De pers zal het weer nergens anders over hebben, wekenlang. Het zal gaan over wat die jongens in naam van de jihad hebben gedaan. En dan is het oppassen voor geïsoleerde gevallen die nog altijd dwepen met die beweging: het proces kan hen triggeren om op eigen houtje iets te proberen.

»In Frankrijk hebben we dat vorig jaar gezien na het proces rond de aanslag op het satirische weekblad Charlie Hebdo, met de onthoofding van geschiedenisleerkracht Samuel Paty. Elders in dat land zijn er nog incidenten geweest. Dit keer zullen we ook in België extra waakzaam moeten zijn, vrees ik. Zeker met de nieuwe situatie in Afghanistan. Dat de radicale moslims weer een eigen staat hebben, bestuurd door de pure islam, is een krachtig symbool.»

HUMO Er vielen 130 doden in Parijs. Veel nabestaanden van de Franse slachtoffers nemen dat de Belgische politie erg kwalijk.

GRIGNARD «Die kritiek verdienen we niet. Ik hoop dat ik de kans zal krijgen om uit te leggen waarom.

»We zijn in 2015 aan de schandpaal genageld, alsof we schuldig waren aan de aanslagen. ‘Waarom hebben jullie dít niet gezien? En dát?’ Dat we verantwoording moesten afleggen bij het Comité P, het externe controleorgaan op de politie: geen probleem. Maar de timing van dat onderzoek was om te rotten. We zaten midden in een crisis. De aanslagen in Parijs waren net gebeurd, Abdeslam was op de vlucht, en wie weet hoeveel andere medeplichtigen er nog rondliepen… En dan komen die mannen van het Comité P je acht uur aan een stuk op de rooster leggen zonder je zelfs maar een koffie aan te bieden.

»Ze hadden driehonderd vragen voor ons, genre: welke tip kwam op welke datum binnen, en welk gevolg is eraan gegeven? Wekenlang werkte de helft van de afdeling alleen aan de antwoorden op die vragen, terwijl we eigenlijk Abdeslam moesten gaan zoeken. Toen ik ’s nachts door de gangen van de commandopost liep, zag ik links en rechts collega’s op veldbedjes slapen omdat ze geen tijd hadden om naar huis te gaan. Heb je ooit al ambtenaren gezien die in hun bureau overnachtten en níét in staking gingen? Jarenlang hadden we het ene na het andere terreurdossier opgelost, en geen haan die ernaar kraaide. Plots werden we bijna als misdadigers met de vinger gewezen. Ik heb dat nooit verteerd. Het is de enige bitterheid die ik aan mijn carrière overhoud.

»We zullen ook wel fouten gemaakt hebben, ik ben de eerste om dat toe te geven. Zoiets is onvermijdelijk in een onderzoek met miljoenen gegevens. Maar níémand had iets gezien. De Fransen, de Amerikanen en de Engelsen maakten ons verwijten, maar zij hadden inlichtingendiensten in Syrië en Irak, en daar hadden ze ook niets opgemerkt!

»Ze hadden een zondebok nodig, en ze hebben ons uitgekozen omdat de meeste daders uit Molenbeek waren vertrokken. Maar het was een Frans-Belgische groep: die IS-jongens hadden evengoed uit Toulouse kunnen komen.»

HUMO Hadden jullie te weinig personeel en middelen?

GRIGNARD «Dat is het eeuwige probleem bij de politie. Bij een crisis, of na een gebeurtenis als 9/11, krijg je plots meer budget. Maar zodra het wat rustiger wordt, geven ze dat budget weer aan iemand anders die het dringend nodig heeft. Het was telkens weer vechten om middelen. Ik zie het de algemeen directeur van de politie nog altijd zeggen: ‘Ja maar, Alain, er zíjn hier geen slachtoffers van terrorisme.’

»Toen vanaf 2012 honderden Belgische jongeren naar Syrië vertrokken, was dat eerst geen zaak voor de politie, want niemand had een strafbaar feit gepleegd. Het was iets voor de Staatsveiligheid, maar die had nog minder middelen dan wij. We waren dus wel verplicht om ons ermee bezig te houden. We hebben monsterdossiers opgestart, met honderden protagonisten die ineens op de radar verschenen.

»In januari 2015 verijdelden we een aanslag in Verviers, waar we binnenvielen bij drie terreurverdachten. Toen waren we helden. Maar dat dossier heeft wekenlang ál onze middelen opgeslorpt. Op een bepaald ogenblik waren tweehonderd mensen dag en nacht in de weer. De achtervolgingen, de observaties, de telefoontaps, de pv’s… Het was gigantisch.

»Daarna werd het alleen maar erger. We verdronken in de tips. Bij een huiszoeking vonden we bijvoorbeeld veertig simkaarten, tien USB-sticks en vijf smartphones. Het vraagt veel tijd om de gegevens te analyseren die dat oplevert. Onze informaticadienst moet die telefoons één voor één uitlezen. Ze beginnen met één toestel, en dat levert niets op. Het tweede: idem. Terwijl ze aan het derde beginnen, gebeuren er aanslagen. Als je dan in de vijfde telefoon allerlei bruikbare aanwijzigingen vindt, is de kritiek: ‘Ze hadden alle gegevens en ze hebben er niets mee gedaan!’ Maar laten we redelijk blijven. We wérkten al dag en nacht.»

‘TREUR NIET, MAMA’

HUMO De kritiek ging ook over tientallen jongeren in Molenbeek die radicaliseerden onder het oog van de politie.

GRIGNARD «Wat is dat, radicaliseren? Kun je dat zomaar zien? We hádden een tip gekregen over Salah Abdeslam – één van de honderden. Die tip is ook nagetrokken, maar tijdens de observatie ging hij naar het casino en rookte hij joints. Niets wees erop dat hij de radicale islam had ontdekt. Je kon hem ook geen twee maanden volgen, want er waren nóg honderden wachtenden. En al die jongens hadden hetzelfde profiel. Het waren kleine criminelen die werden aangetrokken door de radicale islam, waarin ze een identiteit en verlossing vonden. Dat zag je ook al in de tijd van Al Qaeda. Het waren trouwens Al Qaeda-veteranen die zich in Brussel mengden onder de jongeren die voor IS werden geronseld.»

HUMO Waarom vindt de jihad zo’n gewillig publiek bij criminelen?

Grignard «Waarom is radicalisering in de gevangenissen zo’n groot probleem? Heel simpel. Om van jou een marionet te maken moet ik, als goeroe, jou eerst overtuigen van mijn ideeën. Lukt dat, dan vraag ik je om in naam van die ideologie geweld te plegen of iemand te doden. Voor veel mensen is dat laatste een brug te ver, maar gevangenen hebben die hindernis al genomen. Ze hébben al geweld gepleegd, en misschien al iemand gedood. Je moet hun alleen nog een rechtvaardiging voor hun daden geven. Dat is veel simpeler, en het kan snel gaan.

»Het werkt zelfs bij niet-moslims. Zo krijg je gevallen als Benjamin Herman (de gevangene die tijdens zijn verlof in mei 2018 twee politievrouwen doodde in Luik, red.). Hij was een kerel die erop los leefde, naar de hoeren ging en drugs gebruikte. In de gevangenis heeft hij zich tot het salafisme bekeerd. Daarna pleegde hij een aanslag zodra hij de kans kreeg.»

HUMO Ibrahim en Khalid El Bakraoui, de broers die zich-zelf op 22 maart 2016 opbliezen in Zaventem en Brussel, waren zware criminelen.

GRIGNARD «De onderzoekers die hen volgden, dachten dat ze weer een overval planden: ze hadden gezien dat ze kalasjnikovs en laders kochten. Pas in de weken voor de aanslagen hebben ze de link met IS gelegd. Niemand had gedacht dat zulke gewelddadige criminelen islamisten zouden worden. Maar ze waren zó radicaal en zó overtuigd dat ze zichzelf zonder de geringste twijfel of emotie opbliezen.

»Ik heb de beelden gezien van Khalid El Bakraoui in de Brusselse metro, net voor hij de aanslag pleegt. Hij zit, met zijn rugzak, onopvallend tussen de andere reizigers, netjes gekleed, het haar mooi in de plooi. Er is niets aan hem te zien: geen zweetdruppel, geen spiertje dat vertrekt. Zo drukt hij op de knop, met een uitzonderlijke sereniteit. Hij roept niet eens ‘Allah Akbar!’ Hij is er echt zeker van dat hij een minuut later in het paradijs zal zijn.

»Ik heb ook het bandje gehoord waarop hij zijn moeder toespreekt: ‘Luister, mama, je hoeft niet verdrietig te zijn. Je hebt geen schapen gebaard, je zoons zijn leeuwen. We hebben de islam verdedigd, en morgen zullen we in het paradijs zijn. Zeg tegen mijn jongste zus dat ze haar hoofddoek moet dragen, en tegen mijn neef dat hij geen drugs moet roken…’ Hij praat heel kalm. De dolgedraaide gangster is een andere man geworden. Een revolutionair, iemand die zijn leven geeft voor een zaak waar hij diep in gelooft.

»Vergelijk het met de bekering van Paulus, één van de eerste volgelingen van Jezus. Hij was een smeerlap die christenen opspoorde en aan de Romeinen overleverde. Op een dag werd hij op weg naar Damascus van zijn paard gebliksemd door God, lezen we in de Bijbel. Hij werd blind, maar zag het licht en werd een overtuigd christen. De broers El Bakraoui hebben hetzelfde doorgemaakt, maar dan voor IS.»

HUMO Die omslag was niet bij alle IS-jongens zo succesvol.

GRIGNARD «Nee. Osama Krayem, de Zweedse IS-strijder die samen met Khalid El Bakraoui in de metro stapte, bedacht zich op het laatste nippertje en vluchtte weg. Hij was een overtuigd islamist. In Syrië was hij lid van de religieuze politie en op beelden werd hij herkend bij de barbaarse executie van een Jordaanse piloot. Maar kennelijk was hij niet overtuigd genoeg om voor de zaak te sterven.

»En dan heb je Mohamed Abrini, ‘de man met het hoedje’. Een boefje uit Molenbeek, net als Salah Abdeslam, en de derde man in de luchthaven. Hij is nooit van plan geweest zichzelf op te blazen. Op de bewakingsbeelden zie je de daders met z’n drieën lopen. Abrini’s lichaamstaal is duidelijk: hij is er niet graag bij, probeert het hazenpad te kiezen, de twee anderen moeten hem erbij houden. Nog vóór de eerste dader zich laat ontploffen, bedekt hij zijn oren al met zijn handen, uit angst voor de enorme knal. Vlak na de tweede ontploffing maakt hij zich uit de voeten.»

HUMO Hebt u met Mohamed Abrini gepraat?

GRIGNARD «Ja. Vandaag is hij, als je tegenover hem zit, weer wat hij vóór de aanslagen was: een kleine schobbejak die angstvallig een deal probeert te sluiten om zijn eigen vel te redden.»

MARTELAAR SALAH

HUMO En Salah Abdeslam?

GRIGNARD «Ook dat was een straatboef die betrokken raakte bij een zaak die veel te groot voor hem was. In de zomer van 2015 heeft hij heel Europa doorkruist om IS-jongens op te halen en naar Brussel te brengen. Hij heeft zichzelf niet laten ontploffen in Parijs. Bewust of niet? Daar hebben we nog altijd het raden naar. Achteraf gedroeg hij zich als een klein kind: direct belde hij naar zijn vrienden in Brussel om te vragen of ze hem konden komen halen. In Brussel nam de Algerijnse ideoloog van de groep, Mohamed Belkaïd, hem onmiddellijk onder zijn hoede. Hij zorgde ervoor dat Abdeslam zich rustig hield en niet naar zijn moeder of de politie liep. Belkaïd liet zich op 15 maart 2016 door de politie doodschieten in Vorst om Abdeslam en een vriend te laten ontsnappen.

»Zodra de politie Abdeslam weer op de hielen zat, belde hij wéér naar een neefje in Brussel. (Slaat de hand tegen het voorhoofd) Zowat het stomste wat hij kon doen, want wij hielden die neef natuurlijk al lang in het oog. Zo is hij tegen de lamp gelopen. In die dagen was hij nog altijd Abdeslam, le petit con. Later is hij veranderd. Toen hij in 2018, tijdens het proces rond de schietpartij in Vorst, met zijn lange baard naar de rechtbank kwam om te zeggen dat hij niets te zeggen had: tóén is hij een martelaar geworden.»

HUMO Hij werkte mee met het onderzoek tot hij in de gevangenis van Brugge terechtkwam in de cel naast Mehdi Nemmouche, de dader van de aanslag op het Joods Museum in Brussel in mei 2014. Nemmouche zei hem dat hij moest zwijgen.

GRIGNARD «Volgens mij heeft die verandering vooral te maken met een proces dat hij in de gevangenis doormaakte. Hij heeft voor zichzelf beslist: ik zit in de gevangenis, ik ben een martelaar. Dat is zijn nieuwe identiteit.

»Ik vergelijk het met de CCC in de jaren tachtig. Zodra de vier opgepakte leden achter slot en grendel zaten, werd er niet meer over gepraat. Je hebt zoveel voor je idealen opgeofferd, zelfs je vrijheid, maar niemand ligt er nog van wakker. Dan kun je je hoed opeten van frustratie óf je kunt doen wat Pierre Carette en Bertrand Sassoye hebben gedaan: zij houden zichzelf voor dat ze nog altijd bestaan in het collectieve geheugen, en blijven met evenveel overtuiging hun ideeën verdedigen. Alleen doen ze het nu zonder geweld.»

HUMO Ziet u bij Abdeslam een soortgelijke evolutie?

GRIGNARD «Volgens mij zit hij in een trip, ja. In elk geval: in de omstandigheden waarin hij gevangenzit, kún je bijna alleen maar gek worden. Die zwaar beveiligde gevangenissen in Frankrijk, met totale isolatie voor terreurgevangenen, zijn misschien nog erger dan Guantánamo Bay, de Amerikaanse militaire gevangenis.

»Najim Laachraoui, die zichzelf opblies in Zaventem, had een heel ander profiel. Hij was helemaal geen crimineel, en hij had een politiek geweten. Hij was bijvoorbeeld erg bezig met de Palestijnse zaak. Hij was ook moedig: toen hij in Syrië hoorde over een operatie in België, heeft hij zich vrijwillig gemeld.

»Die IS-jongens zijn merkwaardige figuren. Neem Mehdi Nemmouche, een halve psychopaat. Om het even wat wilde hij doen, zolang er maar over hem gepraat werd. Toen hij naar Syrië vertrok, kreeg hij rotklusjes en raakte hij gefrustreerd. Dáárom heeft hij met enkele medeplichtigen beslist om in Brussel toe te slaan. IS leek hem daar niet in te steunen wegens, zoals gezegd, nog niet geïnteresseerd in buitenlandse aanslagen. De beweging heeft de aanslag op het Joods Museum in elk geval niet eens opgeëist, tot Nemmouches grote frustratie.»

MIJN FANCLUB

HUMO Bent u ooit zelf bedreigd?

GRIGNARD «Niet rechtstreeks, maar er zijn wel foto’s van mij gevonden in telefoons van onze ‘klanten’. Mijn fanclub. Voor hen was ik blijkbaar wel een bekende kop, maar dat heeft me nooit echt beziggehouden. Ik heb nooit extra veiligheidsmaatregelen of bewaking gevraagd.»

HUMO Vanwaar komt vandaag de grootste dreiging?

GRIGNARD «Volgens mij komt die niet van terugkeerders uit Syrië, maar van wie uit Belgische gevangenissen vrijkomt: veroordeelde terroristen die het einde van hun straf naderen en die niet gederadicaliseerd zijn in de cel. Dat gevaar wordt onderschat. Het Egmont Instituut, de Brusselse denktank, heeft onderzoek gedaan in gevangenissen en beweert dat er nauwelijks recidivisme is bij terroristen: het zou gaan om 1 procent van de gevallen. Die conclusie vindt veel weerklank bij politici, maar ze is niet erg overtuigend.»

HUMO Waarom?

GRIGNARD «De denktank kon zijn these alleen toetsen bij de Al Qaeda-jihadisten van weleer, en dat waren er bijzonder weinig. De IS-jongens van de voorbije jaren zijn nog niet lang vrij of zitten nog in de cel. Het is dus voorbarig om te zeggen dat er geen recidive is. In Frankrijk spreken wetenschappers op basis van hetzelfde onderzoek zelfs over 60 procent recidive.

»IS is op de terugweg, maar in Afghanistan laten ze nu wel weer van zich horen. In België zijn de moslimbroeders wel aan een opmars bezig. Vroeger konden die de jonge mensen moeilijker bereiken, omdat het salafisme veel eenvoudiger is: ‘Doe wat de profeet je vertelt, laat je baard groeien en je komt in het paradijs.’ Lekker makkelijk. Bij de moslimbroeders gaat het er intellectueler aan toe. Maar nu boren ze een nieuw publiek aan met hun strijd tegen islamofobie, die toegenomen is door de wandaden van IS. ‘Jullie worden onderdrukt omdat jullie moslims zijn,’ zeggen ze, ‘en daarom verdedigen wij jullie.’ En dat werkt.

»Het islamisme blijft dus een bedreiging, maar ik kijk met evenveel bezorgdheid naar de complotdenkers die overal opduiken. De antivaxers, de volgelingen van de dolgedraaide militair Jürgen Conings, de gele hesjes… Het groepseffect maakt dat mensen elkaar almaar meer opjutten, net zoals bij het salafisme. Eind vorig jaar blies een complotdenker het gebouw van een telecombedrijf op in Nashville: hij geloofde dat 5G, de nieuwe generatie mobiele netwerken, doden maakte, en wilde een held worden. Een nieuwe generatie ecoterroristen laat zich inspireren door de Unabomber (Ted Kaczynski, de Amerikaanse extremist die tussen 1978 en 1995 aanslagen pleegde uit onvrede met de moderne industriële maatschappij, red.). Nee, voor mij zijn zulke mensen vandaag even gevaarlijk als de islamisten.»